اهمیت راهبردی کریدور هیدروژن شمال آفریقا و اروپا

مانا- پویایی انرژی جهانی در حال تغییری دگرگون کننده است که ناشی از نیاز به کاهش انتشار کربن و انتقال به سمت منابع انرژی پایدار است. هیدروژن سبز، تولید شده از طریق الکترولیز با انرژی تجدیدپذیر، به عنوان یک راه حل اساسی در تلاش جهانی برای کربن‌زدایی مطرح شده و به عنوان یک حامل انرژی، این پتانسیل را دارد که رشد اقتصادی را از وابستگی به سوخت‌‍های فسیلی جدا و مسیری را برای دستیابی به کربن صفر و تضمین امنیت انرژی ارائه دهد.

اتحادیه اروپا (EU) هیدروژن سبز را در هسته استراتژی انتقال انرژی خود قرار داده است، به ویژه در طرح REPowerEU که هدف آن حذف تدریجی وابستگی به سوخت‌های فسیلی روسیه است. اتحادیه اروپا اهداف بلندپروازانه‌ای از جمله دستیابی به خواسته‌های آب و هوایی تا سال ۲۰۵۰ و تضمین تولید ۱۰ میلیون تن هیدروژن سبز در داخل و واردات ۱۰ میلیون تن اضافی تا سال ۲۰۳۰ تعیین کرده است.

در این میان، با تابش خورشید فراوان، آفریقای شمالی مکان مناسبی برای تولید هیدروژن سبز در مقیاس بزرگ است. کشور‌هایی مانند الجزایر، مراکش، مصر و تونس با توجه به توانایی آنها در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مقرون به صرفه و نزدیکی جغرافیایی آنها به بازار‌های انرژی اروپا، به عنوان بازیگران کلیدی در این بخش شناخته شده‌اند. با استفاده از زیرساخت‌های گاز طبیعی موجود و تغییر کاربری، آفریقای شمالی می‌تواند به تأمین‌کننده اصلی هیدروژن سبز برای اروپا تبدیل شود و مشارکت‌های انرژی دوجانبه و در عین حال توسعه اقتصادی منطقه‌ای را تقویت کند.

کریدور‌های هیدروژن سبز به شبکه‌های انرژی برون مرزی اطلاق می‌شود که تولید، حمل‌و‌نقل و توزیع هیدروژن بین مناطق را تسهیل می‌کند. این کریدور‌ها برای پیوند ظرفیت تولید هیدروژن آفریقای شمالی با تقاضای صنعتی اروپای جنوبی، استفاده از خطوط لوله گاز موجود و زیرساخت‌های جدید در صورت لزوم ضروری هستند. یکی از جاه طلبانه‌ترین پروژه‌ها در این حوزه، کریدور هیدروژن جنوبی (SoutH2 Corridor) با سیستم خط لوله هیدروژنی به طول ۳۳۰۰ تا ۴۰۰۰ کیلومتر است که شمال آفریقا را به ایتالیا، اتریش و آلمان متصل می‌کند.

مزایای اقتصادی و استراتژیک این کریدور‌ها فراتر از تجارت انرژی است. آنها نقش مهمی در افزایش امنیت انرژی اروپا، کاهش اتکا به بازار‌های سوخت فسیلی ناپایدار، و ترویج یکپارچگی اقتصادی منطقه‌ای بین شمال آفریقا و اروپا دارند. با تشویق سرمایه‌گذاری در تولید و حمل‌و‌نقل هیدروژن، این کریدور‌ها همچنین به ایجاد شغل، انتقال فناوری و تنوع اقتصادی بلندمدت در کشور‌های شمال آفریقا کمک می‌کنند. علاوه بر این، کریدور‌های هیدروژن سبز از استراتژی هیدروژن اتحادیه اروپا حمایت می‌کنند که بر اتصال و ادغام جهت دستیابی به کربن‌زدایی در مقیاس بزرگ تأکید دارد.

در واقع، توسعه کریدور‌های سبز هیدروژنی بین شمال آفریقا و جنوب اروپا صرفاً یک تلاش اقتصادی نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای دستیابی به اهداف آب و هوایی جهانی است. این ابتکار با تعهدات بین‌المللی مانند توافق پاریس و قرارداد سبز اتحادیه اروپا همسو است و بر اهمیت همکاری منطقه‌ای در انتقال انرژی تاکید می‌کند.

پتانسیل شمال آفریقا

شمال آفریقا به دلیل داشتن منابع خورشیدی و بادی فراوان، پتانسیل تبدیل شدن به یک قطب اصلی هیدروژن سبز را دارد که تولید هیدروژن را مقرون به صرفه و مقیاس‌پذیر می‌کند. این منطقه دارای برخی از بالاترین سطوح تابش خورشیدی در سطح جهان است، به ویژه در مراکش، الجزایر، و مصر که پروژه‌های خورشیدی در مقیاس بزرگ هم اکنون در حال اجرا هستند. به عنوان مثال، مجتمع خورشیدی «نور-اورزازات» مراکش ۳۰۰۰ هکتار را پوشش می‌دهد و روزانه ۵۰۰ مگاوات انرژی تولید می‌کند که از جاه طلبی‌های هیدروژن سبز این کشور حمایت می‌کند. علاوه بر این، الجزایر دارای بزرگترین پتانسیل انرژی باد در آفریقا است که در صورت توسعه کامل، ۷۷۰۰ گیگاوات برآورد می‌شود. این منابع تجدیدپذیر، همراه با در دسترس بودن زمین وسیع و هزینه‌های نسبتاً کم نیروی کار، آفریقای شمالی را به عنوان یک تولید کننده هیدروژن رقابتی قرار می‌دهد.

از نظر جغرافیایی، نزدیکی شمال آفریقا به اروپا یک مزیت کلیدی است. با هدف اتحادیه اروپا برای واردات سالانه ۱۰ میلیون تن هیدروژن سبز تا سال ۲۰۳۰ میلادی، ظرفیت صادرات شمال آفریقا می‌تواند تا ۴۰ درصد از این تقاضا را در صورت تحقق اهداف زیرساختی و تولید برآورده کند. با این حال، پیش‌بینی‌های فعلی حاکی از شکاف بین عرضه پیش‌بینی‌شده و قابلیت‌های تولید واقعی منطقه تا سال ۲۰۳۰ میلادی است.

حمایت دولت‌ها در تبدیل شمال آفریقا به یک مرکز هیدروژن سبز بسیار مهم است. کشور‌های منطقه استراتژی‌های ملی هیدروژن را با هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تضمین مشارکت با اروپا معرفی کرده‌اند. علیرغم تعهدات آنها، الجزایر پیش بینی می‌کند تا سال ۲۰۳۰ میلادی تنها ۳۰۷۰۰ تُن و تونس انتظار دارد ۳۰۰ هزار تُن تولید کند که هر دو به میزان قابل توجهی کمتر از تقاضای پیش بینی شده اتحادیه اروپا هستند. خط لوله هیدروژنی ۳۵۰۰-۴۰۰۰ کیلومتری الجزایر و تونس را به ایتالیا، اتریش و آلمان متصل می‌کند. هنگامی که به طور کامل عملیاتی شد، می‌تواند سالانه بیش از ۴ میلیون تن هیدروژن به اروپا عرضه کند که معادل ۴۰ درصد از هدف واردات ۱۰ میلیون تنی هیدروژن اتحادیه اروپا است. تولید هیدروژن سبز می‌تواند فرصت صادرات سالانه ۱۱۰ میلیارد دلاری را برای شمال آفریقا تا سال ۲۰۵۰ فراهم و آن را به محرک اصلی تنوع اقتصادی تبدیل کند.

بسیاری از اقتصاد‌های شمال آفریقا به شدت به صادرات گاز طبیعی و نفت خام متکی هستند که آنها را در برابر نوسانات بازار آسیب‌پذیر می‌کند. هیدروژن سبز یک جریان درآمد جایگزین را فراهم می‌کند و وابستگی به بازار‌های سوخت فسیلی را کاهش و ثبات تجارت انرژی را افزایش می‌دهد. توسعه هیدروژن سبز می‌تواند امنیت انرژی داخلی آفریقای شمالی را با افزایش نفوذ انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش اتکا به گاز طبیعی وارداتی برای تولید برق افزایش دهد.

با وجود این چالش‌ها، شمال آفریقا یکی از مقرون به صرفه‌ترین مناطق تولید هیدروژن سبز در سطح جهان باقی مانده است. تا سال ۲۰۳۵ میلادی، آفریقا می‌تواند ۲۵ میلیون تن هیدروژن سبز را به بازار‌های جهانی عرضه کند که ۱۵ درصد از نیاز‌های جایگزین گاز اتحادیه اروپا را برآورده می‌کند. پتانسیل تولید هیدروژن سبز آفریقای شمالی با زیرساخت‌ها و تقاضای اروپای جنوبی هماهنگ است و یک کریدور انرژی برای دو طرف سودمند ایجاد می‌کند.

اگر زیرساخت‌ها، چارچوب‌های سیاست‌گذاری و مشوق‌های سرمایه‌گذاری همسو شوند، آفریقای شمالی می‌تواند نقش خود را به عنوان یک رهبر جهانی در تولید هیدروژن سبز، تامین بازار‌های اروپایی و همچنین رشد اقتصادی و پایداری در منطقه تقویت کند.

نیاز اروپای جنوبی

اروپای جنوبی این پتانسیل را دارد که نقشی محوری در بازار نوظهور هیدروژن سبز به عنوان یک مرکز انتقالی بین شمال آفریقا و بقیه اروپا ایفا کند. این منطقه که به عنوان اولین نقطه ورودی برای واردات هیدروژن قرار دارد، هم به عنوان دروازه و هم به عنوان مصرف کننده اصلی عمل و ترانزیت هیدروژن به اروپای مرکزی و شمالی را تسهیل می‌کند. موقعیت استراتژیک آن، همراه با توسعه زیرساخت‌های موجود، اروپای جنوبی را به یک جزء اساسی از استراتژی کربن‌زدایی اتحادیه اروپا و اهداف انتقال انرژی تبدیل می‌کند.

نزدیکی جغرافیایی به شمال آفریقا یک مزیت طبیعی برای واردات هیدروژن ایجاد می‌کند. این منطقه به عنوان یک مرکز ترانزیت انرژی در حال ظهور است و اسپانیا، ایتالیا و پرتغال تلاش می‌کنند تا زیرساخت‌های هیدروژنی را توسعه دهند که بتواند واردات از شمال آفریقا را در خود جای دهد. کریدور هیدروژن مدیترانه و کریدور SouthH۲ تجارت هیدروژن برون مرزی را با هدف ایجاد اتصالات مستقیم خط لوله تسهیل می‌کنند. کریدور هیدروژن جنوبی که اخیراً با اعلامیه مشترک امضا شده در رم شتاب بیشتری به دست آورده است، بر همکاری رو به رشد بین آلمان، الجزایر، ایتالیا، اتریش و تونس تاکید می‌کند. هدف این کریدور انتقال ۱۶۳ تراوات ساعت هیدروژن سبز سالانه به اروپا است که زیرساخت آن به خطوط لوله گاز طبیعی تغییر کاربری داده شده است.

اروپای جنوبی در ایفای نقش محوری در اقتصاد هیدروژن سبز، هم به عنوان نقطه ورود و هم به عنوان مرکز توزیع برای واردات هیدروژن از شمال آفریقا عمل می‌کند. با توجه به اینکه شمال آفریقا دارای برخی از بالاترین پتانسیل انرژی خورشیدی و بادی است، توانایی استفاده از این منابع برای تولید هیدروژن سبز و انتقال کارآمد آنها به اروپا از اهمیت استراتژیک برخوردار است. علاوه بر این، اروپای جنوبی به عنوان یک هاب ترانزیت انرژی عمل و تضمین می‌کند که هیدروژن سبز از طریق شبکه‌های زیرساختی یکپارچه به اروپای مرکزی و شمالی می‌رسد.

با هدف اتحادیه اروپا برای واردات ۱۰ میلیون تُن هیدروژن تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ میلادی تحت طرح REPowerEU، اروپای جنوبی قرار است نقش مهمی در دستیابی به این هدف ایفا کند. اروپای جنوبی علاوه بر نقش خود به عنوان یک مرکز حمل‌و‌نقل، به دلیل افزایش تقاضا برای انرژی‌های تجدیدپذیر، مصرف کننده اصلی هیدروژن سبز نیز است. کشور‌های منطقه در حال تسریع تلاش‌های خود برای کربن‌زدایی هستند و مجموعاً بیش از ۵ میلیارد یورو در زیرساخت‌های هیدروژنی و یارانه‌ها برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

نتیجه گیری

ایجاد کریدور‌های هیدروژن سبز بین شمال آفریقا و جنوب اروپا نشان دهنده گامی مهم به سوی کربن‌زدایی است. این کریدور‌ها با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر شمال آفریقا و زیرساخت‌های پیشرفته و تقاضای صنعتی اروپای جنوبی، مسیری مناسب برای دستیابی به امنیت انرژی، یکپارچگی اقتصادی و کاهش قابل توجه انتشار گاز‌های گلخانه‌ای ارائه می‌دهند.

موفقیت بلندمدت کریدور‌های هیدروژن سبز به ثبات ژئوپلیتیکی و دیپلماسی استراتژیک بستگی دارد. تقویت مشارکت‌های انرژی اروپا و آفریقا از طریق توافق نامه‌های چند جانبه، قابلیت اطمینان و انعطاف‌پذیری در تجارت هیدروژن را تضمین می‌کند. با توجه به رقابت فزاینده جهانی برای رهبری انرژی پاک، اروپا و شمال آفریقا می‌توانند با ترویج اعتماد، شفافیت و همکاری پایدار همکاری کنند.

کریدور‌های سبز هیدروژنی بین شمال آفریقا و جنوب اروپا بیش از یک پروژه زیرساخت انرژی هستند. آنها طرحی برای استقلال انرژی منطقه‌ای، رشد اقتصادی و سازگاری آب و هوا هستند. در صورت اجرای سیاست‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و مشارکت‌های لازم، این کریدور‌ها می‌توانند به یک الگوی جهانی برای همکاری انرژی پاک تبدیل شوند و به اهداف گسترده‌تر توافق‌نامه پاریس، قرارداد سبز اروپا و گذار جهانی به سمت آینده‌ای با کربن کم کمک کنند.

منبع: ترندز ریسرچ