دلایل تمایل قزاقستان به مسیر دریای شمال و موانع پیشِ رو

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، مسیر دریای شمال که در خط ساحلی شمالی روسیه امتداد دارد، کوتاه‌ترین ارتباط دریایی بین اروپا و آسیا را فراهم می‌کند. به‌طور سنتی، تجارت جهانی به کانال‌های سوئز و پاناما وابسته است، اما افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی، نگرانی‌های امنیتی و ملاحظات اقتصادی، کشورها را به یافتن مسیرهای جایگزین مجبور می‌کند. برای قزاقستان به عنوان کشوری بدون دسترسی مستقیم دریایی، استفاده از NSR فرصت‌ها و چالش‌های مهمی را به همراه دارد.

تعامل قزاقستان با  NSR  

 روند اقتصاد قزاقستان شدیداً به مسیرهای تجاری کارآمد بستگی دارد. این کشور که از لحاظ تاریخی به ارتباطات زمینی از طریق چین و روسیه متکی است، مسیرهای جدیدی را برای رسیدن به بازارهای جهانی کشف کرده است. در این میان، NSR  که روسیه آن را به عنوان یک جایگزین مناسب برای خطوط کشتیرانی سنتی گسترش داده، می‌تواند به عنوان یک مسیر استراتژیک برای کریدورهای حمل و نقل موجود قزاقستان عمل کند.

 یکی از مزایای کلیدی NSR پتانسیل آن برای کاهش زمان ترانزیت بین شرکای تجاری قزاقستان در اروپا و شرق آسیا است. در حالی‌که این مسیر در درجه نخست برای کشورهای وابسته به دریا مفید است، نزدیکی قزاقستان به روسیه این امکان را به آن می‌دهد تا از بنادر روسیه برای دسترسی دریایی استفاده کند. البته مشارکت‌ این کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) توانایی آن را برای بهره برداری از زیرساخت‌های روسیه برای تسهیل تجارت بیشتر تقویت می‌کند.

علاوه بر این، روسیه از شرکای خود برای مشارکت در توسعه NSR دعوت کرده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در جریان مجمع ابتکار کمربند و جاده (BRI) در پکن در سال ۲۰۲۳ میلادی، صراحتاً همکاری بین‌المللی را در توسعه این مسیر تشویق کرد. او گفت: «روسیه نه تنها پتانسیل ترانزیت را ارائه می‌دهد، بلکه برای مشارکت مستقیم در توسعه آن دعوت می‌کند». این اظهارات نشان دهنده تمایل مسکو برای اشتراک مزایای مربوط به NSR با کشورهای ذینفع است.

 برای قزاقستان که عمیقاً درگیر BRI چین است، این پیشنهاد ارزش بررسی را دارد  BRIبرای نخستین بار در سال ۲۰۱۳ میلادی در آستانه معرفی شد، اما به دلیل آشفتگی‌های ژئوپلیتیکی دستخوش دگرگونی‌های قابل توجهی شده است. با توجه به تغییر پویایی تجارت جهانی، تعامل قزاقستان با NSR می‌تواند راه دیگری برای تامین منافع اقتصادی بلندمدت آن باشد.

 سود اقتصادی بالقوه

 فراتر از فرصت‌های ترانزیت، قزاقستان می‌تواند از مزایای اقتصادی NSR در بخش‌های خاص بهره‌مند شود. یکی از این حوزه‌ها صنعت چوب است. براساس اعلام سفارت قزاقستان در روسیه، مذاکرات در جریان سفر آبائف به آرخانگلسک شامل همکاری بالقوه در بخش جنگلداری و تولید کاغذ بود. منطقه آرخانگلسک دارای صنعت جنگلداری قوی بوده و تقاضای فزاینده قزاقستان برای مواد خام این مشارکت را به ویژه مهم می‌کند.

 در حال حاضر، بخش جنگلداری EAEU به دلیل عدم تعادل در پویایی تجارت با چالش‌هایی مواجه است. محصولات چوبی روسیه بر بازار قزاقستان تسلط دارند، اما سرمایه گذاری مشترک بین دو کشور اندک است. تقویت همکاری در این زمینه می‌تواند منجر به ادغام صنعتی بیشتر، تقویت قابلیت فرآوری قزاقستان و کاهش وابستگی آن به کالاهای نهایی وارداتی شود.

 چالش‌ها و ریسک‌ها

هرچند NSR مزایای بالقوه‌ای را برای قزاقستان ارائه می‌کند، اما امکان‌سنجی آن هنوز تضمین شده نیست. عوامل متعددی می‌تواند تلاش‌های کشور برای استفاده موثر از این مسیر را پیچیده کند.

نخست، محدودیت‌های جغرافیایی قزاقستان یک چالش اساسی است. بدون دسترسی مستقیم به قطب شمال، قزاقستان برای بهره‌گیری از NSR باید به بنادر روسیه، عمدتاً در مورمانسک و آرخانگلسک، تکیه کند. این وابستگی نگرانی‌هایی را در مورد کارایی هزینه و امکان سنجی لجستیکی ایجاد می‌کند. حمل کالا از مراکز تولید قزاقستان به این بنادر شمالی مستلزم سرمایه‌گذاری بالا در زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای است.

دوم، NSRهنوز یک کریدور در حال توسعه بوده و با تبدیل شدن به مسیر تجارت جهانی کاملاً عملیاتی فاصله دارد. باوجود تلاش روسیه برای افزایش ظرفیت آن، این مسیر به دلیل شرایط یخی قطب شمال با محدودیت‌های فصلی مواجه است. هرچند تغییرات آب و هوایی NSR را در دسترس‌تر کرده، اما قابلیت اطمینان آن در مقایسه با مسیرهای تجاری سنتی هنوز با ابهام مواجه است.

سوم، مسیر دریایی شمال هنوز یک کریدور در حال توسعه بوده و با تبدیل شدن به مسیر تجارت جهانی کاملاً عملیاتی فاصله دارد. باوجود تلاش روسیه برای افزایش ظرفیت آن، این مسیر به دلیل شرایط یخی قطب شمال با محدودیت‌های فصلی مواجه است. هرچند تغییرات آب و هوایی NSR را در دسترس‌تر کرده، اما قابلیت اطمینان آن در مقایسه با مسیرهای تجاری سنتی هنوز با ابهام مواجه است.

 چهارم، قزاقستان باید پیامدهای ژئوپلیتیکی مشارکت عمیق‌تر در NSR را بسنجید. قطب شمال به نقطه کانونی رقابت بین‌المللی تبدیل شده و قدرت‌های بزرگ از جمله ایالات متحده، چین و روسیه بر منافع خود در منطقه تاکید می‌کنند. همسویی بیش از حد با اهداف روسیه در قطب شمال می‌تواند تعادل قزاقستان را بین شرکای اصلی خود از جمله چین، اتحادیه اروپا و ایالات متحده پیچیده کند.

 ملاحظات استراتژیک

علاقه قزاقستان به NSR با راهبرد کلان آن برای تبدیل شدن به یک مرکز ترانزیتی کلیدی در اوراسیا همسو است. در حال حاضر، این کشور سرمایه گذاری زیادی در طرح‌هایی مانند مسیر حمل‌و‌نقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR) کرده که چین را از طریق دریای خزر و ترکیه به اروپا متصل می‌کند. قزاقستان با توجه به موقعیت استراتژیک خود باید این امر را به دقت ارزیابی کند که چگونه تعامل با NSR مکمل زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل موجود است.

علاوه بر این، رویکرد قزاقستان به همکاری در قطب شمال باید عملی باشد. این کشور می‌تواند به جای تعهد به عملیات ترانزیت در مقیاس بزرگ، مشارکت‌های محدود متمرکز بر صنایع خاص مانند چوب و مواد خام را ارزیابی کند. افزایش توافق‌نامه‌ با مقامات روسی در مورد دسترسی ترجیحی به بندر و تعرفه‌های رقابتی کشتیرانی نیز، در تبدیل NSR به یک گزینه پایدار بسیار مهم است.

در نهایت، تصمیم قزاقستان در مورد ادغام NSR در راهبرد حمل‌و‌نقل خود به یک تحلیل دقیق هزینه و فایده بستگی دارد. هرچند این مسیر مزایای نظری دارد، اما موانع عملی را نباید دست کم گرفت. با این حال، اگر NSR از لحاظ استراتژیک به کار گرفته شود، می‌تواند فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای قزاقستان فراهم و موقعیت آن را به عنوان یک بازیگر مهم در لجستیک اوراسیا تقویت کند.

علاقه قزاقستان به مسیر دریای شمالی نشان دهنده جاه‌طلبی بزرگ آن برای تنوع بخشیدن به تجارت و گسترش ارتباطات جهانی است. در حالی‌که NSR جایگزین امیدوارکننده‌ای برای مسیرهای دریایی معمولی است، اجرای عملی آن برای یک کشور محصور در خشکی همچنان پیچیده است. منافع اقتصادی به ویژه در مشارکت‌های تجاری و صنعتی، باید به دقت در برابر چالش‌های لجستیکی و ژئوپلیتیکی سنجیده شود.

هرچند قزاقستان به حرکت در چشم‌انداز در حال تحول تجارت جهانی ادامه می‌دهد، اما سیاست‌گذاران آن باید رویکردی سنجیده اتخاذ کنند. اتصال به قطب شمال می‌تواند کریدورهای حمل‌و‌نقل موجود کشور را تکمیل کند، اما هرگونه تعهد بلندمدت به NSR باید با ارزیابی‌های اقتصادی کامل و مذاکرات دیپلماتیک انجام شود. در عصر تغییر اتحادهای جهانی و تحولات اقتصادی، توانایی قزاقستان برای سازگاری با شرایط، کلید تضمین جایگاه آن در شبکه تجاری در حال تکامل اوراسیا خواهد بود.

 منبع: کاسپین پست