توافق‌ها و پیمان‌های منطقه‌ای و جهانی همچون بریکس و شانگهای، فرصت‌های مناسب پیشِ روی ایران

سامان رضایی دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری در گفت‌وگو با مانا درباره مزایای عضویت انجمن دریانوردان ایران به عنوان یک‌مجموعه غیر دولتی در مجمع دریانوردان بریکس بیان کرد: ایران فرصت‌های متعدد و متکثر زیادی را از دست داده است و بهره‌برداری از این فرصت و مزیت‌های عضویت در ابعاد مختلف بریکس نیز به وابسته به رفتار و عملکرد کل این مجموعه دارد.

وی با اشاره به برگزاری نشست‌های متعدد از جمله چهاردهمین مجمع اتحادیه کارگری بریکس در بازاریابی در اردیبهشت 1404 و نشست اخیر رؤسای کشورهای عضو بریکس در تابستان گفت: تعدد و تراکم این نوع جلسات در ماه‌های اخیر بیانگر تمایل و رویکرد کشورهای عضو به بهره‌برداری بیشتر و بهتر از این نوع مجامع است، اما باید دید که آیا ایران دنباله‌رویی صرف و بی‌برنامه است و یا برای چنین رخدادها و تحولات برنامه دارد.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری افزود: مسلماً تشدید تنش اقتصادی، سیاسی و امنیتی موجود با غرب و تلاش ترامپ برای تحمیل فشار حداکثری و به انزوا کشیدن ایران، اهمیت همکاری‌های بین‌المللی را در چارچوب بریکس و شانگهای دو چندان می‌کند. البته قطعاً بهره‌برداری از آن منوط به درک صحیح و منطقی از شرایط و داشته‌های خود و ظرفیت‌های موجود در این همکاری‌ها و پیمان‌هاست.

وی ادامه داد: در شرایطی که ما با غرب در ستیز هستیم، تحریم‌ها رخ داده و مکانیزم ماشه مطرح شده است همچنین ناترازی و مشکلات متعدد و متکثری در بخش‌های مختلف داریم، از سوی دیگر غرب همه تلاشش را می‌کند که انزوای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را به دلایل مختلف به ایران تحمیل کند، قاعدتاً ما باید دنبال گزینه‌های جایگزین باشیم.

رضایی اضافه کرد: بریکس و شانگهای اگر ظرفیت استفاده آن را فراهم کنیم، می‌تواند نقطه تنفسی برای ایران باشد.

به گفته رضایی، تجارب متعدد و فرصت‌های ویژه برای صنعت دریایی کشور از جمله جام جهانی قطر، حمل‌و‌‌نقل دریایی در خزر و.... ایجاد شده که به درستی تحلیل نشده و از آن استفاده بهینه نکرده‌ایم زیرا آن انسجام و سیاست‌گذاری‌ جامع برای بهره‌برداری کامل از این فرصت‌ها را تدوین و یا اجرا نکرده‌ایم.

جبران عقب ماندگی با استفاده از فرصت شانگهای و بریکس

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری توضیح داد: شرایط خاص کشور و شرایط جهانی شامل موضوع انتقال قدرت و کشمکش‌های موجود، واقعیت‌های پیشِ روی ماست. بریکس و شانگهای می‌تواند یک فرصت تنفس برای ایران باشد که حتی عقب ماندگی‌های خود را جبران کند. منوط به اینکه تمامی بخش‌های دولتی و غیر دولتی آماده و فعال باشند‌، انجمن صنفی دریانوردان به‌عنوان یک‌مجموعه تخصصی مردم نهاد و غیر دولتی شناخته شده براساس نقش، ماهیت و کارکرد خود به این مسئله ورود کرده و نه تنها به‌عنوان یک عضو عادی، بلکه به‌عنوان هیئت مؤسس مجمع دریانوردان بریکس تلاش کرده مؤثر و با برنامه عمل کند. 

رضایی افزود: موفقیت این حضور منوط به حمایت هماهنگی و هم‌خوانی با سایر بخش‌های دولت و ارگان‌ها، منطبق با جهت‌گیری‌های کلان کشور در رابطه با بریکس و شانگهای است.

انجمن دریانوردان ایران، عضو مؤسس مجمع دریانوردان بریکس

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری بیان کرد: ایده ایجاد بریکس دریایی را اولین بار یکی از نمایندگان ایران در اجلاس‌های بین‌المللی مطرح کرد. انجمن دریانوردان این ایده را پیگیری کرد و بحث بریکس مجموعه دریانوردی را با کمک انجمن دریانوردان برزیل و هند پیش برد.

وی اضافه کرد: از آنجا که در ایران حمایت‌های زیرساختی برای برگزاری یک همایش در سطح بین‌المللی برای انجمن دریانوردان ایران وجود نداشت، لذا با انجمن دریانوردی برزیل Sindmar و CTB مذاکراتی انجام دادیم و در نهایت توانستیم ظرفیت سازی کنیم و تأسیس مجمع دریانوردان بریکس را در اوت ۲۰۲۵ رقم بزنیم.

به گفته رضایی برای تأسیس انجمن دریانوردان بریکس موضوع حمایت از دریانوردان به‌عنوان عاملی محوری اصلی در صنعت حمل‌و‌نقل دریایی و کشتیرانی است و چهار هدف اولیه را دنبال کرده است.

وی گفت: این چهار هدف عبارتند از: هم اندیشی و تبادل نظر درباره مسائل و چالش‌های دریانوردان کشورهای مختلف و تنظیم مواضع و صدای واحد در مجامع بین‌المللی، بحث‌های آموزشی، استانداردهای و گواهینامه‌ها؛ حفاظت از حقوق حرفه‌ای دریانوردان در مواجه با تنش های ژئوپلیتیک و مناقشات سخت نظامی و جنگهای اقتصادی و تعرفه‌ای و تحریم‌ها، ایجاد یک پلتفرم با استاندارد واحد بین شرکت‌های کشتیرانی و اتحادیه‌های کارگری در کشورهای عضو.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری افزود: سال‌هاست که در تلاشیم تا از تجربیات برزیل در کاپوتاژ و رونق دریانوردی محلی از تجربیات هند در بحث منابع انسانی، آموزش و تأمین نیروی متخصص و دریانورد و از روسیه در کاربرد فناوری‌های نوین دریایی استفاده کنیم.

وی افزود: این مجمع می‌تواند تمامی این ابعاد را در کنار ظرفیت‌های جدید از جمله چین، مصر، امارات، اندونزی و آفریقای جنوبی برای ما بسازد البته اگر بخواهیم و بگذارند که اجرا کنیم. فعلاً در ابتدای راه هستیم و گام ‌اول را خوب و محکم برداشتیم. امیدوارم در ادامه راه تنها نمانیم و حمایت عملی بشویم.

رضایی ادامه داد: بحث انجمن و یا یک‌ ارگان یا بخش نیست، موضوع ملی است و انجمن علاقمند است تا در این حرکت ملی نقش خود را براساس وظایف ذاتی و تخصصی خودش هماهنگ با سایر بخش‌ها در کنار دولت و شرکت‌های کشتیرانی ایفا کند. 

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری توضیح داد: در هشتم اوت 2025 در سالوادر برزیل اولین مجمع دریانوردان بریکس تشکیل شد. این مجمع شامل برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، ایران، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی و اندونزی است. پنج عضو اصلی‌ و قدیمی بریکس در کنار چهار عضو جدید. انجمن ایران توانسته در سطح و اندازه ۵ عضو اصلی نقش آفرینی کند و عضو اعضای مؤسس و اصلی باشد.

وی درباره ضرورت تشکیل این مجمع بیان کرد: صنعت حمل‌و‌نقل از جمله صنعت دریایی و کشتیرانی در حال گذار و تحولات عمیق است. از تأثیرات اتوماسیون، انرژی تجدیدپذیر و سوخت‌های جایگزین در کنار تنشهای ژئوپلیتیک، جابه‌جایی قدرت، تشکیل کلونی‌های منطقه‌ای و چند قطبی از طریق مجامعی همچون بریکس، شانگهای و ... و جنگ های نظامی، مناقشات اقتصادی و تعرفه‌ها، تحریم‌ها در حال شکل‌گیری است و کار و حرفه و فعالیت تک تک ما چه دوست داشته باشیم و چه دوست نداشته باشیم‌، عمیقاً تحت تأثیر آن قرار دارد.

رضایی افزود: در این شرایط گذار و تغییر که معادلات مجدداً بازتعریف و مفاهیم پایه تغییر می‌کند‌، کشورها به تنهایی نمی‌توانند مسائل خود را مدیریت کنند. حتی کشورهایی با‌ مختصات و ظرفیتها و منابع عظیم همچون هند، چین، روسیه و برزیل به راحتی نمی‌توانند از این دوره گذار عبور کند. فلسفه و‌کاربرد بریکس پاسخی عملی به این‌ نیاز جمعی است. 

افزایش قدرت اثرگذاری تصمیمات کشورها

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری درباره ضمانت و قدرت اجرایی بریکس و مجامع مرتبط با آن از جمله مجمع تازه تأسیس دریانوردان گفت: مسلماً دیدگاه ما عملیاتی و اجرایی است و قرار نیست رویکردی که بخش کارگری در مجمع کارگری و یا بخش دولتی دنبال کرده، دنبال شود.

وی افزود: این تفاوت از همین ابتدا مشخص شده و حضور فعال در هیئت مؤسس و سیاست‌گذار این مجمع، نشان دهنده ثابت قدم بودن انجمن دریانوردان ایران در این عرصه است اما در رابطه با ضمانت اجرا و ملموس بودن‌ نتایج این همکاری‌ها برای دریانوردان، باید گفت که انجمن یک‌ ارگان اجرایی نیست و بودجه دولتی ندارد، لذا حصول ملموس و قطعی این اقدامات منوط به همکاری بخش‌های مرتبط در دولت و حتی شرکت‌های خصوصی است.

رضایی ادامه داد: همچنین یکی دیگر از نقش‌های انجمن بررسی‌های تخصصی و خالص مباحث روز دریایی و دریانوردی و ارائه مشاوره به دولت برای نقش آفرینی بهتر و تخصصی‌تر در این‌ نوع مجامع است. 

به گفته وی خروجی اجلاس برزیل یک اعلامیه و منشور در چهار بند، سه قطعنامه و یک اساسنامه بوده است. علیرغم اینکه ایران جزء هسته مرکزی بریکس نبود اما انجمن‌ دریانوردان به عنوان یکی از هفت عضو نقش‌آفرینی خواهد کرد. 

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری افزود: در کمیته هماهنگی و دبیرخانه اصلی نیز که شامل 10 عضو است، ایران حضور دارد.

وی درباره ضمانت‌های اجرایی قطعنامه‌های انجمن دریانوردان بریکس گفت: متأسفانه این روزها شاهد نقض آشکار و مستمر تعهدنامه‌ها، کنوانسیون‌های مصوب سازمان‌های بین‌المللی جهانی از جمله سازمان ملل، پیمان پاریس، دیوان لاهه و ... که عمدتاً با زیرساخت‌ها و پشتوانه‌ها جهان غرب در ۵۰ سال اخیر شکل گرفته‌اند، هستیم اما ضریب ضمانت توافقات منطقه‌ای و‌ گروهی بین کشورها که با منافع مشترک شکل گرفته به مراتب بالاتر و اجرایی‌تر است.

رضایی بیان کرد: البته همه چیز بستگی به عملکرد اعضا دارد که به چه سبکی به موضوع نگاه کنند. برداشت من حداقل از بریکس دریانوردان این است که این اجماع بین انجمن‌های پر قدرت از ایران، برزیل، هند وجود دارد.

وی اضافه کرد: سال ۲۰۲۶ هند میزبان مجمع خواهد بود ، خیلی دوست داشتم که ایران‌ میزبان این‌ مجمع در سال آینده باشد اما به واسطه فقدان حمایت واقعی و منابع مالی از انجمن از یک سو و از سوی دیگر شرایط خاص و حال حاضر کشور این اجازه را به من نداد تا برای میزبانی مجمع برای سال ۲۰۲۶ از طرف انجمن دریانوردان‌ ایران اعلام آمادگی کنم.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری افزود: یکی از ویژگی‌های بریکس، پیش‌بینی نقشی برای شرکای اجتماعی و نهادهای مستقل و تخصصی است در نهادهای بین‌المللی با ریشه غربی با ساختار قدیمی و تشکیلاتی، همه چیز کانالیزه و تحمیلی است اما در بریکس این فرصت برای ما ایجاد شده ‌تا متناسب با ظرفیتهایمان حتی قواعد را تا حدودی تعریف کنیم.

وی درباره مفاد اعلامیه برزیل توضیح داد: این اعلامیه دستمزد عادلانه، شرایط ایمن در دریا، حقوق اتحادیه‌ها و حمایت‌های اجتماعی، دسترسی به آموزش باکیفیت و فرصت‌های برابر برای زنان و کارگران جوان را تضمین می‌کند. این اعلامیه رویه و نظام‌ حاکم بر تخصیص و کاربرد پرچم‌های مصلحتی FOC را به چالش کشید.

رضایی افزود: از چالش‌ها و موضوعات مورد بحث می‌توانم به چالش خدمه رها شده، بحث جرم انگاری و فشار تحریم‌ها و تهدیدات امنیتی بر دریانوردان اشاره کنم. من سال‌هاست که در مجامع بین‌المللی روی این مباحث کار کردم اما رویکرد این اجلاس کاملاً متفاوت است و حرفی نو داشت. به نظرم‌ نظام و ساختار موجود بین‌المللی که بیشتر ساخته و پرداخته نظام قدرت در غرب بود، سالهاست کارایی لازم را برای حل این‌ چالش‌ها از دست داده و برداشت و تجربه من که در هر دو سمت کار کردم، این است‌که دیدگاه و رویکرد مجمع دریانوردان بریکس عملیاتی‌تر و منطقی‌تر است.

وی ادامه داد: قطعنامه اول در خصوص حمایت‌ از کشتیرانی داخلی و‌ کاپوتاژ و قطعنامه دوم با عنوان صلح، همکاری و همبستگی به تصویب رسید. که در آن جنگ، تروریسم، حملات مسلحانه به کشتی‌های غیر نظامی و جنگ‌های تجاری که به دریانوردان آسیب می‌رساند را محکوم و بر نقش کار دریایی در ترویج چند‌ جانبه‌ گرایی و تثبیت حقوق بشر تأکید شده است.

رضایی یادآور شد: همکاری‌های تجاری دریایی می‌تواند عاملی برای ترویج چند جانبه گرایی باشد. ترامپ و نظام سلطه در راستای تقویت تک جانبه گرایی، رویکردی بر پایه جنگ تعرفه‌ها را روی کالاهای وارداتی و صادراتی را پیگیری می‌کند. مسلماً کشتیرانی، بنادر و حمل‌و‌نقل دریایی و عناصر فعال آن یعنی دریانوردان به صورت‌ مستقیم تحت‌ تأثیر این رویکرد و جنگ قرار می‌گیرند، بماند که ایران و روسیه تحت تاثیر تحریم‌ها و حتی جنگ سخت نظامی و امنیتی نیز هستند.

وی گفت: مسلماً تشکیل و استفاده از ظرفیت‌های شورای همکاری و هماهنگی سه جانبه ( کارگر، کارفرما و دولت ) در حوزه بریکس می‌تواند ما را در تنظیم‌گری منابع انسانی و اشتراک‌گذاری منابع دریانورد، کشتی و بندر در کنار هند، اندونزی با تنظیم بازار کار دریانوردی و کاربرد فناوری‌های نوین در کنار روسیه و چین و تنظیم‌گری بازار عرضه و تقاضا با محوریت چین دنبال کرد.

این فعال صنفی بیان کرد: البته مهمترین‌کاربرد این شورا ایجاد شبکه و به عبارتی Networking تخصصی به وسعت بریکس با نزدیک به ۶۰ درصد جمعیت جهان سهمی حدود ۴۰ درصد اقتصاد جهان است.

وی افزود: همان‌گونه‌که‌ گفتم در سالوادور برزیل نهایتاً سه قطنامه مصوب شد، قطعنامه اول : حمایت از کشتیرانی ساحلی، کاپوتاژ ملی و حاکمیت دریایی. این قطعنامه حق حاکمیت کشورهای بریکس برای اقتصاد کشتیرانی ساحلی به شناورهای کشتیرانی ملی را به رسمیت می‌شناسد و هدفش هم تقویت کشتیرانی ملی است.

رضایی ادامه داد: قطعنانه دوم، دفاع از دریانوردان در مقابله با  تحریم‌ها، درگیری‌های تجاری و تنش‌های جهانی است. این قطعنامه تأثیرهای منفی تحریم‌های یکجانبه و محدودیت‌های مالی را محکوم می‌کند. از ILO و IMO می‌خواهد تا اقدام خاصی برای محافظت از دریانوردان در برابر آسیب‌های جانبی درگیری‌های ژئوپلیتیکی انجام دهند و اطمینان حاصل کند که آنها مطابق حقوق بین‌الملل به عنوان غیر نظامی تحت حمایت هستند. همچنین باید یک مکانیزم پاسخ به بحران و همبستگی برای کمک‌های بشر دوستانه وجود داشته باشد.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری گفت: در قطعنامه سوم 10 اولویت در جهت بررسی توسط تیم مکاتبه‌ای و دبیرخانه  و ارائه  گزارش  و نتایج آن مشخص شد.

وی افزود: یکی از این ‌اولویت‌ها گذار عادلانه برای کاربرد سوخت‌های جایگزین و انرژی‌های نو و مدیریت تولید کربن است. شرایطی که نظام‌ بین‌الملل با مدیریت غربی‌ها در رابطه با مالیات کربن و سوخت‌های جایگزین‌ تحمیل کرده‌اند و در یک‌ اتفاق نادر با مخالفت ترامپ مواجه شده است. یک رشد پایدار و روش متعادل را تعریف نکرده و فرصتی برابر و منصفانه به کشورهای مختلف نمی‌دهد. البته قطعاً دلیل مخالفت ترامپ با ان استدلال دیگری است ....

رضایی افزود: با این قوانینی که در دنیا اعمال می‌شود و عملکردهای موجود در ایران، تا سال 2030 کشتیرانی ناوگان‌ملی در این ظرفیت در کشور وجود نخواهد داشت. سوخت مصرفی ناوگان دریایی ایران فسیلی است که در صورت اجرای قانون مالیات بر کربن در آینده بسیار نزدیک ، قطعاً به مشکل خواهیم خورد . این قانون برای کشورهای در حال توسعه یا کشورهایی که دسترسی به فناوری ندارند، مشکل ساز خواهد بود.

وی گفت: داشتن استانداردهای کار شایسته در دریا، مشارکت زنان در بخش دریایی، رفتار عادلانه با دریانوردان در موارد جرم انگاری و به کارگیری فناوری‌های نوین و کدهای شناورهای خودرانو غیره از دیگر موارد  ده گانه‌ای بود که در دستور کار بررسی مجمع قرار گرفته است.