ابعاد و پیامد‌های کریدور ریلی چین-قرقیزستان-ازبکستان

به گزارش مانا به نقل گروه بین‌الملل مانا، راه آهن CKU به عنوان یک تغییردهنده بازی منطقه‌ای، درپی افزایش تجارت و اتصال در سراسر آسیای مرکزی است. با این حال، نگرانی‌های امنیتی نیز ایجاد می‌کند، زیرا این مسیر احتمالاً فعالیت‌های فرامرزی قاچاقچیان مواد مخدر و سازمان‌های شبه‌نظامی را تسهیل می‌کند.

عوامل مؤثر

راه آهن CKU، نخستین بار در سال ۱۹۹۷ میلادی مطرح، اما به دلیل چالش‌های مالی، سیاسی، فنی و ژئوپلیتیکی با تأخیرهای قابل توجهی مواجه شد. مانع بزرگ آن بی‌ثباتی سیاسی در قرقیزستان بود که توسعه را به مدت ۱۵ سال متوقف کرد. این پروژه در سال ۲۰۱۲ میلادی پس از بازدید «الماس‌بک آتامبایف»، رئیس جمهور وقت قرقیزستان، از پکن احیا کرد.

عوامل ژئوپلیتیکی نیز به تأخیر در پروژه راه آهن CKU کمک کردند. قزاقستان و روسیه با مسیر جدید برای اتصال چین به اروپا مخالف بودند، زیرا آن‌ها از کریدور شمالی موجود از طریق روسیه که درآمد قابل‌توجهی ایجاد می‌کند، سود قابل توجهی کسب می‌کنند. نگرانی از حذف این مزیت اقتصادی به مقاومت آن‌ها دامن زد.

تأمین مالی این پروژه بزرگ یکی دیگر از چالش‌های اصلی بود. در سال ۲۰۲۳ میلادی، گزارش‌هایی منتشر شد که حاکی از تعویق راه‌آهن CKU برای یک دوره نامحدود به دلیل مسائل مالی حل‌نشده بود.

پیچیدگی‌های فنی نیز مانع از اجرای پروژه راه آهن CKU شده است. مسئله کلیدی در این زمینه، ناسازگاری گیج‌های راه آهن بین چین و کشورهای آسیای مرکزی است. در حالی‌که چین از گیج استاندارد ۱۴۳۵ میلی متری استفاده می‌کند، قرقیزستان و ازبکستان از گیج ۱۵۲۰ میلی‌متر بهره می‌گیرند. این‌ عدم تطابق چالش‌های لجستیکی و مهندسی قابل توجهی را برای اجرای پروژه ایجاد کرده است.

یکی دیگر از عوامل مؤثر در تأخیر، شکست کشورهای پروژه در دستیابی به اجماع در مسیر راه آهن به دلیل تضاد منافع بود. چین و ازبکستان مسیر جنوبی را ترجیح دادند که ترانزیت کوتاه‌تر و سریع‌تر به اروپا را ارائه می‌کرد. در مقابل، قرقیزستان مسیر شمالی را ترجیح می‌دهد که طولانی‌تر و گران‌تر بوده و شمال و جنوب قرقیزستان را به هم متصل و باعث توسعه و تقویت اقتصاد آن می‌شد. در نهایت، قرقیزستان تحت فشار چین و ازبکستان مسیر جنوبی کوتاه‌تر و کم هزینه‌تر را پذیرفت.

در ماه می‌۲۰۲۳ میلادی، چین و قرقیزستان در طی سفر رسمی رئیس جمهور قرقیزستان به پکن، با شرکت ساخت راه آهن چین برای آغاز پروژه راه آهن CKU به توافق رسیدند.

در ژوئن ۲۰۲۴ میلادی، مقامات چین، قرقیزستان و ازبکستان توافقنامه سه‌جانبه‌ای را برای اجرای این پروژه امضا کردند که یک چارچوب قانونی قوی برای ساخت راه آهن ایجاد کرد. این خط از شهر کاشغر، سین کیانگ آغاز می‌شود، از قرقیزستان عبور و تا ازبکستان امتداد می‌یابد که در برنامه‌های آتی به غرب و جنوب آسیا گسترش خواهد یافت.

پس از نزدیک به سه دهه ارزیابی، کریدور ریلی CKU در حال پیشرفت است. این پروژه زمان ترانزیت کالا را یک هفته و طول مسیر بین چین و اروپا را ۹۰۰ کیلومتر  کاهش می‌دهد که نقطه عطف قابل توجهی در ارتباط منطقه‌ای است.

پیامدها و مزایای کریدور  CKU

تصمیم پکن برای پیشبرد پروژه راه‌آهن CKU نشان‌دهنده یک طرح استراتژیک است که می‌تواند نفوذ چین را در  سراسر آسیای مرکزی و فراتر از آن تعمیق بخشد. این ابتکار در مقطع حساسی صورت می‌گیرد، زیرا روسیه همچنان درگیر مناقشه اوکراین بوده و با تحریم‌های غرب مواجه است که باعث ایجاد خلاء در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی منطقه می‌شود.

راه آهن CKU این امکان را به چین می‌دهد که با ایجاد یک کریدور مستقیم و کارآمد به این قاره، کالاها را هفت تا هشت روز سریع‌تر از مسیرهای زمینی موجود به اروپا حمل کند. این امر نه تنها اتصال چین را تقویت می‌کند، بلکه نقش آن را به عنوان یک بازیگر اصلی تجاری و زیرساختی در منطقه افزایش می‌دهد.

راه‌آهن CKU در آینده می‌تواند به هاب اتصال ریلی در آسیا تبدیل شود و آسیای مرکزی را با آسیای جنوبی و غربی پیوند دهد. پس از تکمیل، این راه آهن احتمالأ از شرق به غرب یا شمال به جنوب، با ادغام در شبکه‌های ریلی کشورهای دیگر گسترش می‌یابد. یک اتصال بالقوه شامل مسیری از ازبکستان به پاکستان از طریق افغانستان است. علاوه بر این، اتصالات موجود ازبکستان با ترکمنستان و ایران می‌تواند راه آهن CKU را به عنوان یکی از کوتاه‌ترین مسیرهای بین چین و اروپای غربی قرار دهد.

با عملیاتی شدن کریدو CKU، ازبکستان و قرقیزستان به کشورهای ترانزیتی مهم برای صادرات چین تبدیل می‌شوند. هر دو کشور منافع اقتصادی قابل توجهی از درآمدهای ترانزیت به دست می‌آورند و نقش اقتصادی خود را در تجارت منطقه‌ای و جهانی افزایش می‌دهند.

در چارچوب ابتکار کمربند و جاده چین  (BRI)، راه آهن CKU یک پروژه راهبردی برای تقویت ارتباط چین با آسیای مرکزی است. این مسیر ریلی از زمین‌های چالش‌برانگیز غرب چین و کوه‌های بلند قرقیزستان عبور و شبکه‌های راه آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان را به هم متصل می‌کند. هدف نهایی این پروژه ادغام با شبکه ریلی اروپا، ترکمنستان، ایران و ترکیه است.

کریدور ریلی CKU می‌تواند تجارت منطقه‌ای و همکاری اقتصادی را تقویت و برای کشورهای محصور در خشکی قرقیزستان و ازبکستان دسترسی به بازارهای جهانی را فراهم کند. همچنین، این پروژه زیرساخت‌های اساسی را به هر دو کشور ارائه می‌دهد و جایگاه منطقه‌ای آن‌ها را تقویت می‌کند.

هزینه پروژه راه آهن CKU تقریبا ۸ میلیارد دلار برآورد شده که ۴.۷ میلیارد دلار آن برای ساخت بخش قرقیزستان تخصیص می‌یابد. با توجه به تولید ناخالص داخلی ۹ میلیارد دلاری قرقیزستان، این هزینه نشان‌دهنده بار اقتصادی قابل توجهی است. در نتیجه، این کشور به دنبال وام ۲.۳۵ میلیارد دلاری از چین برای تأمین مالی بخش خود است که این امر نگرانی‌هایی را در مورد گرفتاری در تله بدهی چین ایجاد کرده است.

راه‌آهن CKU پس از تکمیل این امکان را به چین می‌دهد تا کالاها را ۷ تا ۸ روز سریع‌تر از مسیرهای زمینی موجود به اروپا حمل کند. از نظر ژئوپلیتیکی نیز این پروژه برای چین بسیار مهم است و جایگزینی برای مسیر کنونی روسیه ارائه و وابستگی به مسکو در تجارت با اروپا را کاهش می‌دهد.

نتیجه‌گیری

راه‌آهن CKU  پتانسیل این را دارد که یک پروژه متحول‌کننده برای آسیای مرکزی باشد و اهمیت منطقه را به عنوان هاب ترانزیتی بین چین و اروپا افزایش دهد. این امر نشان دهنده تحقق جاه‌طلبی یک دهه پکن برای گسترش ارتباط خود با کشورهای اوراسیاست.

جنگ جاری اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، اهمیت کریدور CKU را افزایش داده است. این کریدور ریلی مسیر جایگزینی برای کریدور شمالی از طریق روسیه بوده که در حال حاضر کریدور اصلی ترانزیتی بین شرق و غرب است و در نتیجه ارتباط استراتژیک مسکو در تجارت منطقه‌ای را کاهش می‌دهد.

از نظر ژئوپلیتیکی، پکن زمان‌بندی توسعه پروژه راه‌آهن CKU را مناسب می‌داند. راه اندازی این پروژه بزرگ به منظور افزایش نفوذ چین در آسیای مرکزی، به طور بالقوه توازن قدرت بین پکن و مسکو در منطقه را تغییر می‌دهد.

با این حال، این پروژه دارای خطرات امنیتی قابل توجهی است. حضور قاچاقچیان مواد مخدر و گروه‌های ستیزه‌جو در منطقه این نگرانی را ایجاد می‌کند که کریدور CKU می‌تواند توسط این گروه‌های مسلح مورد سوء استفاده قرار گیرد و محیط امنیتی شکننده آسیای مرکزی را بیشتر پیچیده کند.