چرا امنیت چابهار برای دهلی مهم است؟

مانا: باید توجه داشت که هند و ایران منافع مشترک زیادی در افغانستان دارند. هر دو از تأثیر نامطلوب بی‌ثباتی و جنگ طولانی در افغانستان بر منافع امنیتی خود بیم دارند. هند همچنین نگران رشد نفوذ پاکستان در افغانستان است که می تواند پیامدهای منفی بر منافع آنها داشته باشد. همچنین، موقعیت استراتژیک ایران برای هند آن را به یک نقطه ترانزیتی مناسب به افغانستان و آسیای مرکزی تبدیل می‌کند. ایران در تقاطع برخی از کریدورهای مهم حمل و نقل بین المللی مانند کریدور شمال-جنوب، کریدور شرق-غرب (جاده ابریشم قدیم)، برنامه کریدور حمل‌و‌نقل اروپا-قفقاز (TRACECA)، قرار دارد.

بندر چابهار یکی از این پروژه‌هاست که در سال‌های اخیر اهمیت اقتصادی و استراتژیک چشمگیری پیدا کرده است. بندر چابهار که در سواحل مکران در جنوب شرقی ایران قرار دارد، دسترسی مستقیم ایران به اقیانوس هند را فراهم می کند. این بندر به بمبئی و کراچی نزدیکتر از بندر‌عباس، دیگر بندر اصلی ایران است و توسعه بندر چابهار تا حدودی از فشار بر بندرعباس و همچنین هزینه حمل‌و‌نقل به مناطق شرقی ایران، افغانستان و آسیای مرکزی می‌کاهد. همچنین قرار گرفتن چابهار بر خلاف بندرعباس در آن سوی تنگه هرمز، بر اهمیت آن می‌افزاید. یعنی در سناریویی که تنگه هرمز بسته شود، فعالیت‌های تجاری در چابهار بی‌تأثیر از آن خواهد ماند.

هند از توسعه بندر چابهار حمایت کرده و متعهد شده است که در ماه می ۲۰۱۳ میلادی بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار برای ارتقای بندر اختصاص دهد. همچنین تعدادی از پروژه‌های دیگر را تأمین مالی کرده یا به دنبال آن است و این امر می‌تواند اتصالات بندر را افزایش دهد. از دیدگاه هند، بندر چابهار دسترسی دهلی نو به افغانستان و جمهوری‌های آسیای مرکزی (CAR) را بهبود می‌بخشد. هند در واقع قبلاً از بندر چابهار برای تسهیل تجارت با افغانستان استفاده کرده است. در مارس ۲۰۱۲ میلادی، هند برای اولین بار از این بندر برای انتقال گندم به عنوان بخشی از کمک‌های بشردوستانه خود به افغانستان استفاده کرد.

توافق چابهار

هند، ایران و افغانستان با توافق سه جانبه‌ای موافقت کردند که کریدور ترانزیتی و حمل‌و‌نقل بین هر سه کشور را با استفاده از مسیر چابهار ایجاد کنند، زیرا این بندر به عنوان یکی از قطب‌های اصلی حمل‌و‌نقل دریایی ضروری است. ایجاد خط ریلی از بندر چابهار به زاهدان که در راستای منافع افغانستان بوده به عنوان یک مسیر تجاری جایگزین به آسیای مرکزی و افغانستان، نیز مورد بحث قرار گرفته است. حتی یادداشت تفاهم بین هند و ایران به امضا رسید که براساس آن هند کلیه کارهای روبنایی، خدمات و تأمین مالی مربوط به ساخت و ساز آن را تسهیل خواهد کرد. سپس در جولای ۲۰۲۰ میلادی، به دلیل تأخیر هند، ایران مجبور به ساخت راه‌آهن شد. با این حال، به گفته هند، تأخیر از سوی ایران در ارائه اختیارات مناسب صورت گرفته است. علاوه بر این، پس از حل و فصل اختلافات، هند در اکتبر ۲۰۱۷ میلادی ارسال گندم  به افغانستان را آغاز کرد.

البته در سالهای اخیر، کشورهای آسیای مرکزی به ویژه ازبکستان محصور در خشکی، تمایل خود را برای پیوستن به توافقنامه چابهار اعلام کرده تا از طریق این بندر، به کشورهای خلیج فارس و آسیای جنوبی با بازاری بیش از ۱.۵ میلیارد نفر دسترسی داشته باشد.

معنای حضور هندر در چابهار برای چین و پاکستان

 ابتکارات دیپلماتیک بین هند و ایران در سفر نخست وزیر مودی به تهران در ماه می ۲۰۱۶ میلادی با تمرکز بر توسعه بندر چابهار به اوج خود رسید، اما این اقدامات در چین به عنوان تلاش هند برای دور زدن کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) و محدود کردن اهمیت گوادر تلقی شد. از همین روی، چابهار احتمالاً چشم‌انداز تجاری گوادر را محدود می‌کند و حتی می‌تواند با کشورهای شمال شرقی و غربی ارتباط برقرار کند، در واقع این پتانسیل را دارد که به عنوان یک مرکز حمل و نقل و تجارت ظهور کند. در حالی که گوادر فقط با کاشغر در چین ارتباط دارد.

بنابراین، دخالت هند در چابهار برای چین آزاردهنده بوده وپکن مایل است ایران، به‌ویژه زیرساخت‌هایش را درابتکار اقتصادی کمربند و جاده قرار دهد. بنابرین، حضور هند در چابهار به عنوان یک عامل محدود کننده برای گسترش حضور چین در منطقه تلقی می‌شود.

به طور کلی، پاکستان به دخالت هند در چابهار به شیوه‌ای خصمانه نگاه کرده است و در رویکرد محتاطانه، چابهار را به عنوان یک مقابله با گوادر می‌بیند. در واقع، پاکستان امیدوار بود که CPEC به عنوان مقابله با فعالیت‌های نیروی دریایی هند در دریای عرب عمل کند. حضور هند به عنوان تلاشی برای محدود کردن نفوذ سیاسی و اقتصادی پاکستان در منطقه تلقی می‌شد و در سطح اقتصادی، پاکستان نگران کاهش شدید حجم تجارت از طریق کراچی است. گزارش رسانه‌ها حاکی از کاهش حجم تجارت با افغانستان است که امیدهای پاکستان را برای ظهور به عنوان یک مرکز حمل‌و‌نقل را از بین می‌برد.

هشت اهمیت چابهار برای هند

 در مجموع، اهمیت راهبردی بندر چابهار برای هند را در هشت مورد زیر می‌توان بیان کرد:

۱- تجارت: بندر چابهار به عنوان نقطه ورود به دروازه طلایی فرصت‌های تجارت سه کشور هند ایران و افغانستان است که این فرصتها توسط پاکستان و با کاهش تبادل محموله‌های هند محدود شده است.

۲- ارتباطات: مسیر چابهار و کریدور شمال-جنوب (INSTC) به عنوان مکمل یکدیگر، هند را برای تجارت و توسعه به اوراسیا و روسیه متصل خواهند کرد.

۳- امنیت: هند با حضور در بندر چابهار در برابر حضور و دخالت چین در کاهش محموله‌ها در دریای عرب ایستادگی می‌کند. در مقابل، چین با کمک به پاکستان در بازسازی بندر گوادر سعی در مقابله با آن دارد.

۴- با تبدیل بندر چابهار به یک قطب تجاری، واردات برنج، شکر و سنگ آهن به هند بهبود می‌یابد.

۵- ایران می‌تواند به تدریج به متحد راهبردی هند تبدیل شود، زیرا بندر چابهار توسط هند در حال توسعه و اجرا است.

۶- اگر چین قدرت دریایی خود را با استفاده از بندر گوادر برای تسلط بر اقیانوس هند افزایش دهد، توسعه بندر چابهار نیز برای هند اهمیت زیادی خواهد داشت.

۷- برای هند، بندر چابهار همچنین به عنوان یک سرمایه گذاری بخش خصوصی عمل می‌کند. هند از شرکت‌های خصوصی برای سرمایه گذاری در تجهیزاتی مانند جرثقیل در راستای توسعه بندر چابهار دعوت می کند.

۸- محدود شدن به جنوب آسیا کار هند را برای تبدیل شدن به قدرت آینده دشوار می‌کند. از این رو، در گسترش امنیت انرژی و تجارت، بندر چابهار ضروری است. در واقع، بندر چابهار به هند در تبدیل شدن به یک ابرقدرت آینده کمک می‌کند.

در مجموع، دستیابی هند به این اهداف در گروه توسعه سرمایه گذاری و حضور کشورهای دیگر در این بندر جهت افزایش تجارت دوجانبه و چندجانبه است. از همین روی، امنیت این بندر برای دهلی از اهمیت راهبردی برخوردار است.