تجارت دریایی جهانی در آستانه بازگشت به کانال سوئز

اختصاصی مانا- این عبور در حالی انجام شد که طی نزدیک به دو سال، بخش بزرگی از ناوگان کانتینری جهان به‌دلیل حملات نیرو‌های حوثی از مسیر دریای سرخ اجتناب می‌کردند و مسیر طولانی دماغه امید نیک را جایگزین کرده بودند. این تغییر مسیر با افزایش زمان سفر موجب بالا رفتن هزینه سوخت، بیمه و کرایه حمل شده که بالطبع به آشفتگی جدی در زنجیره تأمین جهانی منجر می‌شد. در چنین شرایطی ورود دوباره یک کشتی فوق‌سنگین به این آبراه به‌ویژه بدون تضمین پایان کامل تهدیدات، نقطه عطف مهمی در مسیر عادی‌سازی تدریجی کانال سوئز محسوب می‌شود.

کانال سوئز دروازه‌ای حیاتی برای تجارت جهانی است که تولیدکنندگان در آسیا را به بازارها، صنایع و مصرف کنندگان در اروپا پیوند می‌دهد. عبور مجدد کشتی‌های با ظرفیت بالا نشان می‌دهد که اعتماد جهانی به برتری عملیاتی کانال و قابلیت آن در پذیرش کشتی‌های با ظرفیت بالا، جایگاه آن را به عنوان یک قطب استراتژیک در حمل‌و‌نقل دریایی جهان تثبیت کرده است. تصمیم یک اپراتور بزرگ برای استقرار کشتی عظیمی در مسیر سوئز- دریای سرخ نیز بیانگر اعتماد فزاینده شرکت‌های حمل‌و‌نقل بین‌المللی به ثبات امنیتی و آمادگی عملیاتی این کریدور است که حکایت از بازگشت تدریجی اطمینان جهانی به این مسیر حیاتی دارد.

از زمان آغاز حملات پس از جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، حوثی‌ها بیش از ۱۰۰ کشتی تجاری را در دریای سرخ مورد هدف قرار داده، چهار کشتی را غرق و یک کشتی را توقیف کرده‌اند. گروه یمنی موسوم به جنبش حوثی‌ها از نوامبر ۲۰۲۳، کشتی‌های تجاری در حال عبور از دریای سرخ و کانال سوئز، همچنین در آب‌های تنگه باب المندب- یکی از نقاط مهم کشتیرانی در انتهای جنوبی دریای سرخ- را مورد حمله قرار داده و ادعا داشته‌اند که این حملات در اعتراض به درگیری‌های غزه بوده است.  اما با برقراری آتش بس در غزه که در ۱۹ ژانویه ۲۰۲۵ با میانجی‌گری ایالات متحده، مصر، قطر میان اسراییل و حماس به امضا رسید، چشم انداز امنیتی منطقه اندکی تغییر کرده است. هرچند این توافق هنوز شکننده و در مراحل اولیه است، اما توانسته سطح درگیری را کاهش داده و فضای لازم برای بازگشت محدود و تدریجی ترافیک دریایی را فراهم سازد.

این نخستین عبور کشتی بنجامبن فرانکلین از کانال سوئز و تنگه باب المندب از ۲۲ اکتبر ۲۰۲۳ بود که از آن پس به دلیل تشدید تهدیدات امنیتی، کشتی‌های فوق سنگین این مسیر را ترک کرده بودند. عبور اخیر را می‌توان یک آزمایش محتاطانه از سوی خطوط کشتیرانی برای بررسی وضعیت امنیتی دریای سرخ تلقی کرد که پیام مهمی برای صنعت کشتیرانی جهانی دارد که حاکی از بازگشت آرامش نسبی به دریای سرخ و فراهم شدن شرایط برای بازنگری در مسیر‌های عملیاتی است. این پیام احتمالاً شرکت‌ها را به سمت اجرای عبور‌های آزمایشی بیشتر از طریق دریای سرخ و کانال سوئز سوق می‌دهد که برای تجارت جهانی نقشی حیاتی دارند.

از سوی دیگر کاهش سطح درگیری‌ها می‌تواند به کاهش حق بیمه‌های مربوط به ریسک جنگ منجر شود. عاملی تعیین‌کننده که تصمیم‌های خطوط کشتیرانی و شرکت‌های بیمه را در خصوص عبور از دریای سرخ به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. با پایین آمدن هزینه‌های بیمه‌ای و بازنگری بازیگران اصلی در ارزیابی‌های امنیتی منطقه، شرایط برای بازگشت مرحله‌ای و مقرون‌به‌صرفه‌تر کشتی‌های بزرگ به مسیر سوئز فراهم می‌شود. هرچند این تحول به‌معنای از میان رفتن کامل تهدیدات نیست، اما یک محیط قابل مدیریت‌تر و اقتصادی‌تر ایجاد می‌کند که می‌تواند زمینه را برای تصمیم‌های عملیاتی جدید فراهم سازد.

در سال ۲۰۲۵ ترافیک کشتی‌های کانتینری از طریق تنگه باب المندب تاحدودی بهبود یافته، اما همچنان به طور محسوسی کمتر از سطح پیش از بحران باقی مانده است. داده‌های اطلاعاتی مؤسسه لویدز‌ ریجستر نشان می‌دهد که بازگشت کشتی‌های کانتینری فوق سنگین بسیار کُند است چنانچه در ۹ ماه نخست سال، تنها ۱۳ ترانزیت توسط شش کشتی با ظرفیت ۱۵۰۰۰ تا ۱۶۰۰۰ TEU ثبت شده که همگی تحت مدیریت شرکت (سی‌ام‌ای سی‌جی‌ام/ CMA CGM) بوده‌اند. مهم‌تر آن‌که از ژانویه ۲۰۲۳ تاکنون هیچ کشتی کانتینری بزرگ‌تر از ۱۷۰۰۰ TEU از این آبراه عبور نکرده است. واقعیتی که بیان می‌کند خطوط کشتیرانی همچنان با احتیاط شدید به ریسک‌های امنیتی نگاه می‌کنند و بازگشت غول‌های دریایی به کانال سوئز هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارد.

عبور موفقیت‌آمیز کشتی بنجامبن فرانکلین از باب‌المندب گویای آن است که خطوط کشتیرانی و بیمه‌گران بین‌المللی احتمالاً در حال بازنگری تدریجی در ارزیابی‌های امنیتی دریای سرخ هستند که می‌تواند مقدمه بازگشت مرحله‌ای تجارت جهانی به مسیر اصلی سوئز باشد. این کشتی با ظرفیت ۱۷٬۸۵۹ TEU پس از شش روز خاموشی عمدی سامانه موقعیت یاب خود که اندکی بعد از خروج از کانال سوئز آغاز شده بود، فرستنده خود را در نزدیکی جزیره سُقطری در ورودی خلیج عدن دوباره فعال کرد که نشان می‌دهد کشتی از منطقه پرخطر باب‌المندب گذشته است. رخدادی که با توجه به ماه‌ها ناامنی در دریای سرخ، معنا و اهمیتی فراتر از یک ترانزیت معمولی دارد و نشانه‌ای از تغییر تدریجی در محاسبات امنیتی خطوط کشتیرانی بین‌المللی به شمار می‌رود.

ازسرگیری آتش‌بس میان اسرائیل و حماس را می‌توان گامی مهم در مسیر بازگشایی تدریجی کانال سوئز دانست توافق‌نامه‌های آتش‌بس مربوط به درگیری غزه، همراه با گشت‌های دریایی مشترک بین‌المللی در دریای سرخ به بازگرداندن میزانی از ایمنی برای ناوبری تجاری کمک کرده است. تأمین امنیت گذرگاه‌های حیاتی، چون باب‌المندب شرایطی را فراهم می‌آورد که شرکت‌های بیمه و خطوط کشتیرانی بتوانند ریسک کمتری را احساس کنند. کارشناسان صنعت حمل‌ونقل دریایی انتظار دارند که اگر شرکت‌های حمل‌ونقل بزرگ همچنان مسیر‌های ایمن و کارآمد را گزارش دهند، سایر اپراتور‌ها از جمله شرکت هاپاگ لوید و شرکت موسوم به ONE ممکن است تا اوایل سال ۲۰۲۶ از این مسیر پیروی کنند. در حال حاضر تعامل مجدد استراتژیک شرکت کشتیرانی و حمل‌و‌نقل سی‌ام‌ای سی‌جی‌ام نشان دهنده گامی محتاطانه، اما معنادار برای عادی‌سازی تجارت از طریق یکی از حیاتی‌ترین شریان‌های دریایی جهان است.

با وجود همه این نشانه‌ها، عبور کشتی بنجامبن فرانکلین را نمی‌توان پایان بحران دریای سرخ دانست. این عبور آشکار می‌کند که حتی بدون پایان کامل تهدیدات، اگر ریسک‌ها اندکی کاهش یابد، هزینه مسیر‌های جایگزین بسیار بالا باشد و آتش‌بس غزه روند کاهش تنش‌ها را تقویت کند، بازیگران حمل‌ونقل دریایی ممکن است به‌صورت انتخابی و محدود دوباره به باب‌المندب بازگردند؛ بنابراین تثبیت آتش‌بس در غزه ضروری است، زیرا بازگشت دوباره درگیری‌ها می‌تواند فوراً شرایط امنیتی دریای سرخ را به حالت پرتنش گذشته برگرداند. اپراتور‌های دریایی همچنان این وضعیت را یک ریسک  سرکوب شده  خصوصاً برای کشتی‌های مرتبط با اسرائیل و متحدان آن می‌دانند. صنعت کشتیرانی اکنون در برابر یک بازی انتظار قرار گرفته است که در صورت هرگونه لغزش امنیتی می‌تواند پیامد‌های لرزه‌ای برای تجارت جهانی و مسیر‌های حیاتی حمل‌ونقل ایجاد کند.

در نهایت، عبور موفقیت‌آمیز یکی از بزرگ‌ترین کشتی‌های جهان از باب‌المندب در نوامبر ۲۰۲۵ را می‌توان آغاز دوره‌ای تازه در امنیت دریایی منطقه دانست که در آن بازیگران جهانی نه به‌دنبال ازبین‌بردن کامل تهدیدات، بلکه در پی مدیریت ریسک و احیای تدریجی مسیر‌های حیاتی تجارت بین‌المللی هستند. به بیان دیگر بازگشت کشتی بنجامبن فرانکلین تنها یک تحول عملیاتی نیست، بلکه بازتاب تغییری عمیق‌تر در توازن ژئوپلیتیکی دریای سرخ است که ماه‌های آینده نشان خواهد داد آیا مسیر سوئز می‌تواند جایگاه تاریخی خود را بازپس گیرد یا همچنان در سایه تهدیدات باقی خواهد ماند.

شهره پولاب- دکتری جغرافیای سیاسی و پژوهشگر روابط بین‌الملل