تلاش بیشکک برای وصل بازار داخلی به بنادر ایران

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، غلامحسین یادگاری سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری قرقیزستان در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۲۳ میلادی استوارنامه خود را به صدیر جپاروف رئیس جمهور قرقیزستان تقدیم کرد. رئیس دولت قرقیزستان با اشاره به اینکه کشورش علاقه‌مند به همکاری با ایران با تأکید بر حوزه‌های تجاری، اقتصادی و سرمایه گذاری است، بر نقش مهم کمیسیون بین دولتی قرقیزستان و ایران در این امر تأکید کرد. او پیشنهاد داد که نشست بعدی آن در سال جاری در بیشکک برگزار شود.

همچنین دانیار امان‌گلدیف، وزیر اقتصاد و بازرگانی قرقیزستان در گفت‌وگویی، بر تمایل بیشکک برای گسترش همکاری‌ها با تهران در زمینه‌های مختلف تاکید کرد.

وی خاطرنشان کرد: فعالیت‌های مختلفی برای نزدیک‌تر کردن دو ملت و آشنایی آنها با توانمندی‌های یکدیگر آغاز شده است. به عنوان مثال، نمایشگاه تخصصی شرکت‌ها و کالاهای ایرانی در اکتبر ۲۰۲۲ در قرقیزستان برگزار شد.

پیش از این و در نوامبر ۲۰۲۱، امان‌گلدیف در رأس یک هیئت رسمی از بندرعباس بازدید کرد. وزیر امور خارجه در مدت اقامت خود با مقامات کلیدی وقت کشور از جمله احسان خاندوزی، رستم قاسمی و استاندار هرمزگان دیدار کرد.

در مورد منطقه آزاد تجاری، امان‌گلدیف تأکید کرد که قرقیزستان در چارچوب EAEU برای ایجاد یک توافقنامه تجارت آزاد جامع با ایران کار می‌کند. رفع موانع با کشورهای ترانزیتی مانند ازبکستان و ترکمنستان برای تسهیل عرضه کالا به/از ایران در حال پیگیری است. پیش‌بینی می‌شود که این توافقنامه مزایای قابل توجهی از جمله صرفه‌جویی قابل توجه در عوارض گمرکی واردات و دسترسی بهتر به بازار برای کالاهای صادراتی برای قرقیزستان فراهم کند.

گردش مالی بین قرقیزستان و ایران در سال‌های اخیر افزایش یافته، اگرچه هنوز نسبتاً اندک و در حدود ۸۰ میلیون دلار است. جمهوری قرقیزستان علاقه‌مند به گسترش همکاری با ایران در بخش‌های مختلف اقتصادی بوده و اولویت را برای سرمایه گذاری مشترک در فرآوری کشاورزی اعلام کرده است.

در ژوئن ۲۰۲۳میلادی، به مناسبت شورای بین دولتی اوراسیا در سوچی، نازاربک ملایف، معاون وزیر اقتصاد و بازرگانی جمهوری قرقیزستان، اعلام کرد که حجم مبادلات تجاری ایران و قرقیزستان در سال ۲۰۲۲میلادی، ۱.۸ برابر شده که از این میزان، صادرات ۱۴ برابر و واردات ۱.۳ برابر افزایش یافته است.

بر اساس نتایج سه ماهه اول سال ۲۰۲۳، حجم مبادلات تجاری با احتساب واردات دو برابر و صادرات ۵.۵ برابری، افزایش یافته است. قرقیزستان چای، میوه‌های خشک، رنگ، فرش و سایر کالاها را از ایران وارد و لوبیا، میوه‌های خشک، آجیل، گوشت و سایر کالاها را به ایران صادر می‌کند.

جمهوری قرقیزستان فعالانه در حال بررسی استفاده از فرصت‌های ارائه شده توسط ایران از جمله اختصاص مکان در منطقه آزاد اقتصادی بندر‌عباس است. دسترسی به بنادر ایران می‌تواند پتانسیل ترانزیت و قابلیت‌های صادراتی قرقیزستان را به‌ویژه در زمینه پروژه‌هایی مانند راه‌آهن چین-قرقیزستان- ازبکستان به‌طور قابل توجهی افزایش دهد.

پویایی ژئوپلیتیک آسیای مرکزی نقش مهمی در شکل دادن به همکاری اقتصادی قرقیزستان و جمهوری اسلامی ایران دارد. درک زمینه منطقه‌ای و بازیگران کلیدی درگیر برای درک چشم اندازها و چالش‌های روابط دوجانبه ضروری است.

اهمیت منطقه‌ای

آسیای مرکزی منطقه‌ای با اهمیت روزافزون در چشم‌انداز ژئوپلیتیک جهانی است. موقعیت استراتژیک آن در تقاطع اروپا، آسیا و خاورمیانه، این منطقه را به یک مرکز تجاری و حمل و نقل حیاتی تبدیل کرده است. قرقیزستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی، به توسعه دسترسی به دریا و کریدورهای لجستیکی جایگزین برای تنوع بخشیدن به پتانسیل ترانزیتی و کاهش وابستگی به مسیرهای موجود علاقه‌مند است.

 ایران به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای به عنوان دروازه‌ای بین آسیای مرکزی و خاورمیانه عمل می‌کند. جمهوری اسلامی مدت‌هاست به دنبال تقویت روابط اقتصادی خود با کشورهای آسیای مرکزی از جمله قرقیزستان در راستای گسترش تجارت و افزایش نفوذ منطقه‌ای بوده است.

همچنین، موقعیت ایران به‌عنوان عضو دائمی سازمان همکاری شانگهای (SCO) و علاقه آن به همکاری نزدیک‌تر با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) پیامدهای مهمی بر روابط اقتصادی این کشور با قرقیزستان دارد. سازمان همکاری شانگهای به عنوان بستری برای کشورهای عضو، از جمله قرقیزستان، برای مشارکت در همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی است.

ایران با عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند از نفوذ منطقه‌ای خود و تقویت روابط اقتصادی با سایر کشورهای عضو از جمله قرقیزستان استفاده کند. تمرکز سازمان همکاری شانگهای بر ترویج تسویه حساب‌های متقابل به ارزهای ملی می‌تواند تجارت بین کشورها را تسهیل کند و وابستگی به دلار آمریکا را در معاملات آنها کاهش دهد.

علاوه بر این، توافقنامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا فرصت ارزشمندی را برای بیشکک فراهم می‌کند تا روابط اقتصادی خود را با تهران و سایر کشورهای عضو اوراسیا افزایش دهد. چشم انداز توافقنامه تجارت آزاد جامع با ایران پتانسیل ایجاد رونق برای اقتصاد قرقیزستان، اعطای دسترسی ترجیحی به بازارهای ایران و افزایش فرصت‌های صادراتی برای محصولات قرقیزستان را دارد.

مکمل اقتصادی

قرقیزستان و ایران از نظر اقتصادی مکمل یکدیگر هستند که می‌تواند به عنوان پایه‌ای برای همکاری عمیق‌تر عمل کند. صادرات اصلی قرقیزستان به ایران، از جمله محصولات کشاورزی مانند لوبیا و الیاف پنبه، با نیازهای وارداتی ایران مطابقت دارد، در حالی‌که محصولات نفتی ایران فرصت جذابی برای قرقیزستان به‌ویژه با توجه به تلاش‌های تهران برای توسعه تولید داخلی به دلیل تحریم‌ها است.

به گفته منابع و بیانیه‌های رسمی قرقیزستان، باوجود تحریم اقتصادی، قدرت صنعتی جمهوری اسلامی و بخش‌های کشاورزی و دارویی، آن را به شریکی فریبنده برای قرقیزستان تبدیل کرده که به دنبال ایجاد سرمایه گذاری مشترک برای فرآوری محصولات کشاورزی است. این همکاری بالقوه می‌تواند به انتقال فنّاوری و ظرفیت سازی در اقتصاد قرقیزستان کمک و تنوع اقتصادی و رشد پایدار را تقویت کند.

کریدورهای ترانزیتی و حمل‌ونقل

مشارکت احتمالی بیشکک در منطقه آزاد اقتصادی بندرعباس نشان‌دهنده یک تحول مهم با پیامدهای ژئوپلیتیکی قابل توجه است. دسترسی به این بندر مهم ایران، مسیری جایگزین برای قرقیزستان به دریا ارائه و فرصت‌های جدیدی را برای تجارت با خاورمیانه و فراتر از آن باز می‌کند. این توسعه با رویکرد بلندپروازنه قرقیزستان برای تبدیل شدن به مرکز ترانزیتی منطقه، به ویژه با ساخت راه‌آهن چین- قرقیزستان- ازبکستان، هماهنگ است.

موفقیت این تلاش منوط به رفع چالش‌های مربوط به حجم ناکافی محموله و نیاز به افزایش محصولات صادراتی است. از آنجایی‌که قرقیزستان برای افزایش ظرفیت صادرات و تنوع محصولات خود تلاش می‌کند، استفاده از بنادر ایران برای لجستیک و تجارت می‌تواند بازی را برای این کشور محصور در خشکی تغییر دهد.

 تحریم‌ها و کنترل صادرات

هم قرقیزستان و هم ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی با چالش‌های اقتصادی مواجه شده‌اند. قرقیزستان با تحریم‌های اعمال شده علیه شریک استراتژیک خود، روسیه، دست و پنجه نرم می‌کند که پیامدهایی بر روابط اقتصادی آن دارد. با این حال، این کشور تمایل خود را برای تبعیت از کنترل‌های صادراتی نشان داده و در مذاکرات با اتحادیه اروپا و ایالات متحده برای تسهیل تجارت و رسیدگی به نگرانی‌های مربوط به کالاهای دارای کاربرد دوگانه، وارد مذاکره شده است.

تجربه ایران از تحریم‌های اقتصادی احتمالاً به قرقیزستان کمک کند، زیرا به دنبال افزایش تولید داخلی و مصرف محصولات خود است. انعطاف‌پذیری اقتصاد ایران و تلاش‌های مستمر برای یافتن بازارها و شرکای تجاری جدید با وجود تحریم‌ها، پتانسیل قرقیزستان را برای کشف راه‌های جدید برای رشد اقتصادی و خودکفایی نشان می‌دهد.

نتیجه

همکاری‌های اقتصادی قرقیزستان و جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن اهمیت منطقه‌ای، مکمل اقتصادی و منافع مشترک در کریدورهای ترانزیتی و حمل‌و‌نقل، چشم اندازهای امیدوارکننده‌ای را ارائه می‌دهد. هر دو کشور به دنبال ایجاد روابط نزدیک‌تر و بررسی فرصت‌ها برای سرمایه گذاری مشترک، انتقال فنّاوری و گسترش تجارت هستند.

هرچند چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و افزایش ظرفیت صادرات باقی مانده است، تعهد دو کشور به توسعه همکاری‌های اقتصادی و ایجاد تسویه حساب‌های متقابل به ارزهای ملی، مسیر مثبتی را برای روابط دوجانبه نشان می‌دهد.

برای بهره‌برداری کامل از فرصت‌های ارائه‌شده، تلاش‌های مداوم برای اجرای اقدامات مورد توافق، رفع موانع تجارت و ایجاد محیطی مناسب برای همکاری اقتصادی مورد نیاز است. همکاری بین‌المللی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای و اوراسیا نیز می‌تواند نقشی حیاتی در تسهیل و تقویت روابط اقتصادی بین دو کشور ایفا کند.

با ادامه تحولات ژئوپلیتیکی در منطقه، تهران و بیشکک باید خود را با شرایط در حال تغییر وفق دهند و از فرصت‌ها برای منافع متقابل استفاده کنند. تعامل مؤثر و رویکردهای عمل‌گرایانه برای همکاری اقتصادی برای قرقیزستان و ایران ضروری است تا پتانسیل کامل مشارکت خود را به‌کار ببرند و توسعه اقتصادی خود را در جهانی به سرعت در حال تغییر تقویت کنند.

منبع: اندیشکده اسپیشل اوراسیا