افزایش روزافزون اهمیت کریدور شمال-جنوب برای دهلی

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، در این میان، برای هند که بیش از ۹۰ درصد تجارت آن از نظر حجم به مسیر‌های دریایی وابسته است، نوسانات دریایی نه تنها یک نگرانی لجستیکی، بلکه هشدار راهبردی نیز محسوب می‌شود. در این راستا، کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) و بندر چابهار ایران به ستون فقرات راهبرد هند برای اتصال جایگزین به اوراسیا تبدیل شده‌اند. این پروژه‌ها جاه‌طلبانه نیستند، بلکه تضمین تجارت بی‌وقفه‌ای هستند که حتی در صورت اختلال در تجارت دریایی و بی‌ثباتی بازار‌ها فعالیت خواهند داشت.

گسترش مبادلات

در ژوئن ۲۰۲۴، روسیه دو قطار باری حامل زغال سنگ را از طریق کریدور شمال-جنوب به هند ارسال کرد که نقطه عطفی مهم در عملیاتی کردن توافق‌نامه ترانزیت چندوجهی روسیه-هند بود. براساس برآورد‌ها ساخت خط آهن رشت-آستارا، حلقه مفقوده راهبردی کریدور شمال-جنوب، در اوایل سال ۲۰۲۶ با حمایت ۱.۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری روسیه آغاز می‌شود. این کریدور پس از تکمیل، بنادر غربی هند را از طریق ایران و بنادر دریای خزر به روسیه و اروپا متصل می‌کند و زمان ترانزیت بمبئی-سن پترزبورگ را از تقریباً ۴۰ روز مسیر سوئز به حدود ۲۰ تا ۲۵ روز کاهش می‌دهد. بنابراین، کریدور شمال-جنوب مسیری تقریباً ۴۰ درصد کوتاه‌تر و ۳۰ درصد ارزان‌تر ارائه می‌دهد.

برای هند که واردات نفت و گاز آن نزدیک به ۱۷۶ میلیارد دلار رسیده است، این تنوع‌بخشی اهمیت راهبردی دارد. اما جنبه نویدبخش این کریدور فراتر از نفت است و می‌تواند اقتصاد انرژی جدید یعنی مواد شیمیایی، ماشین‌آلات، انرژی‌های تجدیدپذیر، فلزات پایه، تجهیزات حمل‌و‌نقل و مواد معدنی حیاتی را منتقل کند که روسیه و قزاقستان به دنبال مشارکت‌های فناوری در آنها هستند.

طبق برخی مطالعات و پس از عملیاتی شدن، این مسیر می‌تواند پتانسیل صادراتی ۱۸۰ میلیارد دلاری یعنی ۹ برابر تجارت کنونی هند با کشور‌های کریدور شمال-جنوب را محقق کند.

اهداف سه‌گانه دهلی

منافع هند در اوراسیا شامل سه‌گانه «دسترسی، تنوع‌بخشی و عاملیت» است. نخست اینکه کریدور‌های مانند شمال-جنوب امکان دسترسی به آسیای مرکزی یا افغانستان را فراهم می‌کنند. همچنین، مسیر دریایی ولادیوستوک-چنای، هند را به خاور دور روسیه متصل می‌کند. این امر بازار‌هایی را برای مواد شیمیایی و ماشین‌آلات هند می‌گشاید و دسترسی زمینی به مناطق غنی از منابع روسیه، افغانستان و آسیای مرکزی را تضمین می‌کنند.

دومین حوزه مورد علاقه هند، تنوع‌بخشی است. با توجه به اینکه زنجیره‌های تأمین جهانی با اختلال مواجه هستند، تنوع‌بخشی به مسیر‌ها و مشارکت‌ها به راهبرد جدید حاکمیت تبدیل شده است.

همچنین، عاملیت سومین اولویت مهم هند را تشکیل می‌دهد. دهلی به دنبال تاثیرگذاری بر قوانین تجارت بین‌قاره‌ای است؛ مذاکرات جاری تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، نقش هند در توافقنامه عشق‌آباد و مدیریت بلندمدت چابهار، نشان‌دهنده حرکت تدریجی از استفاده به سمت مدیریت کریدور هستند.

رفع موانع

باوجود تحولات پیش‌گفته، چالش‌های متعددی هنوز وجود دارد. کریدور شمال-جنوب از ایران و روسیه عبور می‌کند که تحت تأثیر تحریم‌ها قرار دارند و در نتیجه، این امر چالش‌هایی را در تکمیل پروژه‌ها ایجاد می‌کند. حتی با اینکه هند پس از بازگشت تحریم‌های ایران در سپتامبر ۲۰۲۵، معافیت شش ماهه از تحریم‌های ایالات متحده برای دسترسی به چابهار را به دست آورد، نظام مالی و بیمه‌ای همچنان شکننده است؛ زیرا بانک‌ها هنوز تردید دارند، بیمه‌گران حق بیمه‌های بسیار بالایی را تقاضا می‌کنند و بخش خصوصی تجارت کریدوری را به عنوان یک سرمایه‌گذاری دولتی به جای یک فرصت تجاری محسوب می‌کند.

ظرفیت بندر کاسپین در حال بهبود است، اما ترافیک آن در مقایسه با مسیر‌های دریایی همچنان ناچیز است. در واقع، هرچند پایه‌های قانونی و فیزیکی برای ترانزیت یکپارچه وجود دارد، اما ساختار ارتباطی شامل امور مالی، بیمه و اجرایی همچنان باید تسهیل شود.

برای تسهیل جریان تجارت در امتداد این کریدورها، اصلاحات لجستیکی باید با اصلاحات مالی تکمیل شود. هند پیش از این با گسترش استفاده از ارز‌های ملی در تجارت فرامرزی پیشرفت چشمگیری داشته است. در آگوست ۲۰۲۵، بانک مرکزی هند (RBI) با صدور مجوز‌های بانکی برای افتتاح حساب‌های ویژه وسترو روپیه (SRVA)، تسویه حساب‌های تجاری روپیه-روبل را تسهیل کرد.

این اصلاحات، صدور فاکتور، پرداخت‌ها و تسویه حساب‌ها را روان‌تر کرده، هزینه‌های تبدیل و تأخیر‌ها را برای واردکنندگان هندی کاهش داده و همچنین کانال مطمئنی را برای نگهداری و استفاده از درآمد‌های روپیه در اختیار صادرکنندگان روسی قرار داده است. در تکمیل این امر، شرکت  Financial Benchmarks India Limited (FBIL) قصد دارد نرخ‌های مرجع روپیه را فراتر از دلار و یورو گسترش دهد تا ارز‌های اصلی شریک را نیز شامل شود، یعنی جفت‌های مستقیم روپیه را امکان‌پذیر کرده و وابستگی به دلار را کاهش می‌دهد.

با تکمیل سازوکار‌های اختصاصی در حوزه اعتبار، بیمه و سرمایه‌گذاری از طریق همکاری با بانک صادرات و واردات هند، بانک توسعه جدید بریکس و بانک توسعه اوراسیا، هند می‌تواند این اصلاحات نهادی را به یک حرکت تجاری تبدیل کند و بخش خصوصی را قادر سازد تا این کریدور را به مرحله اجرا برسانند. برای هند بسیار مهم است که بخش خصوصی، آن به ویژه شرکت‌های فعال در حوزه لجستیک، انرژی و تولید، اوراسیا را نه به عنوان یک منطقه پرخطر، بلکه فرصت رشد محسوب کنند.

تغییرات ژئوپلیتیکی در اوراسیا، روزنه‌ای ارزشمند را برای هند می‌گشاید. چرخش روسیه به سمت آسیا، تلاش ایران برای تبدیل شدن به قطب ترانزیت منطقه‌ای و اصلاحات لجستیکی و مالی هند، شتاب ویژه‌ای به کریدور شمال-جنوب بخشیده است.

کریدور اوراسیا، ابزاری مناسبی برای دهلی در راستای تنوع‌بخشی به ریسک‌ها است، نه اعمال قدرت. این کریدور همسو با استقلال راهبردی در حوزه لجستیک و امور مالی نیز است. سال‌های آینده نشان خواهند داد که آیا کریدور شمال-جنوب می‌تواند فراتر از دیپلماسی دولتی به سمت جذابیت تجاری نیز حرکت کند یا خیر. موفقیت آن به سرعت هماهنگی کشورها، اعتماد سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و پیش‌بینی‌پذیری سیاست‌های منطقه‌ای بستگی دارد.

منبع: باشگاه والدای