کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری فدراتیو روسیه
توسعه بندر سالیانکا با درایت دولت سیزدهم
رابطه ایران و روسیه طی سال‌های اخیر با فراز و فرود‌های بسیاری مواجه بوده است با این حال می‌توان گفت این روابط در هر حال دوستانه بوده است، اما اکنون و پس از درگرفتن بحران اوکراین این روابط سطح تازه‌ای را تجربه می‌کند که در تاریخ روابط سیاسی- اقتصادی دو کشور بی‌سابقه است.
سطحی که به آن به اصطلاح «روابط راهبردی» اطلاق می‌شود. از جمله نماد‌های راهبردی شدن روابط ایران و روسیه بندر سالیانکا است که در حال حاضر ۵۳ درصد از سهام آن در مالکیت گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران است. این گروه طی دو سال اخیر با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰ میلیون دلار بندر یاد شده را نوسازی و متحول ساخته است به شکلی که با افزایش توان عملیاتی، عملکرد سال گذشته آن از زمان احداث تاکنون بی‌سابقه بوده است.
در این خصوص و درباره روابط ایران و روسیه بر آن شدیم که با کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری فدراتیو روسیه که از زمان قبول این مسئولیت زمینه ساز تقویت و تحول روابط دو کشور بوده است گفتگویی داشته باشیم که ماحصل آن را می‌خوانید.
کد خبر: ۹۶۹۹۰
با توجه به اینکه روابط ایران و روسیه وارد فاز جدیدی شده است، استقبال تجار روس از تعاملات تجاری با ایران از طریق کریدور شمال-جنوب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گروه کشتیرانی جموری اسلامی ایران در این حوزه چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟
روابط ایران و روسیه روز‌به‌روز در حال گسترش است. خوشبختانه طی سالیان اخیر در بحث مبادلات تجاری شاهد رشد بسیار خوبی بین دو کشور بوده‌ایم. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۹ میلادی کل تجارت بین ایران و روسیه یک میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلار بود، ولی بر‌اساس آمار گمرک روسیه این رقم در سال ۲۰۲۲ میلادی به حدود پنج میلیارد دلار رسیده است. البته رقم واقعی بالاتر از این است به این دلیل که بخشی از کالا‌های ایرانی از جا‌های دیگری مثل قزاقستان به روسیه وارد می‌شود. در عین حال با توجه به شدت گرفتن بحران اوکراین و قطع ارتباطات روسیه با غرب طبعاً نقش کریدور شمال-جنوب و ایران می‌تواند در مراودات تجاری این کشور بسیار مهم باشد. روس‌ها اذعان دارند که از بندر سن‌پترزبورگ و دیگر بنادر روسیه که به دریا راه دارند سالیانه ۳۰۰ میلیون تُن کالا به اروپا و سایر نقاط جهان صادرات داشته‌اند؛ الان قصد دارند این حجم را را از مسیر ترکیه و ایران عبور دهند. تصور آن‌ها این است که بتوانند دست‌کم ۵۰ میلیون تُن کالا را از مسیر ایران عبور دهند، اما با مطالعاتی که انجام دادند به نظر می‌رسد دست‌کم در کوتاه مدت کشور ما ظرفیت عبور هفت تا هشت میلیون تن کالای ترانزیتی روسیه را داشته باشد؛ بنابراین راهی طولانی پیش روی ماست که بتوانیم این حجم کالا را در سال عبور دهیم.
به هر حال امنیت و توسعه امروزه بیش از پیش به یکدیگر گره خورده‌اند. هرچقدر کشوری توسعه‌یافته‌تر باشد کشور‌های بیشتری به آن وابسته شده و ضریب امنیتی آن بالاتر می‌رود. اگر ما نیز بتوانیم کریدور شمال-جنوب را به ظرفیت کامل برسانیم در واقع کانال سوئز دوم دنیا را شکل داده‌ایم. امروز همه این راه‌ها را هم وقتی نگاه می‌کنیم به ایران ختم می‌شود لذا در دوران خیلی حساس و سرنوشت‌سازی هستیم و هرروز بایستی در حرکت و تکاپو باشیم. صرفاً هم بحث روسیه نیست، اگرچه با وجود بحران اوکراین می‌توانیم به هاب صادرات و واردات روسیه تبدیل شویم، ولی مسیر کریدور شمال-جنوب در اصل مسیری برای انتقال کالا از اروپا به منطقه‌ی شرق آسیا و بالعکس است؛ لذا بر این باور هستم که باید دراز مدت فکر کنیم و هر چقدر سرمایه‌گذاری در امر کریدور انجام دهیم بازهم جا دارد.
در خصوص نقش گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران من به سهم خودم از نقش آفرینی این گروه در حوزه کریدور شمال-جنوب تشکر می‌کنم. در کریدور سه بخش داریم؛ شرقی، میانی و غربی. کریدور میانی از دریای خزر عبور می‌کند، این بخش از کریدور مزیت بسیار زیادی برای ما دارد، به این دلیل که دسترسی ما به روسیه از طریق دریای خزر بدون واسطه و مستقیم است؛ لذا هر چقدر بتوانیم ناوگان دریایی و بنادرمان را در این دریا و همچنین اتصالات راه‌آهن به بنادر شمال کشور را تقویت کنیم کار بسیار بزرگی است. البته بخش دریایی و بندری روسیه در دریای خزر نیز نیازمند تقویت است. همان‌طور که مستحضرید روسیه تنها یک بندر خزری به نام ماخاچ‌قلعه دارد و سایر بنادر آن در این منطقه در رود ولگا قرار دارد لذا این بندر نیازمند تقویت است. البته این بندر در حال حاضر در حال اجرایی کردن طرح توسعه است. از طرف دیگر برای دسترسی بهتر به بنادر ولگایی نیز این رود به لایروبی نیاز دارد که انتظار می‌رود در تابستان سال جاری این امر انجام شود.
خرید بندر روسی سالیانکا از سوی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را تا چه حد راهبردی می‌دانید؟
خرید ۵۳ درصد سهام بندر سالیانکا از روسیه اقدام بسیار مهم و خوبی بود. به‌علاوه اینکه، این بندر جزو بنادر فعال در منطقه شمال خزر است و می‌تواند در زمینه واردات و صادرات بسیار مؤثر باشد. پیش از هر چیز البته باید از رئیس جمهور محترم روسیه بابت حل مسئله حقوقی خرید بندر سالیانکا از سوی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران تشکر کرد. با توجه ایشان بود که مشکل پیش آمده حل شد و زمینه برای سرمایه‌گذاری گروه کشتیرانی در این بندر فراهم گردید. اکنون نیز با کار جدی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران توانستیم به تعهدات خود در بندر سالیانکا عمل کنیم و امروز هم گزارش‌های ارائه شده حکایت از آن دارد که خوشبختانه گام‌های مؤثری از سوی این بندر در راستای توسعه روابط تجاری ایران و روسیه برداشته شده و طرح توسعه نیز به زودی با حمایت دومای استان آستاراخان کلید خواهد خورد. بر اساس گزارش‌های ارائه شده، بندر سالیانکا در مراحل رشد خود قرار گرفته است و امروز با آنچه که در بازدید‌هایی گذشته از این بندر انجام شد وضعیت بسیار متفاوت است. با نقش‌آفرینی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در توسعه روابط تجاری با روسیه و حمل بار صادراتی به این کشور اکنون بندر سالیانکا به صورت کامل فعال است و زیرساخت‌های لازم برای توسعه و نقش‌آفرینی مؤثرتر آن در آینده روابط تجاری دو کشور در حال فراهم سازی است. همه بنادر حوزه دریای خزر و به تبع آن، بندر سالیانکا نقش بسیار مهمی در عملیاتی شدن کریدور شمال- جنوب دارند و در این میان، رشد امیدبخش انتقال کالا در بندر سالیانکا نیز مؤید این نقش‌آفرینی جدی در این کریدور استراتژیک است.
در بازدید اخیری که از بندر سالیانکا داشتید چه چیزی برای شما چشمگیرتر بود؟
رشد ۳۵ درصدی انتقال کالا در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سال ۲۰۲۱ و رشد انتقال کالا در شش ماهه سال میلادی جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل در این بندر به نظرم مهم بود. آمار‌ها نشان می‌دهد که حرکت و پیشرفت در این حوزه بسیار سریع و قابل توجه است. در ضمن در دیداری که با مقامات آستاراخان داشتیم رئیس دومای آستاراخان، با توجه به شاخص‌های خوب ارائه شده از سوی مقامات بندر سالیانکا و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که از توسعه حریم بندر سالیانکا حمایت خواهیم کرد.
روسیه چقدر در تکمیل پروژه ریلی رشت-آستارا جدی است؟ اقدامات عملی آن‌ها در این زمینه چه زمانی و با چه کیفیتی آغاز خواهد شد؟
همان‌طور که می‌دانید موافقت‌نامه کریدور شمال-جنوب حدود ۲۰ سال پیش امضاء شد و علی‌رغم تعاملات فراوانی که کشور‌ها در این مدت داشتند، اما به جرئت می‌توانم بگویم که در هیچ زمانی کشور‌های مسیر، به حد امروز برای تکمیل و نهایی‌سازی این گذرگاه بین‌المللی جدی نبوده‌ا‌ند. در این راستا دولت روسیه طی دو سال گذشته به صورت جدی بر این مسیر تمرکز کرده و در نهایت در حضور رؤسای محترم جمهور دو کشور، موافقت‌نامه ساخت ۱۶۲ کیلومتر راه آهن رشت-آستارا با وام دولتی روسیه از سوی وزرای حمل و نقل دو کشور در اردیبهشت‌ماه سال جاری در تهران به امضاء رسید و تلاش‌ها برای آغاز عملیات اجرایی ساخت این مسیر توسط دو کشور با تبادل هیئت‌های متقابل آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود از ابتدای سال آتی میلادی ساخت این مسیر آغاز شود.
کریدور شمال-جنوب به نوعی هماهنگی و تسهیلات قانونی و عمدتاً گمرکی نیازمند است. این هماهنگی بین دولت‌های ایران و روسیه هم اکنون چقدر محقق شده و چه گام‌هایی در راستای تقویت آن برداشته خواهد شد؟
موضوعات گمرکی نه تنها در مسر ریلی بلکه در مسیر‌های جاده‌ای و دریایی نیز یکی از چالش‌های مهم در توسعه روابط تجاری است. دوکشور طی چند سال گذشته تلاش کردند با تبادل هیئت‌های متقابل گمرکی گام‌های مؤثر و جدی با هدف رفع موانع گمرکی بردارند. با عنایت به اهمیت این موضوع، حتی گام را بلندتر برداشتیم و از همکاری‌های دوجانبه، آن را بین سه کشور ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان به صورت سه جانبه پیگیری کردیم، زیرا جمهوری آذربایجان به عنوان کشور واسط نقش مهمی در دو حوزه ریلی و جاده‌ای بین دو کشور دارد لذا سال گذشته شاهد نشست سه جانبه رؤسای کل گمرک سه کشور در تهران بودیم و یادداشت تفاهم تسهیل خدمات گمرکی امضا شد و با شدت گرفتن همکاری‌های حمل‌و‌نقلی به‌ویژه در حوزه ریلی، این تعاملات بیشتر خواهد شد.
نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه چه اقداماتی را در راستای تسهیل حضور تجار و تولیدکنندگان ایرانی صورت داده است؟ برنامه آن سفارتخانه برای توسعه این حضور طی سال جاری چیست؟
سفارت‌خانه‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور علاوه بر وظیفه دیده‌بانی و تلاش برای توسعه همه جانبه روابط بین دو کشور، همواره تلاش می‌کنند تا با برخی اقدامات زمینه حضور چشمگیر تجار و فعالان اقتصادی را در کشور خارجی فراهم آورند. سفارت ایران در روسیه نیز از این امر مستثنا نیست و علاوه بر برگزاری پاویون ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی در روسیه، در حوزه‌های مختلف با تبادل هیئت‌های تجاری چه در قالب ملی و چه استانی تلاش می‌کند تا زمینه شناخت بازار را برای تجار فراهم آورد. رایزنی با ساختار‌های دولتی به منظور تسهیل حضور تجار در بازار روسیه نیز یکی دیگر از وظایف سفارت است که طی سال‌های اخیر به‌صورت جدی در دستور کار نمایندگی قرار داشت. اقداماتی در حوزه‌های پولی، مالی، بانکی، گمرکی، لجستیک و ترانزیت در این راستا ارزیابی می‌شود.
از جمله موانع توسعه تجارت بین دو کشور عدم لایروبی ولگاست، در این خصوص چه برنامه‌ای وجود دارد؟ آیا طرف روسی این رودخانه را لایروبی خواهد کرد؟
یکی از موانع اصلی در حوزه ترانزیت و حملونقل دریایی عدم توسعه یافتگی بنادر در روسیه و همچنین عدم لایروبی رودخانه ولگا است. همان‌طور که می‌دانید بندر ماخاچ قلعه در جمهوری داغستان تنها بندر خزری روسیه است که با توجه به مشکلات موجود امکان حمل کالا بر‌اساس ظرفیت‌های موجود را ندارد. البته دولت روسیه در تلاش است با سرمایه‌گذاری در این بندر آن را در کوتاه‌ترین زمان، متناسب با ظرفیت روابط دو کشور توسعه دهد. بقیه بنادر روسیه در بندر آستاراخان رودخانه‌ای هستند که با توجه به عدم لایروبی رودخانه ولگا، امکان عبور و مرور و پهلوگیری کشتی با ظرفیت بیش از ۴ هزار تن وجود ندارد لذا دولت روسیه اعلام کرد تا پایان سال جاری میلادی عملیات لایروبی ولگا را آغاز می‌کند تا شاهد تردد کشتی با ظرفیت‌های بالاتر در این مسیر باشیم.
روسیه به تازگی تقویت بنادر سمت خود را در دریای خزر در دستور کار قرار داده، سفارت جمهوری اسلامی ایران در خصوص کمک به حفظ سرمایه‌گذاری انجام شده از سوی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در بندر سالیانکا و باقی ماندن این بندر در استراتژی تقویت بنادر خزری روسیه چه برنامه‌ای دارد؟
خوشبختانه با درایتی که در دولت سیزدهم در خصوص اهمیت و نقش دریای خزر در توسعه روابط با روسیه وجود دارد، در یک حرکت انقلابی و جهادی کار سرمایه‌گذاری دربندر سالیانکا آغاز شد و با سرعت به سمت اهداف تعیین شده در حرکت است. سفارت جمهوری اسلامی ایران در روسیه از آغازین روز‌های تصمیم‌سازی برای فعال شدن این بندر ایرانی در آستاراخان و در کنار مسئولان سازمان بنادر و دریانوردی و گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بوده است و در این مدت تلاش کرده است تا چالش‌های حقوقی به وجود آمده را با رایزنی در سطح عالی تا شخص آقای پوتین، برطرف کند که خوشبختانه این اقدام جواب داد و مشکلات حقوقی و قضایی برطرف شد. با عنایت به اهمیت این بندر، بدون‌شک سفارت همچنان درکنار مسئولان بندر به منظور نیل به اهداف از پیش تعیین شده به منظور توسعه بندر سالیانکا خواهد ماند.