نجات دریا با تغییر در نگرش‌ها آغاز می‌شود

مریم احسان‌پور، معاون محیط زیست دریایی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان، در گفت‌وگو با مانا عنوان کرد: با اینکه استان ما دارای ۹ شهرستان ساحلی شامل بندرعباس، میناب، سیریک، جاسک، بندر خمیر، بندرلنگه، پارسیان، قشم و بوموسی است، اما هنوز بسیاری از محیط‌بانان ذهنیتی کاملاً خشکی‌محور دارند. در واقع، آموزش‌های آن‌ها محدود به گونه‌های خشکی، مناطق کوهستانی، و زیستگاه‌های زمینی است.

وی ادامه داد: در حال حاضر، تنها سه نیروی رسمی در معاونت دریایی فعال هستند که مسئولیت کل سواحل و پهنه‌های آبی استان را به دوش می‌کشند. این در حالیست که حتی یک محیط‌بان تخصصی برای محیط‌زیست دریایی در اختیار نداریم. در شرایطی که قاچاق سوخت، آلودگی‌های نفتی، کاهش تنوع زیستی، تخریب زیستگاه‌های مرجانی و مرگ گونه‌های نادر دریایی به اوج رسیده، نمی‌توان با این نیروی محدود مقابله مؤثری داشت.

زخم‌هایی بر پیکر دریا

در بازدیدهای میدانی اخیر خبرنگار مانا از سواحل غربی بندر خمیر، مناطقی از قشم و آب‌های نزدیک به بندرلنگه، نشانه‌های روشنی از آسیب‌های زیست‌محیطی به چشم می‌خورد. در نزدیکی سواحل خور آذینی، لاشه سه لاک‌پشت پوزه‌عقابی، گونه‌ای در خطر انقراض، در فواصل کم از یکدیگر بر روی ماسه‌ها رها شده بودند. کارشناسان محلی احتمال می‌دهند که این مرگ‌ها ناشی از برخورد با قایق‌های تندرو یا گیر افتادن در تورهای غیرمجاز بوده باشد.

در منطقه زیستگاه‌های مرجانی جنوب قشم نیز، بخش‌هایی از صخره‌های مرجانی دچار سفیدشدگی شدید شده‌اند؛ پدیده‌ای که معمولاً به دلیل افزایش دمای آب، آلودگی نفتی و ورود فاضلاب صنعتی به دریا رخ می‌دهد. غواصان داوطلب در این نواحی، تصاویر و مستنداتی از تخریب برخی بخش‌های حساس بستر دریا ثبت کرده‌اند که نشان از وضعیت بحرانی این زیستگاه‌ها دارد.

همچنین در نزدیکی اسکله‌های ماهیگیری میناب و بندر سیریک، لکه‌هایی از سوخت شناور بر سطح آب مشاهده شد. صیادان محلی عنوان کردند که این آلودگی‌ها معمولاً پس از شب‌هایی پدیدار می‌شود که فعالیت‌های غیرقانونی قاچاق سوخت در منطقه افزایش می‌یابد.

تجهیزات فرسوده، آموزش‌های ناکافی

احسان‌پور در ادامه گفت‌وگو با مانا با انتقاد از وضعیت تجهیزات موجود اظهار کرد: برخی از قایق‌های موجود برای گشت‌های دریایی، به‌شدت فرسوده‌اند و نیاز به تعمیرات اساسی یا جایگزینی دارند. در عین حال، بسیاری از محیط‌بانان حتی با ابتدایی‌ترین مفاهیم زیست‌محیطی دریایی آشنا نیستند. برای مثال، آشنایی با گونه‌های حساس دریایی، چرخه‌های اکولوژیکی آب‌های شور، یا نحوه نمونه‌برداری و پایش آلاینده‌ها، هنوز به درستی آموزش داده نشده است.

او تأکید می‌کند که یکی از اهداف جدی اداره‌کل در سال جاری، اجرای دوره‌های آموزش تکمیلی برای محیط‌بانان و افزایش تعداد گشت‌های دریایی با همکاری یگان حفاظت محیط زیست کشور است.

نقش کم‌رنگ حمایت‌های بین‌بخشی

این مقام مسئول همچنین به کم‌توجهی برخی نهادهای مسئول اشاره کرده و افزود: با وجود اینکه آلودگی دریایی، قاچاق سوخت یا تخریب مرجان‌ها اغلب ناشی از فعالیت‌های فرابخشی است، اما همکاری لازم از سوی برخی نهادها صورت نمی‌گیرد. برای نمونه، نظارت بر ورود و خروج قایق‌ها، فعالیت سکوهای صنعتی نزدیک ساحل، یا حتی تخلیه غیرمجاز پسماندها، نیازمند همراهی جدی دستگاه‌های مختلف است.

سازمان‌های مردم‌نهاد، روزنه‌ای از امید

در این میان، سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه دریا، گاهی بار بخشی از وظایف حفاظت را بر دوش می‌کشند. احسان‌پور می‌گوید: در پروژه‌های تحقیقاتی مانند پایش سفره‌ماهیان در آب‌های جاسک، سازمان‌های مردمی کمک بزرگی به ما کرده‌اند. این همکاری‌ها، اگرچه محدود است، اما نشان می‌دهد که ظرفیت جامعه مدنی می‌تواند تأثیرگذار باشد.

 ضرورت تغییر رویکرد در سطح ملی

وضعیت کنونی محیط زیست دریایی در هرمزگان، تنها یک مسئله استانی نیست. آن‌چه امروز در سواحل جنوبی کشور در حال وقوع است، تبعاتی ملی دارد؛ از تهدید امنیت غذایی گرفته تا کاهش ذخایر ژنتیکی دریا، و حتی تأثیر بر گردشگری دریایی.

کارشناسان معتقدند تا زمانی که دریا به اندازه خشکی جدی گرفته نشود، تخصیص بودجه مناسب، تربیت نیروی انسانی متخصص و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پایش و حفاظت به صورت واقعی اتفاق نخواهد افتاد. تغییر ذهنیت‌ها، شروعی حیاتی برای نجات دریاست.