آیا کشور‌های آفریقایی از بحران دریای سرخ سود می‌برند

اختصاصی مانا - از دیدگاه «نیکلاس دبلیو استفنسون اسمیت» کارشناس ارشد دریایی شرایط اخیر دریای سرخ یک رویداد مهیج وحشتناکی را برای تمام مردم جهان ایجاد کرده است که در دوماه اخیر بلای جان اکثر کشور‌های جهان شده است. از گروگان‌گیری توسط دزدان دریایی گرفته تا حملات دریایی بین حوثی‌های یمن و نیرو‌های چند‌ملیتی، حمله به کشتی توسط موشک‌ها و بالاخره تغییر مسیر کشتی‌ها که کار ارسال کالا به کشور‌ها را دچار تأخیر می‌کند.

بدین ترتیب حملات شبه نظامیان حوثی یمن به کشتی‌های کانتینری که نظم تجارت جهانی را برهم زد آخرین فصل مشکلات اخیر دریای سرخ نیست، بلکه باید به ریشه‌یابی بحران و پیامد‌های ژئوپلیتیکی آن توسط کارشناسان  خبره پرداخته شود.

همانگونه که اشاره شد «نیکلاس اسمیت» معتقد است دریای سرخ و به طور کلی مناطق حاشیه‌ای آن همیشه زخم‌های سختی از دزدی دریایی برداشته‌اند و بحران اخیر نیز بر شدت آن افزوده است. در حال حاضرنمی‌توان به عبور کشتی‌ها از دریای سرخ، باب المندب، کانال سوئز و یا کانال پاناما دلخوش بود، زیرا همه این‌ها تحت تأثیر بحران دریای سرخ در‌آمده است. همین موضوع اقتصاد و سیاست کشور‌های آفریقایی را تحت الشعاع قرار داده است.

در این میان بحران در دریای سرخ خیلی از موضوعات و مسائل سیاسی روزمره را به نقد کشانده است و این بحران نشان داد چین جلوتر از تمامی کشور‌ها منحنی و شاخص‌هایی را دنبال می‌کند که کمتر به فکر کشور‌های دیگر می‌رسد؛ بدین ترتیب چین نشان داد ابتکار پروژه یک کمربند - یک جاده یک نقشه توخالی نبوده بلکه پروژه‌ای است که باعث می‌شود هر ملتی برای جلوگیری از عدم اطمینان و اختلال به آن نیازمند باشد.  

در سمت دیگر بحران باید به کشور روسیه اشاره کرد که نه تنها به هیچ عنوان نقشی در این بحران ندارد بلکه در کنار بحران دریای سرخ به جنگ با اوکراین  به خوبی ادامه می‌دهد.

تضعیف قدرت دریایی انگلیس و آمریکا

بحران دریای سرخ به گونه‌ای است که حتی بازگشت نیروی دریایی سلطنتی انگلیسی نیز که زمانی بر دریا‌ها حکومت می‌کرد قادر نیست حوثی‌های یمن را از تهدید بازدارد، بدین ترتیب می‌توان گفت نیروی دریایی بریتانیا دیگر نمی‌تواند نقش قدیمی خود را بازی کند، در حال حاضر شبه نظامیان حوثی یمن که بار‌ها اعلام کردند تا پایان جنگ اسرائیل و فلسطین به عملیات خود ادامه می‌دهند فعلاً در سطح دریا عمل می‌کنند.

فراموش نکنیم که قدرت نظامی آمریکا و نیرو‌های چند‌ملیتی نیز در جلوگیری از حمله حوثی‌ها موفق نبوده‌اند. در صورتی‌که  آمریکا نتواند بر حملات حوثی‌های یمن غلبه کند، بدون شک با شکست فاحشی در جهان مواجه خواهد شد.

 «کییت جانسون» کارشناس ارشد دریایی معتقد است ممکن است هدف بعدی شبه نظامیان حوثی زیرِ آب باشد و آن قطع و آسیب رساندن به کابل‌های زیرِ دریا است که می‌تواند داده‌ها و ارتباطات ملی آسیا و اروپا را مختل کند، عکسی که نشان می‌دهد جنگجویان حوثی در عرشه کشتی اسرائیل Galaxy Leader گشت می‌زنند پرچم یمن و فلسطین را از دکل آن آویزان کرده‌اند برای بعضی شاید حامل پیام نباشد، اما برای بسیاری کشورها‌یی که در حمل‌و‌نقل دریایی دست دارند، یک هشدار است.  

خسارت‌های وارده به اقتصاد مصر

جا دارد اینجا به نکته‌ای اشاره کنم که مصر بیشترین ضرر را از حملات حوثی‌ها به کشتی‌های تجاری تحمل کرد و از سوی دیگر برخی  بنادر آفریقایی به درآمد مناسبی از بابت دور شدن  کشتی‌ها از دریای سرخ دست یافتند، اما برای بسیاری اینچنین نیست.

 ادامه تشدید تنش نظامی در دریای سرخ با توجه به آنچه در بالا گفته شد عواقب زیادی برای اقتصاد، امنیت و محیط  زیست قاره آفریقا دارد.  

ممکن است تعداد انگشت شماری کشور‌های افریقایی از تغییر مسیر کشتی سود ببرند، اما اکثر آن‌ها با تورم بالا و تخریب محیط زیست مواجه هستند. حدود ۱۵ درصد تجارت جهانی به  ارزش یک تریلیون دلار از طریق دریای سرخ انجام می‌شود که از هشت کشور مجاور این دریا پنج  کشور آن آفریقایی هستند. متاسفانه در حال حاضر بر‌اساس سیاست‌های رسانه‌ای کشورها، زیان‌های مربوط به کشور‌های آفریقایی نادیده گرفته می‌شود و صرفاً بر پیامد‌هایی که از محل بحران نصیب کشور‌های غربی می‌شود اشاره می‌کنند و یا صرفاً به اختلال در حمل‌و‌نقل در یکی از شلوغترین آبراه‌های جهان اشاره دارند، در حالیکه به واقعیت‌های موجود در کشور‌های آفریقایی توجه نمی‌کنند.

صد‌ها کشتی باری، تجاری و نفتکش در حال تغییر مسیر در اطراف کشور‌های آفریقایی هستند و به طور متوسط حدود ۱۲ روز ۶۰۰۰ کیلومتر به سفر آن‌ها اضافه می‌شود.

پیامد‌های کنونی بحران دریای سرخ برای کشور‌های آفریقایی هم مرز دریای سرخ چندان مثبت نیست، زیرا امنیت دریای سرخ در سه  دهه اخیر خارج از کنترل کشور‌های آفریقایی مانند مصر، سودان، سومالی، اریتره و جیبوتی است که این کار باعث شده کشور‌های زیادی برای کنترل و دسترسی به اهداف نظامی در این کشور‌ها رقابت کنند.  

همانگونه که اشاره شد در حال حاضر اختلال در تجارت دریای سرخ به کشور مصر بیشترین آسیب را می‌رساند این کار موقعیت اقتصادی مصر را بسیار پیچیده‌تر می‌کند.  

بر‌اساس آمار منتشر شده در سال ۲۰۲۳ میلادی درآمد کانال سوئز از محل ترانزیت کشتی ۱۰ میلیارد دلار بود، اما در دو ماه گذشته این کانال با کاهش ۴۲ درصدی درآمد و تنش‌های نظامی مواجه شد؛ بدین ترتیب اقتصاد مصر با کمبود ارز دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و برای تأمین هزینه واردات و پرداخت بدهی‌های خارجی که حدود ۱۶۰ میلیارد دلار است افزایش ترانزیت از این کانال برای این کشور بسیار ضروری است و کاهش میزان ترانزیت کشتی فراتر از نگرانی اقتصادی مصر به شمار می‌رود.  

با توجه به شرایط موجود، مصر سعی می‌کند جانب میانجی‌گری داشته باشد و نسبت به عملیات و فعالیت‌های گروهِ نگهبانِ رفاه به رهبری آمریکا سعی می‌کند خود را بی‌تفاوت جلوه دهد، اما سایر کشور‌های آفریقایی در حاشیه دریای سرخ با چالش‌هایی مواجه هستند. سودان درگیر مسائل داخلی است و سومالی و اتیوپی بر سر منطقه سومالی‌لند مناقشه دارند.  

به گفتۀ سخنگوی مرسک تغییر مسیر کشتی‌ها به سمت دماغه امید نیک می‌تواند مزایای موقتی برای برخی بنادر آفریقای جنوبی، نامیبیا و موریس داشته باشد، اما آنان فراموش کرده‌اند که کشور‌های آفریقایی با مسائل اقتصادی بی‌شماری مواجه هستند و ممکن است به جای دستاورد، کشور‌های آفریقایی با تلفات گسترده‌ای مواجه شوند.

بدین ترتیب نمی‌توان با قاطعیت گفت برخی کشور‌های آفریقایی سود سرشاری را از محل تغییر مسیر کشتی‌ها عاید خود می‌کنند.

نویسندگان: کلویی هاداواس سردبیر ارشد نشریه Foreign Policy و عمر عبدالرازک سردبیر سایت trtafrika
ترجمه و اقتباس: بهاره قهرمانی