نیازمند برنامه کلان ملی در حوزه منابع انسانی دریانوردان هستیم

سامان رضایی، دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران در گفت‌و‌گو با مانا دربارۀ شرایط کمبود نیرو در ناوگان حمل‌و‌نقل دریایی بیان کرد: شرایط آینده به سیاست اعلامی ترامپ برای بهره‌برداری حداکثری آمریکا به عنوان یکی از بزرگترین بازار مصرفی سوخت فسیلی و مقصد تعداد قابل توجهی از نفتکش‌ها بستگی دارد. همچنین وضع تعرفه‌های جدید و به تبع آن کاهش حجم تجارت و در نهایت کاهش تردد کشتی‌های تجاری به بزرگترین اقتصاد مصرفی جهان بر اشتغال این حوزه تأثیرگذار است.

وی افزود: در صورت کنترل ورود انرژی به دومین اقتصاد بزرگ دنیا یعنی چین از سوی آمریکا، میزان تقاضا در بازار کشتی‌های تجاری کاهش می‌یابد و مهاجرت این ناوگان به دیگر بازار‌ها در منطقه و جهان ایجاد خواهد شد. به گونه‌ای که ورود این کشتی‌ها به بازار‌های سایه، باعث کاهش فرصت‌ها برای ناوگان منتسب به ایران برای فعالیت کشتیرانی خواهد شد.

رضایی اضافه کرد: در نهایت این احتمال وجود دارد این سیاست زمینۀ کاهش فرصت‌ها برای دریانوردان ایرانی محصور در بازار کار دریایی را فراهم سازد.

وی افزود: به عبارت بهتر باید پیش‌بینی و پیشگیری لازم در بازار اشتغال دریانوردان در بخش نامحدود داشته باشیم تا به سرنوشت نامناسب بازار اشتغال در بخش دریانوردان محدود، دچار نشویم.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران گفت: شاید عدم توسعه کیفی و کمی ناوگان تجاری دریایی به واسطه عدم توسعه ناوگان، تقاضایی برای نیروی انسانی جدید را  ایجاد نکند، اما به هر حال ناوگان دریایی کشور همین حالا نیز با کمبود نیرو مواجه است.

وی ادامه داد: در سطح کلان جهانی نیز همواره با کمبود دریانوردان مخصوصاً در حوزه افسری مواجه بوده‌ایم.

به گفته رضایی ۵۰ الی ۷۰ هزار شناور تجاری در دنیا فعالیت می‌کنند که حدود یک میلیون و ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر روی آنها کار می‌کنند. از این تعداد بیش از نیمی از نیرو‌ها ملوان و  کمتر از نیمی از آنها نیز نیروی افسری هستند.

وی افزود: در بخش نیرو‌های افسری، چون آموزش خاص بیشتری نیاز دارند و دوره‌های دریایی بیشتری را می‌گذرانند، همیشه دنیا با یک کمبود‌هایی مواجه بوده است.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران گفت: وقتی فضا برای فعالیت شفاف از دست می‌رود، قسمتی از نیرو‌ها به بخش‌های دیگر مهاجرت می‌کنند.

وی اضافه کرد: اگر به دنبال نوسازی و توسعه  ناوگان ملی هستیم باید به فکر نیروی انسانی ماهر و دریانورد متخصص و به روز در این خصوص باشیم که این‌مهم نیازمند برنامه کلان در حوزه منابع انسانی دریایی است.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران درباره راهکار‌های جلوگیری از ریزش نیروی انسانی به سمت بخش‌های غیر‌شفاف، توضیح داد: زیرساخت‌ها باید اصلاح شود. باید شفافیت در نظام استخدام همچنین استراتژی مشخص و  برنامه بلند مدت  در حوزه منابع انسانی دریانوردی داشته باشیم.

وی افزود: وضع موجود حاصل سیاستگزاری‌ها و عملکرد دهه‌های گذشته در بخش منابع انسانی است. مباحث آموزشی و منابع انسانی مبحثی نیست که امروز تصمیم بگیرید و فردا نتیجه حاصل شود و امری زمان بر است.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران گفت: متأسفانه شرایط موجود حاکی از آن است که با وجود تلاش‌های خوب سال‌های اخیر سازمان بنادر و دریانوردی در بخش آموزش دریانوردان، ما در بحث منابع انسانی حوزه دریانوردان دکترین متناسب با شرایط کشورمان را نداشته‌ایم.

وی ادامه داد: زمانی که دریانوردان دوره ما به دریا می‌رفتند، بخش قابل توجهی از پرسنل را خارجی‌ها تشکیل می‌دادند، اما در یک برنامه بلند مدت که از قبل دنبال می‌شد، در دهه ۸۰ تا ۹۰ ناوگان ملی ما ایرانیزه شد.

رضایی افزود: البته در ادامه این برنامه جز در یکی دو بخش در سایر بخش‌ها رها شد، چون برنامه‌ریزی مقطعی بود، به صورت کلان به آن نگاه نشده بود و سیاست کلانی در رابطه با تربیت نیروی انسانی وجود نداشت.

وی ادامه داد: تاکنون برنامه‌ها وابسته به قابلیت افراد، وضعیت شرکت‌ها و مباحثی از این قبیل بوده است. شرایط حاکم و بحران‌های بیرون از صنعت و برخورد جزیره‌ای با مسایل باعث شده است که با چنین وضعیتی روبه‌رو باشیم.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران درباره امکان بازگشت نیرو‌های خارجی به ناوگان دریایی ایران توضیح داد: مسلماً حضور نیرو‌های خارجی در ناوگان ملی تبعاتی به دنبال دارد و ما یک بار تجربه ایرانیزه کردن ناوگان‌ملی را داریم، چرا در این شرایط بد اقتصادی که تعداد قابل توجهی از جوانان ایرانی بیکار هستند، ما باید به فکر ورود دریانورد خارجی باشیم؟

وی اضافه کرد: کمبود نیرو باعث شده است که فشار بیشتری به منابع انسانی موجود وارد شود. کسی که باید چهار ماه روی دریا باشد، گاهی مجبور است تا ماه‌های بیشتری روی دریا بماند چرا‌که نیروی جایگزینی برایش نیست این روند مشکلات عدیده‌ای ایجاد می‌کند.

رضایی بیان کرد: از سوی دیگر دریانوردانی که به شرکت‌های کشتیرانی خصوصی به واسطه تحریم ناوگان ملی رجوع کرده‌اند، در یک فضای غیرشفاف به کار خود ادامه می‌دهند.

وی افزود: این نوع شرکت‌های فعال در بخش خصوصی نقشی موقت و ناپایدار در رشد صنعت کشتیرانی ما بازی می‌کنند و با تخصیص مقطعی حقوق بیشتر، جذب موقت نیرو‌ها در یک فضای غیر‌استاندارد کاری را پیگیری می‌کنند. با توجه به اینکه این شرکت‌ها از FOC (پرچم‌های مصلحتی) روی شناور‌های ملکی استفاده می‌کنند، نظارتی از سوی دولت نیز روی آنها نیست.  همچنین اگر کسی در این شناور‌ها دچار مشکل شود، امکان پیگیری حقوقی و قضایی محدودتر می‌شود. البته انجمن دریانوردان به عنوان نماینده ITF تلاش کرده تا نقش نظارتی خود را در این‌خصوص افزایش داده و این خلاء نظارتی را در حد بضاعت خود جبران کند.

وی درباره احتمال مهاجرت نیرو‌های ایرانی به خطوط دریایی سایر کشور‌ها نیز گفت: حساسیت‌های زیادی در این حوزه وجود دارد. اگرچه نظام آموزش دریانوردی ایران جزء نظام‌های خوب دنیا است و نظام‌آموزشی ایران در STCW در لیست سفید قرار دارد، اما به خاطر مباحث سیاسی و تحریم و گاه برخی ملاحظات ملیتی، شرکت‌ها سعی می‌کنند که از دریانورد ایرانی استفاده نکنند. حتی در مقاطعی  پرچم پاناما به عنوان یکی از بزرگترین پرچم‌های FOC نیز از صدور گواهینامه Endorcment  اجتناب کرد.

دبیر انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران توضیح داد: همان‌طور که سایر بخش‌های کشور به ویژه در دو دهۀ اخیر تحت تأثیر تحریم‌ها در حال فرسوده شدن است، حوزه منابع انسانی و ناوگان ملی دریایی از این قضیه مستثنی نیست و علیرغم تلاش‌های صورت گرفته آسیب دیده است.

وی تاکید کرد: باید در این‌خصوص اقداماتی مؤثر در نظر گرفته شود و برنامه‌ریزی کرد. تحقق این هدف نیازمند عزم ملی تمامی ارگان‌هاست در این میان انجمن به‌عنوان یکی از ارگان‌های دریایی همواره پای کار و آماده همکاری خواهد بود.