تسهیل دسترسی هند به اروپا از طریق چابهار

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، هند پس از سال‌ها مذاکره و عقب‌نشینی، روز دوشنبه قراردادی طولانی‌مدت با ایران امضا کرد که به آن اجازه می‌دهد بندر چابهار که در دهانه خلیج عمان قرار دارد و اولین بندر آب‌های عمیق تهران است، بهره‌برداری و مدیریت کند. احتمالاً تأثیر قابل توجهی بر تجارت و ژئوپلیتیک خواهد داشت. سارباناندا سونووال وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراه‌های هند روز دوشنبه برای امضای این پیمان به تهران سفر کرد.

چرا بندر چابهار اهمیت دارد؟  

بندر چابهار که در دهانه خلیج عمان قرار دارد، یک مسیر جایگزین برای تجارت هند با افغانستان و آسیای میانه محسوب می‌شود. این بندر استراتژیک واقع در جنوب شرقی ایران با کمک هند توسعه یافته است تا عدم دسترسی هند به پاکستان را جبران کند.

چابهار همچنین بخشی از کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال به جنوب (INSTC)  بوده که یک مسیر حمل‌ونقل چندوجهی است و اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر و از طریق سن پترزبورگ روسیه به شمال اروپا وصل می‌کند.  

در نتیجه، بندر چابهار همچنین به عنوان درواز‌‌ای برای باز کردن پتانسیل تجاری هند با کشورهای اروپایی تلقی می‌شود، زیرا مسیر کوتاه‌تری به اروپا را فراهم می‌کند.  

طبق برآوردهای صنعت حمل‌و‌نقل، ترانزیت از طریق مسیر INSTC در مقایسه با مسیر کانال سوئز ۱۵ روز کمتر طول می‌کشد. بر‌اساس گزارش سامانه اطلاعات و تحقیقات کشورهای در حال توسعه  (RIS)، تا ژانویه ۲۰۱۸ میلادی، سرمایه‌گذاری هند در پروژه چابهار حدود ۸۵ میلیون دلار پیش‌بینی می‌شد که اکنون مجموع مشارکت هند در این پروژه ۵۰۰ میلیون دلار برآورد شده است.  

اهمیت ژئوپلیتیک بندر چابهار

مشارکت هند در توسعه چابهار از سال ۲۰۰۲ میلادی آغاز شد.  سال بعد، در سفر سید محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت ایران به هند، نقشه راه همکاری استراتژیک با عطل بیهاری واجپایی، نخست وزیر وقت، امضا شد که یکی از پروژه‌های کلیدی آن چابهار بود.   

علاقه هند به چابهار نتیجه گشایش اقتصاد هند بود که باعث شد دهلی نو مسیرهای تجاری جدید را به عنوان بخشی از استراتژی ژئوپلیتیک خود در نظر بگیرد. پروژه چابهار شامل دو بندر متمایز شهید بهشتی و شهید کلانتری است. بنا بر گزارش‌ها، سرمایه گذاری هند محدود به بندر شهید بهشتی است.  

موقعیت استراتژیک چابهار، واقع در غرب مرز ایران با پاکستان و نزدیک به بندر رقیب گوادر، آن را برای هند جذاب کرده است. هنگامی که چین توسعه بندر گوادر در پاکستان را به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده خود آغاز کرد، بندر چابهار اهمیت بیشتری یافت. پاکستان و چین در سال ۲۰۰۲ میلادی قراردادی را برای ساخت بندر  اعماق دریا در گوادر امضا کردند.

همچنین، بندر چابهار نقش مهمی در ارتباط هند با ایران و افغانستان دارد. چابهار به طور بالقوه می‌تواند به ایران در مقابله با اثرات تحریم‌های غرب و کمک به افغانستان محصور در خشکی در کاهش وابستگی خود به پاکستان برای دسترسی به اقیانوس هند، کمک کند.    

شرکت دولتی هند Ports Global Limited (IPGL) در سال ۲۰۱۵ میلادی برای توسعه بنادر خارج از کشور تأسیس شد. پس از توافق سه جانبه در سال ۲۰۱۶ میلادی بین هند، ایران و افغانستان برای توسعه یک کریدور تجاری بین‌المللی که چابهار را به عنوان یک نقطه ترانزیتی مرکزی شامل می‌شود، دهلی‌نو تلاش‌ها برای توسعه بندر شهید بهشتی را افزایش داد.

فاز اول بندر شهید بهشتی در دسامبر ۲۰۱۷ میلادی افتتاح شد و هند اولین محموله گندم خود را در همان سال از طریق چابهار به افغانستان ارسال کرد.  IPGL در سال ۲۰۱۸ میلادی بخشی از عملیات شهید بهشتی را بر‌عهده گرفت و صادرات از افغانستان به هند برای اولین بار در سال ۲۰۱۹ میلادی از طریق این بندر انجام شد.    

بنابر اعلام سایت IPGL، بندر شهید بهشتی در چهار فاز در حال توسعه است. بر‌اساس گزارش IPGL، با تکمیل هر چهار فاز، ظرفیت بندر ۸۲ میلیون تن در سال خواهد بود.  ایران در دسامبر ۲۰۱۹ میلادی اعلام کرد که ظرفیت بندر شهید بهشتی به دلیل ساخت ترمینال مدرن  به ۵.۸ میلیون تن افزایش یافته است.  

چرا توافق بلندمدت چابهار مهم است؟  

بندر شهید بهشتی چابهار هم اکنون توسط شرکت IPGL اداره می‌شود. اما هند در حال بهره برداری از بندر بر‌اساس یک توافق کوتاه مدت بود که باید به طور دوره ای تمدید می‌شد.  توافق کوتاه‌مدت و تنش‌های ژئوپلیتیکی ایران، کشتیرانی و سرمایه‌گذاران را از سرمایه‌گذاری در چابهار دور نگه داشته است.  

یک مقام دولتی آگاه از این موضوع به بیزنس استاندارد گفت که صنعت حمل‌و‌نقل نگران این امر بود که وقتی خود دولت قرارداد بلندمدتی با ایران برای بندر چابهار نداشت، چگونه می‌توان انتظار داشت که زنجیرۀ تأمین بلندمدت خود را از طریق آن برنامه ریزی کند. اما این روند باید اکنون تسهیل شود.

دلایل طولانی شدن قرارداد

قرارداد بلندمدت بهره برداری و مدیریت بندر چابهار سال‌ها در دست اجرا بود که بنا به دلایل مختلف به بن بست رسیده بود.  با این حال، مقام فوق الذکر به بیزینس استاندارد گفت که مشکل در مورد اکثر بندها از جمله بحث داوری که در آن اختلاف وجود داشت اکنون برطرف شده است.

همچنین، تحولات ژئوپلیتیکی نیز توسعه بندر را به تعویق انداخته است که بزرگترین مانع آن روابط پرتنش ایران با ایالات متحده و تحریم های آمریکا علیه تهران است.  

منبع: بیزنس استاندارد