بلندپروازی ترانزیتی عمان با تکیه بر دقم و صلاله

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، عمان با سرمایه‌گذاری در گسترش ظرفیت بنادر، زیرساخت‌های پیشرفته و مناطق ویژه اقتصادی، قصد دارد جایگزین مناسبی برای غول‌های سنتی منطقه، مانند جبل علی دبی، به شرکت‌های ترابری دریایی و کشتیرانی ارائه دهد. این بنادر که در خارج از تنگه هرمز واقع شده‌اند و از نظر ژئوپلیتیکی مهم هستند، نه تنها دروازه‌ای امن و کارآمد برای تجارت دریایی فراهم می‌کنند، بلکه با راهبرد‌های جهانی ترانزیت دریایی همسو هستند که کشتی‌های بزرگتر و مسیر‌های متنوع را نیز دربر می‌گیرد.

موقعیت استراتژیک عمان و سرمایه‌گذاری برای ترانشیپ

عمان با ارتقای بنادر دقم و صلاله به عنوان مراکز راهبردی ترانزیت و لجستیک برای کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس، در حال بازآرایی استراتژیک جایگاه خود در تجارت دریایی منطقه است. این دو دروازه، جایگزین‌های مناسبی برای بنادر مهم امارات متحده عربی مانند جبل علی هستند و از نظر موقعیت مکانی، گسترش ظرفیت و ادغام صنعتی، مزایای رقابتی ارائه می‌دهند.

صلاله که یک بندر عمیق و جاافتاده در سواحل جنوبی عمان بوده، طرح توسعه پایانه ۳۰۰ میلیون دلاری خود را به پایان رسانده تا ظرفیت سالانه جابه‌جایی کانتینر را به ۶ تا ۶.۵ میلیون TEU افزایش دهد و جایگاه خود را به عنوان ستون فقرات منطقه‌ای برای مسیر‌های دریایی شرق-غرب تقویت کند. این بندر در سال ۲۰۲۴ تقریباً ۳.۳ میلیون TEU جابه‌جایی داشته و حجم محموله‌ها با افزایش بیش از ۱۰ درصدی به حدود ۲۲.۶ میلیون تن رسیده است.

همچنین، بندر دقم واقع در منطقه ویژه اقتصادی دقم (SEZAD)، به عنوان یک دروازه صنعتی-خدماتی از اهمیت بالایی برخوردار است. در حال حاضر، ظرفیت پایانه کانتینری آن حدود ۱ میلیون TEU بوده و همچنین شامل اسکله‌های چند منظوره و فله خشک برای جابه‎‌جایی سالانه تا ۵ میلیون تن است. مقیاس مناسب و اتصال صنعتی دقم، آن را به ویژه برای پروژه‌های باری، محصولات پالایشگاهی و پتروشیمی و لجستیک صادرات هیدروژن در آینده، مناسب می‌سازد.

این تحولات به صورت جداگانه روی نمی‌دهند. بلکه در راهبرد کلان عمان برای تنوع اقتصادی (چشم‌انداز ۲۰۴۰) گنجانده شده‌اند، که درپی افزایش سهم بخش لجستیک و حمل‌و‌نقل در تولید ناخالص داخلی از تقریباً ۷ درصد کنونی به بیش از ۱۰ درصد تا سال ۲۰۴۰ است. این امر با تزریق ۲.۵ میلیارد ریال عمانی (۶.۵ میلیارد دلار) در زیرساخت‌ها و اصلاحات انجام شده بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ قابل تحقق است.

بندر دقم؛ قطب صنعتی با ظرفیت کانتینری بالا

بندر دقم به سرعت در حال گذار از یک توسعه سبز به دروازه‌ یکپارچه صنعتی-لجستیکی عمان بوده که نمونه‌ای از جاه‌طلبی‌های آن در راستای چشم‌انداز ۲۰۴۰ است. این بندر که در منطقه‌ی ویژه اقتصادی دقم (SEZAD) به مساحت ۲ هزار کیلومتر مربع واقع شده است، اکنون اسکله‌های آب عمیق، ظرفیت کانتینری، هم‌افزایی‌های صنعتی و مشوق‌های سرمایه‌گذاری را با هم ترکیب می‌کند تا به یک قطب چندبخشی برای صادرات و تولید تبدیل شود.

برخلاف سایر بنادر شورای همکاری خلیج فارس که توسط گلوگاه‌های ژئوپلیتیکی احاطه شده‌اند، دقم از آبخور ۱۸ متری و اسکله تجاری پیوسته ۲۲۰۰ متری بهره می‌برد که آن را قادر می‌سازد تا جدیدترین نسل کشتی‌های کانتینری بزرگ پهلوگیری کنند.

از سال ۲۰۲۵، ظرفیت سالانه کانتینر به سرعت در حال افزایش است و از رقم اولیه تقریباً ۲۰۰ هزار TEU به ۱.۷ میلیون TEU خواهد رسید. شاخص‌های عملیاتی نیز گویا شتاب در عملکرد بندر است، به‌طوری‌که تعداد پهلوگیری کشتی‌ها از ۱۰۵ فروند در سال ۲۰۱۵ به تقریباً ۹۳۵ فروند تا سال ۲۰۲۳ افزایش یافته و حجم بار نیز به ۸.۴ میلیون تن رسیده است. در مجموع، بندر دقم فراتر از محل جابجایی بار بوده و ستون فقرات یک اکوسیستم صنعتی راهبردی است.

بندر صلاله؛ دروازه ترانزیتی

بندر صلاله به عنوان دروازه اصلی عمان برای حمل‌و‌نقل دریایی شناخته می‌شود. در اوایل سال ۲۰۲۵، این بندر پروژه ارتقاء پایانه کانتینری ۳۰۰ میلیون دلاری را به پایان رساند و ظرفیت جابجایی سالانه خود را از ۴.۵ به ۶.۵ میلیون TEU افزایش داد. این بندر به زیرساخت‌های جدید با فضای گسترده‌تر، اسکله ارتقا یافته، بهبود پست‌های فرعی و ۲ هزار دریچه یخچال بیشتر برای حمایت از رشد محموله‌های زنجیره سرد ارتقا یافت.

در سال ۲۰۲۴، این بندر تقریباً ۳.۳ میلیون TEU را جابه‌جا کرد که البته به دلیل اختلالات ناشی از توسعه، نسبت به ۳.۸ میلیون TEU در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. از سوی دیگر، حجم محموله‌های عمومی (عمدتاً سنگ آهک و گچ) با ۱۰ درصد افزایش به حدود ۲۲.۶ میلیون تن رسید.

صلاله که از نظر راهبردی در امتداد جاده ابریشم دریایی قرار دارد، به عنوان قطب حمل‌و‌نقل دریایی عمل کرده و بازار‌های شرق آفریقا، شبه قاره هند و فراتر از آن را به هم متصل می‌کند. اسکله‌های آب عمیق و ادغام در منطقه آزاد، روند انتقال بار را تسهیل و خدمات لجستیک صنعتی را امکان‌پذیر کرده است. این امر در نهایت نقش آن را در زنجیره‌های تأمین منطقه‌ای تثبیت می‌کند.

پویایی بازار و چشم‌انداز رقابتی

بندر جبل علی دبی همچنان معیار و شاخص منطقه‌ای در حوزه اتصالات دریایی است و در سال ۲۰۲۴ با افزایش ۷.۴ درصدی نسبت به سال گذشته ۱۵.۵ میلیون TEU کانتینر را جابجا کرد که تقریباً ۱۸ درصد از توان عملیاتی جهانی DP World را تشکیل می‌دهد.

همچنین، بندر خلیفه ابوظبی، سریع‌ترین پیشرفت را در میان کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس داشته است و سه ترمینال کانتینری آن توان عملیاتی سه‌ماهه نخست ۲۰۲۵ را به حدود ۱.۷ میلیون TEU با افزایش ۲۶ درصدی نسبت به سال گذشته رساندند.

در این میان، هرچند حجم و رتبه‌بندی کل سیستم ترانزیت عربستان نیز در سال ۲۰۲۴ بهبود یافته است، اما بندر ملک عبدالله به عنوان هاب اصلی ترانزیت دریای سرخ، با اختلال بزرگی ناشی از تغییر مسیر کشتی‌ها از دریای سرخ مواجه شد، به طوری که طبق گزارش‌ها، توان عملیاتی آن در سال ۲۰۲۴ از تقریبا ۳ میلیون TEU به بیش از ۰.۵ میلیون TEU کاهش یافت که نشان‌دهنده آسیب‌پذیری مراکز دریای سرخ در برابر تحولات امنیتی است.

در مقابل این رقبا، صلاله با ظرفیت حدود ۶ تا ۶.۵ میلیون TEU پس از توسعه، و دقم با قابلیت قوی در پروژه‌های حمل‌و‌نقل فله، جایگزین مناسبی ارائه می‌دهند که برای شرکت‌های حمل‌و‌نقلی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا آنها به دنبال انعطاف‌پذیری در خارج از تنگه هرمز و انتقال بار در مسیر هند-شرق آفریقا هستند.

البته، قابلیت کشتی‌های کانتینری فوق بزرگ (ULCV) هم اهمیت دارد. بنابراین، مراکزی مانند جبل علی، خلیفه و صلاله از نظر تراکم جرثقیل، عمق اسکله و بهره‌وری محوطه مزیت دارند. اما پویایی ناوگان در سال ۲۰۲۵ نشان دهنده چرخش به سمت کشتی‌های متوسط ۱۲ تا ۱۷ هزار TEU است که انعطاف‌پذیری شبکه را بهبود می‌بخشد. این امر در راستای تقویت بندر صلاله است.

در نتیجه و تا سال ۲۰۳۰، ترکیبی از ارتقاء ظرفیت در صلاله، حمل بار از طریق مناطق ویژه اقتصادی دقم و شبکه‌های ترانزیتی ایمن، باید توان عملیاتی عمان را بسیار فراتر از سطوح کنونی افزایش داده و نقش آن را در کریدور‌های شرق آفریقا و جنوب آسیا تعمیق بخشد.

منبع: آسیا بریفینگ