رقابت و همکاری کریدور‌های اقتصادی در اوراسیا

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، اخیراً «قاسم جومارت توکایف»، رئیس جمهور قزاقستان، خواستار ایجاد مسیرهای حمل‌و‌نقل و کشتیرانی جایگزین و تنوع بخشیدن به زنجیرۀ تأمین شده است. در این راستا و در چارچوب کریدور شمال-جنوب، توسعه مسیرهای عبوری از شرق دریای خزر در دستور کار قرار دارد. در این زمینه همکاری قزاقستان و ترکمنستان اخیراً توسعه یافته است.

در چارچوب کریدور میانی نیز ساخت و ساز در خط راه آهن چین به قرقیزستان، قزاقستان و ازبکستان، افغانستان ادامه دارد. علاوه بر این، توسعه ارتباطات در افغانستان و پاکستان در چهارچوب کریدور شمال - جنوب و ابتکار کمربند و جاده بسیار مهم است. در این زمینه ساخت راه آهن تورغندی - هرات در افغانستان و افزایش انتقال کالا به چین از طریق تورغندی در دستور کار قرار دارد. علاوه بر این، پاکستان با حمایت روسیه آمادگی خود را برای پیوستن به INSTC اعلام کرده است.

در حال حاضر، پاکستان در حال ساخت یکی از بزرگترین و مهم‌ترین کریدورهای طرح کمربند و جاده چین یعنی کریدور اقتصاد چین و پاکستان (CPEC) است. چون این کریدور به طور معمول از منطقه کشمیر عبور می‌کند، به بدتر شدن روابط پاکستان با هند در سال‌های اخیر منجر شده است. بنابراین می‌توان این گونه تفسیر کرد که پاکستان برای بهبود ارتباطات خود با ایران، افغانستان و آسیای مرکزی در پی پیوستن به کریدور شمال-جنوب است. این اقدام می‌تواند فرصت‌های بزرگی برای رشد اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای پاکستان فراهم کند. اسلام آباد می‌تواند به جای دریافت سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی و حمایت مالی از چین، مسیرهای تجاری خود را در چارچوب شمال-جنوب متنوع و وابستگی خود را به مسیرهای سنتی کاهش دهد تا ارتباطات خود را با اروپا و آسیای مرکزی تقویت کند.

ایجاد ارتباطات جدید با ایران، افغانستان و آسیای مرکزی می‌تواند هزینه‌های حمل‌و‌نقل و زمان ترانزیت پاکستان را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. این مشارکت همچنین امکان دسترسی پاکستان به بازارهای جدید و در نتیجه افزایش صادرات خود را می‌دهد.

البته، به دلیل نفوذ رقابت ژئوپلیتیکی، پاکستان در توسعه مسیرهای حمل‌و‌نقل با کشورهای همسایه خود محتاط بوده است. به عنوان مثال توسعه نیافتگی ارتباطات ریلی با ایران و افغانستان را می‌توان ناشی از این احتیاط دانست. به طور مشابه، به نظر می‌رسد بزرگترین مانع ژئوپلیتیکی هند برای ایجاد و توسعه ارتباطات حمل‌و‌نقل با افغانستان، پاکستان باشد. ظهور کریدور شمال-جنوب احتمالاً با این مانع مرتبط باشد. هدف هند استفاده از مسیر ایران و افغانستان برای رسیدن به آسیای مرکزی در چارچوب INSTC است. گسترش ارتباطات در ایران به ترکمنستان و پاکستان نیز به هند کمک می‌کند تا دسترسی خود را به اوراسیا گسترش دهد.

بنابراین، برای پاکستان بسیار منطقی، عمل‌گرایانه و مثبت خواهد بود که رقابت‌های ژئوپلیتیکی را کنار بگذارد و بر منافع ملی خود از طریق پیگیری اهدافی مانند رشد اقتصادی، توسعه تجارت و توسعه تمرکز و در کریدورهای حمل‌و‌نقلی فراتر از CPEC شرکت کند.

در این راستا، برای بازیگران اوراسیا از جمله ایران و پاکستان، بسیار مهم است که مشارکت در کریدورهای ترانزیتی مختلف را نه به عنوان یک عنصر رقابتی، بلکه به عنوان ابزاری برای توسعه ارتباطات و دستیابی به دستاوردهای اقتصادی ببینند. برای مثال، ایران مسیر جنوبی طرح کمربند و جاده چین شامل می‌شود. با وجود برخی بی‌ثباتی‌ها، چین نیز از توسعه کریدور جنوبی در بلندمدت حمایت می‌کند. ایران همچنین در چارچوب INSTC  نقش مهمی ایفا می‌کند.

بنابراین، ایران که محل عبور کریدورهای غرب به شرق و شمال به جنوب است، از هر دو پروژه حمایت می‌کند. کشورهای آسیای مرکزی نیز سیاست مشابهی را دنبال می‌کنند. به طور خاص، قزاقستان و ترکمنستان بر توسعه هر دو کریدور میانی چین و شاخه شرقی شمال-جنوب متمرکز هستند.

می‌توان گفت که افغانستان و پاکستان در ارتباط کشورهای آسیای مرکزی به جنوب جایگاه بسیار مهمی دارند. اخیراً، این بازیگران ترجیح داده‌اند به جای اتکای بیشتر به ایران برای دسترسی به اقیانوس هند، ارتباطات خود را با افغانستان و پاکستان توسعه دهند. در این زمینه، قزاقستان و ترکمنستان فعالانه برای توسعه بخش شرقی در چارچوب INSTC کار می‌کنند که ترانزیت کالا به پاکستان و از آنجا به هند را تسهیل می‌کند. بنابراین، علاقه پاکستان به پروژه‌های ترانزیتی چندوجهی با در نظر گرفتن تعهدات ژئواکونومیک، یک توسعه امیدوارکننده برای تقویت ارتباطات در اوراسیا است.

مشارکت در کریدور شمال-جنوب همچنین می‌تواند موقعیت ژئوپلیتیک پاکستان را ارتقاء بخشد و آن را به یک مرکز ترانزیتی مهم در منطقه تبدیل کند. در جولای ۲۰۲۴ میلادی، قزاقستان، روسیه، ایران و ترکمنستان نقشه راه توسعه هماهنگ INSTC را امضا کردند. گنجاندن پاکستان در این معادله ژئوپلیتیکی که افغانستان تحت سلطه طالبان را نیز شامل می‌شود، در میان مدت و بلندمدت گامی بسیار استراتژیک خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین عناصری که می‌تواند همکاری‌های موجود و بالقوه را در اوراسیا تقویت کند، کریدورهای حمل‌و‌نقلی است. در این زمینه، بازیگرانی که رویکرد برد-برد را به رقابت‌های ژئوپلیتیکی ترجیح می‌دهند، می‌توانند به دستاوردهای اقتصادی دست یابند و در عرصه‌های منطقه‌ای و جهانی نفوذ کنند.

در نتیجه، کریدورهای غرب-شرق و شمال-جنوب می‌توانند به حیاتی‌ترین عناصر حمایت‌کننده از همکاری در اوراسیا در درازمدت تبدیل شوند. توانایی پاکستان برای مشارکت در هر دو پروژه CPEC و INSTC را می‌توان جدیدترین و ملموس‌ترین مورد در این راستا در نظر گرفت.

منبع: مرکز آنکسام