احیای ظرفیت‌های بزرگ ترانزیتی ایران با پیوستن به سازمان شانگهای

به گزارش مانا، ایران در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ به عضویت سازمان همکاری‌های شانگ‌های پیوست. پیش از این ایران جزء اعضای ناظر این سازمان بود. سازمان همکاری شانگ‌های با هدف مبارزه با تهدید‌های امنیتی جدید و با گردهمایی سران کشور‌های روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگ‌های و با عنوان گروه «شانگ‌های ۵» ایجاد شد.

سازمانی بین دولی برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی است که این سازمان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. در فاصله زمانی کم، ازبکستان نیز به این سازمان ملحق شد. این سازمان به طور رسمی به "سازمان همکاری شانگهای" تغییر نام پیدا نمود. نقش اصلی و تعیین‌کننده را، در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه برعهده دارند.

 سال ۲۰۰۵ سه کشور ایران، هند و پاکستان به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند. هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ به عضویت دائم آن درآمدند. ایران نیز در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۵ درخواست عضویت دائم را ارائه کرد. افغانستان، مغولستان و بلاروس نیز از اعضای ناظر این سازمان هستند. از ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ کشور‌های ارمنستان، آذربایجان، نپال، کامبوج، ترکیه و سریلانکا نیز به صف متقاضیان عضویت در این سازمان پیوسته‌اند.

محدوده جغرافیایی سازمان شانگ‌های حدود ۶۰ میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی آن حدود سه میلیارد نفر است. یعنی حدود یک سوم مساحت و جمعیت جهان را در بر گرفته است. زبان‌های کاری آن چینی و روسی است. افزایش تعداد اعضاء بر این وسعت جغرافیایی و جمعیتی خواهد افزود. هرچند، در عمل سازمان همکاری شانگ‌های یک سازمان منطقه‌ای باز به شمار می‌رود که از عضویت سایر کشور‌ها در آن استقبال می‌شود.

اما رویکرد‌های متفاوت اعضای کنونی مانع از عضویت برخی کشور‌ها مثل ایران شده است. ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان موافقت کرد و این دو کشور طی کمتر از دو سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این دو کشور در سازمان همکاری شانگ‌های در اجلاس رهبران کشور‌های عضو این سازمان که طی در ژوئیه ۲۰۱۷ در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، به تصویب رسید. جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ رسما به عضویت این سازمان درآمد.

نقش این سازمان از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته‌است. این سازمان، بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود.

در آغاز تلاش برای حل و فصل چالش‌های امنیتی کشور‌های تازه استقلال یافته (پس از فروپاشی شوروی) دلیل اصلی پیدایش سازمان شانگ‌های بود. امام دو هدف اصلی این سازمان از جمله حذف موانع و محدودیت‌های تجاری و مقاله با یکجانبه گرایی غربی از جمله امریکا حائز اهمیت فراوان می‌باشد؛ بنابراین وسعت جغرافیایی و جمعیت قابل توجه کشور‌های عضو این سازمان از منظر ذخایر نفت و گاز و سایر منابع و چه به لحاظ بازار مصرف فرصت اقتصادی بی بدیلی  را بوجود آورده است.

اما سازمان شانگ‌های از آن جهت برای کشور ما دارای اهمیت می‌باشد که دو عضو اصلی و تاثیر گذار آن یعنی چین و روسیه داری روابط دیپلماتیک و اقتصادی بسیار خوبی با ایران هستند. از مزیت‌های تجاری و اقتصادی زیادی که این سازمان می‌تواند به کشور به همراه  داشته باشد می‌توان به تسهیل تزانزیت در محور کریدور شمال و جنوب اشاره نمود که اکثر اعضای آن از کشور‌های هدف و دارای منافع از فعالیت‌های ترانزیتی کشور می‌باشند. از جمله روسیه و هند که به همراه ایران از امضاء کنندگان توافقنامه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب می‌باشند که درسال ۱۳۷۹ در شهر سن پترزبورگ روسیه به امضاء وزرای حمل و نقل این سه کشور رسید.

این کریدور مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا می‌باشد. کریدور شمال – جنوب یکی از مسیر‌های مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشور‌های در مسیر این کریدور هر یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قرارداد‌های همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بنادر، جاده‌ها، ترمینال و مسیر‌های ریلی خود می‌پردازند. در سال ۱۹۹۳ متعاقب برگزاری اجلاس کمیسیون اروپا، وزرای حمل و نقل کشور‌های عضو، علاوه بر کریدور شمالی، مرکزی و جنوبی شاهراه ترانزیتی موسوم به کریدور ترانزیتی شمال – جنوب را معرفی کرده و به تصویب رساندند.

این کریدور ارتباط ترانزیتی کشور‌های شمال اروپا و روسیه از طریق ایران و دریای خزر به کشور‌های حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار می‌سازد. در این میان اتصال دریای عمان و بندر چابهار در ساحل شرقی دریای عمان به عنوان بندری استراتژیک به این کریدور در مبادله کالا به شرق کشور و همسایه‌های شرقی و آسیای میانه نقش مهمی ایفاد خواهد کرد.

 از طرفی دیگر سایر اعضای این سازمان از جمله تاجیکستان، قراقستان، ازبکستان، قرقیزستان از جمله کشور‌های منتفع از مزیت‌های ترانزیتی کشور از جمله کریدور شمال جنوب می‌باشند؛ بنابراین با عضویت ایران و با بهرمندی از مزایای اقتصادی ناشی از آن از جمله حذف محدودیت‌های تجاری و اقتصادی و برنامه‌های از جمله ایجاد منطقه آزاد بین کشور‌های عضو و در کنار آن برنامه‌های بانکی و طرح‌های با محوریت انرژی می‌تواند کمک شایانی به راه اندازی و فعال نمودن کریدور شمال و جنوب از مسیر ایران و مبدا بندر چابهار داشته باشد.

از دیگر مزایای پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگ‌های وجود خط سراسری  (TSR) از مبداء بنادر چین به مقصد اروپا و خط ریلی (TCR) متصل کننده کشور‌های شرق دریای خزر و افغانستان به چین و امتداد آن از بندر اکتائو در شرق دریای خزر تا آذربایجان و ادامه آن تا ترکیه در غرب؛ جهت جابه‌جایی کالا‌های کشور‌های منطقه و فرامنطقه‌ای  است که کشورمان می‌تواند با دسترسی به این مسیر‌ها و خطوط از طریق مزایا و تسهیل گری ناشی از پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگ‌های به احیای ظرفیت‌های ترانزیتی خود بپردازد.

بهروز آقایی-مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان