سرنوشتی که با تورم و کانتینر گره خورد

مانا: بحث تورم امروز همه ‏جا را فرا گرفته و ذهن همه را مشغول کرده‏. بعضی از بحث‌ها حول این احتمال می‌چرخد که مشوق‌های پولی و مالی بزرگ آمریکا ممکن است باعث شوند تورم در این کشور از کنترل خارج شود‏. اما موضوع دیگری هم هست که می‌تواند به صورت کلی به فشار تورمی منجر شود و آن هم جهانی‌زدایی است‏.

جهانی‌زدایی از زمان بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ در حال رخداد است‏. اما پاندمی کرونا باعث شده این روند به شدت سرعت بگیرد‏. من و کمال کیلیچ بر اساس داده‌های موجود از بحران مالی سال ۲۰۰۸، پیش‌بینی کردیم که شوک ناشی از بحران کرونا احتمالاً باعث کاهش ۳۵ درصدی زنجیرۀ ارزش فرامرزی می‌شود؛ یعنی همان عاملی که در سه دهه اخیر باعث پیش‌راندن جهانی‌سازی شده بود‏.

یک بررسی اخیر در انستیتو ایفو در مونیخ همین نتیجه را تایید می‌کند و نشان می‌دهد که حدود ۱۹ درصد از شرکت‌های تولیدی آلمانی در تلاشند که تولید را به داخل برگردانند‏. از این میان، ۱۲ درصد حتی همکاری خود با تامین‌کنندگان آلمانی را آغاز کرده‌اند‏.

افزایش هزینه‌های حمل و نقل احتمالاً مهم‌ترین عاملی است که دارد جدایی از زنجیره‌های تامین جهانی را کلید می‌زند‏. در دوران پاندمی کرونا هزینه کانتینرهایی که کالا را از آسیا به اروپا و آمریکا می‌برد به طرز شگفت‌آوری افزایش یافته است و درصد زیادی از کارگران نقلیه که با شرایط سخت کاری مواجه شده‌اند شغل خود را رها کرده‌اند‏. به صورت کلی هزینه جابجایی کالا برای کسب و کارها در حال حاضر تقریبا ده برابر بیشتر از سال گذشته است‏.

این تحولات باعث شده‌اند که سودآوری زنجیره‌های ارزش جهانی به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کند‏. شرکت‌ها پیشتر از تولید در آن سوی مرزها استقبال می‌کردند چون می‌توانستند این کار را در کشورهایی با دستمزد پایین انجام بدهند‏. این پدیده را اول در دوران پساکمونیسم در کشورهای اروپای شرقی و سپس در چین (بعد از پیوستن به سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۰۱) مشاهده کردیم‏. همچنین انقلاب در بخش حمل و نقل با کانتینر باعث شد هزینه‌ها کاهش پیدا کند‏.

اما امروزه وضعیت کاملاً تغییر کرده است‏. با افزایش هزینه‌های حمل و نقل، شرکت‌ها دیگر نمی‌توانند به تولید در کشورهای کم‌هزینه و کم‌دستمزد امید ببندند‏. هر چه روند تولید آن‏ها به مرزهای خودشان نزدیک شود، احتمال آسیب‌پذیری آن‏ها در برابر شوک‌های جهانی کاهش می‌یابد‏. 

بنا بر تحقیقی که چارلز گودهارت و مانوج پرادهان انجام داده‌اند، عواملی مانند عقب‌نشینی از جهانی‌سازی و مسن‌شدن جمعیت در اقتصادهای پیشرفته کاملا باعث ایجاد تورم می‌شوند‏. از نظر آنها، جهانی‌سازی توانست قیمت‌ها را به مدت سه دهه پایین نگه دارد‏. اما حالا دیگر پیدا کردن نیروی کار ارزان چه در داخل و چه در خارج آسان نیست و این فشارهای تورمی را افزایش می‌دهد‏.

آیا دیدگاه آن‏ها درست است؟ وقتی جهان وارد دوران جهانی‌زدایی شود وضعیت تورم و دستمزدها چگونه خواهد شد؟

پاسخ به این سوال در مرحله اول به وضعیت بخش حمل و نقل بستگی دارد‏. اگر آن طور که برخی ناظران می‌گویند قرار باشد این بخش دچار تحولات اساسی شود، هزینه‌ها همچنان بالا خواهد ماند و بنابراین کارگران با دستمزد پایین کار نخواهند کرد‏. اما اگر شرکت‌ها واقعا فعالیت‌های خود را به نزدیک مرزها یا داخل مرزها منتقل کنند، تأثیر این افزایش هزینه‌ها کم‌تر خواهد شد‏. از سوی دیگر، این استدلال که فشار دستمزدها باعث تشدید تورم می‌شود شاید محکم نباشد‏. در بسیاری از موارد، شرکت‌ها در کشورهای پردرآمد می‌توانند استفاده از ربات‌ها را در امور خود افزایش دهند و نیروهای محلی با دستمزد بالاتر را استخدام نکنند‏. احتمالش زیاد است که بازگرداندن زنجیره‌های تامین به مناطق نزدیک مرزی و درون مرزی باعث افزایش استفاده از ربات‌ها در کشورهای پردرآمد شود‏.

استفاده از ربات‌ها همچنین باعث می‌شود مسئله مسن‌شدن جمعیت در کشورها اهمیت کم‌تری پیدا کند‏. تحقیق دارن عجم‌اوغلو و پاسکوال رسترپو نشان داده که کشورهایی که در معرض مسن‌شدن جمعیت قرار دارند با سرعت بیشتری به استفاده از ربات‌ها روی آورده‌اند‏. در آلمان که به چنین مشکلی دچار است، نسبت ربات‌ها در هر هزار کارگر از دو در اواسط دهه ۱۹۹۰ به چهار رسیده است‏.

استفاده از ربات‌ها در عین حال ممکن است به مازاد نیروی کار منجر شود‏. در سه دهه اخیر، اتوماسیون‌هایی که تغییر وضعیت کاری کارگران را به دنبال داشتند، بیشتر از فرصت‌های شغلیِ ایجادشده بودند‏. این شرایط حتما ریسک‌هایی را برای کارگران به دنبال دارد و به خصوص به دلیل افزایش قیمت‌ها در اقتصادهای پیشرفته دردسرساز است؛ اما در عین حال نشان می‌دهد که احتمال آنکه جهانی‌زدایی باعث افزایش تورم شود زیاد نیست‏.

منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران