نقش قرارداد بندر چابهار در زنجیرۀ تامین جهانی

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، هند و ایران در ۱۳ می ۲۰۲۴ قراردادی ۱۰ ساله برای بهره برداری از پایانه شهید بهشتی در بندر مهم و راهبردی چابهار ایران را امضا کردند. چابهار یک بندر آب عمیق در استان سیستان و بلوچستان و نزدیک‌ترین بندر ایران به هند است که دسترسی آسان و مطمئن را برای کشتی‌های باری بزرگ فراهم می‌کند. همچنین، بندر چابهار به عنوان دروازه‌ای مهم برای کالاهای هندی برای دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی محصور در خشکی عمل خواهد کرد.

این بندر به عنوان قطب تجارت ترانزیتی بین هند، ایران و افغانستان و یک مسیر جایگزین برای جاده ابریشم سنتی از طریق چین است و با موقعیت استراتژیک خود در نزدیکی تنگه هرمز و اقیانوس هند، نقش راهبردی را در مناطق مختلف مانند غرب آسیا، اقیانوس هند و آفریقا ایفا می‌کند.

این بندر یک جایگزین استراتژیک است که می‌تواند چین و بندر گوادر پاکستان را دور بزند، زمان و هزینه حمل‌و‌نقل را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. همچنین نقش هند را در زنجیرۀ تأمین افزایش خواهد داد و دروازه‌ای برای کمک‌های بشردوستانه فراهم می‌کند. عملیاتی شدن این خط ترانزیتی با ارائه گزینه‌های متعدد برای مسیرهای تجاری، امنیت انرژی هند را به شدت تقویت خواهد کرد. این مزایا نه تنها نصیب هند، بلکه به سایر کشورهای متعهد به تجارت آزاد نیز خواهد شد.

هند پورت گلوبال لیمیتد  (IPGL)، شرکت مجری این پروژه، تقریباً ۱۲۰ میلیون دلار برای تجهیز و بهره برداری از بندر در طول مدت قرارداد سرمایه گذاری خواهد کرد. همچنین، هند یک پنجره اعتباری معادل ۲۵۰ میلیون دلار برای پروژه‌های شناسایی شده در راستای بهبود زیرساخت‌های مرتبط با بندر ارائه کرده است.

تأخیر در اجرای توافق چابهار

توافقنامه دهلی نو که در سال ۲۰۰۳ توسط محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت ایران و آتال بیهاری واجپایی، نخست وزیر وقت هند امضا شد، تأکید دارد که همگرایی استراتژیک فزاینده کشورها باید توسط یک رابطه اقتصادی قوی حمایت شود. بندر چابهار، برای هند از اهمیت استراتژیک و اقتصادی بالایی برخوردار است، زیرا امکان دسترسی به افغانستان را فراهم می‌کند.

با این وجود، چون هند روابط نزدیکی با دولت جورج بوش در ایالات متحده داشت، این پروژه نتوانست پیشرفت زیادی داشته باشد. در واقع، ایالات متحده از توسعه هرگونه رابطه استراتژیک بین ایران و هند جلوگیری کرده بود. هرچند هند توانست جاده ۲۱۸ کیلومتری از دلارام در غرب افغانستان به زرنج در مرز با ایران را جهت ارتباط با چابهار بسازد، اما توسعه بندر متوقف شد.

سرانجام در آوریل ۲۰۱۵میلادی؛ نارندرا مودی، نخست وزیر هند و اشرف غنی، رئیس جمهور وقت افغانستان، به دنبال همکاری نزدیک برای تحقق پروژه بندر و توسعه آن به عنوان دروازه افغانستان و آسیای مرکزی بودند. براساس توافق دوجانبه، افزودن مسیرهای بیشتر انگیزه بزرگی برای بازسازی اقتصادی افغانستان ایجاد می‌کند.

هرچند، اقدامات مربوط به توسعه بندر چابهار پس از سفر مودی به ایران در سال ۲۰۱۶ شتاب گرفت، اما این پروژه بار دیگر با رویکرد دولت دونالد ترامپ علیه ایران با چالش جدی روبرو شد. با این وجود، هند با مذاکرات دیپلماتیک موفق شد از دولت ایالات متحده برای این پروژه معافیت گرفته و اهمیت استراتژیک این پروژه جهت دسترسی به افغانستان را معرفی کند. اصرار دولت چین در راستای توسعه طرح کمربند و جاده، نیز به اهداف هند کمک کرد.

پس از این پیشرفت دیپلماتیک، هند جرثقیل و سایر تأسیسات حمل‌و‌نقل بندری را برای عملیاتی کردن چابهار راه اندازی کرد. از دسامبر ۲۰۱۸ میلادی تاکنون، IPGL  بیش از ۹۰ هزار TEU و بیش از ۸.۴ میلیون تن محموله فله و عمومی را مدیریت کرده است.

مزایا توسعه چابهار

با عملیاتی شدن سرمایه گذاری بلندمدت، چابهار این پتانسیل را دارد که به قطب مهمی برای ارتباط هند با کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی و افغانستان تبدیل شود. با این حال، برای افزایش پتانسیل تجاری و استراتژیک آن، توسعه بندر باید با پروژه اتصال بزرگتر یعنی کریدور شمال-جنوب (INSTC) ادغام شود. این کریدور، انتقال کالا از بمبئی به بندرعباس و سپس به بندر انزلی در دریای خزر از طریق جاده را امکانپذیر می‌کند. در نهایت، محموله از طریق کشتی به بندر آستاراخان و از طریق راه آهن به سایر نقاط روسیه و اروپا حمل می‌شود.

بدون تردید، این پروژه پس از تکمیل، امنیت ژئوپلیتیک و مزایای تجاری بسیار زیادی را به همراه خواهد داشت. با این حال، تکمیل آن با چالش‌های خاص مانند مخالفت ایالات متحده و وضعیت ناپایدار حاکم بر افغانستان مواجه است. با این وجود، هند در گرفتن معافیت از ایالات متحده برای امضای قرارداد ۱۰ ساله مهارت قابل توجهی از خود نشان داده و امید است که تداوم چنین رویکرد دیپلماتیکی تکمیل موفقیت آمیز آن را تضمین کند.

منبع: مؤسسه مطالعات جنوب آسیا (ISAS)