رفاه شغلی دریانوردان بستر‌ساز پویایی اقتصادی

 

ناگفته پیداست اقتصاد جهانی با استفاده از حمل و نقل دریایی معنا می‌یابد. نکته اینکه بسیاری از جمعیت بیش از هفت میلیارد نفری کره زمین از این واقعیت بی‌خبرند مگر اینکه مثل همین چند ماه پیش کانال راهبردی سوئز برای چند روز مسدود شود تا مصرف کنندگان با افزایش قیمت کالا‌ها و با علت جویی دریابند که توقف شناور‌های تجاری مسبب افزایش قیمت‌هاست.
گزافه نیست اگر بگوییم اقتصاد بین الملل طی دوران مدرن با بهره گیری از حمل و نقل دریایی بود که توانست به حدی از بهره وری دست یابد که همواره بازار‌های نو ایجاد کند و امر توسعه به رخدادی جهانی بدل شود.
حمل و نقل دریایی به نسبت دیگر روش‌های حمل و نقلی به زیرساخت ارزانتر و به صرفه تری نیازمند است. شناور‌ها نیز حجمی از بار را حمل می‌کنند که اصولاً در هیچ روش دیگری امکان آن با این هزینه صرفه جویانه قابل قیاس نیست؛ بنابراین حمل و نقل دریایی نه تنها یک روش حمل و نقلی بلکه بستری برای تولید روزافزون ثروت و تحول در جهان قرن بیستم به این سو بوده و هست.
در این میان نقش دریانوردان همواره در پشت عظمت غول‌های شناور در دریا‌ها کمتر مورد توجه عموم بوده است. در واقع هر آنچه حمل و نقل دریایی تجارت را تسهیل کرده است، اما خود، شغلی دشوار برای دریانوردان است.
نخستین گام برای دریانورد شدن توان دل کندن از "زندگی عادی" است. دریانورد کشور، شهر، محله و منزل را ترک می‌گوید و هفته‌ها در محیطی محدود، یکنواخت و توأم با مسئولیت و خطر بالا سر می‌کند.
بعضاً، برخی دریانوردان تا ماه‌ها بر روی دریا می‌مانند و جز در زمان حضور شناور در بندر از شناور خارج نمی‌شوند.
بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که شغل دریانوردی برای هر کسی ساخته نشده و کمتر کسی قدرت پایایی در آن را دارد.
به همین علت تنها حدود یک میلیون و ششصد هزار نفر از جمعیت جهان در این صنعت مشغول به فعالیت هستند که بسیاری از آن‌ها دریانوردان فصلی و موقت هستند. نکتۀ دیگر اینکه ۲۵ درصد از این جمعیت را دریانوردان فیلیپینی تشکیل می‌دهند. در ایران ما نیز ۱۲۷ هزار گواهینامه دریانوردی صادر شده است، اما به نظر می‌رسد تعداد دریانوردان فعال به مراتب کمتر از این رقم باشد.
چندین سند و کنوانسیون مفصل که از سوی نهاد‌های بین‌المللی از جمله IMO و ILO در جهت تأمین امنیت شغلی دریانوردان با اجماع جهانی به تصویب رسیده و به اجرا درآمده بیانگر این واقعیت است که جامعه جهانی تأثیر بی‌بدیل حمل و نقل دریایی را بر روند‌های داخلی و بین‌المللی درک کرده است و در تلاش است که فعالان این حوزه را به عنوان ستون فقرات صنعت حمل و نقل جهانی در ادامه مسیر دشوار خود یاری رساند.
با این حال همچنان برخی خلاء‌های قانونی، ضعف نظارتی و مداخله سلایق شخصی سبب شده که بخشی از دریانوردان محیط کاری دشوارتری را نسبت به دیگر همقطاران خود تجربه کنند.
رفتار مالکان در این رابطه بسیار مهم است. چه آنکه شرکت‌های بزرگ و معتبر کشتیرانی همواره استاندارد‌های بهتر و بالاتری نسبت به دیگر مالکان شناور‌ها اجرا کرده و فضای بهتری را برای دریانوردان ایجاد می‌کنند.
در عین حال؛ دولت‌ها نقش بسیار مهمی در ایجاد محیط مناسب برای دریانوردان به عنوان سربازان خط مقدم تامین، ثبات و توسعه اقتصادی بر عهده دارند.
ایجاد زیرساخت‌های حقوقی مناسب در داخل و نظارت بر اجرای دقیق قوانین بین‌المللی متناظر بر حقوق دریانوردان از جمله مسئولیت‌های اولیّه دولت‌هاست. همچنین ساختن زیرساخت‌های فنّی مناسب در جهت تامین رفاه دریانوردان از دیگر وظایف هر دولتی است که انتظار دارد حمل و نقل دریایی همواره متضمن توسعه اقتصادی آن باشد.
به عنوان مثال، علی‌رغم اینکه کانال سوئز معبری راهبردی در جهان محسوب می‌شود، اما به علت مشکلاتی که خدمات دهی دولت مصر در این کانال دارد، بسیاری از کشور‌ها به دنبال جایگزینی مناسب برای آن بوده‌اند.
به عبارت دیگر، علی‌رغم اینکه درآمد کانال سوئز برای دولت مصر بسیار ارزشمند و تعیین کننده است، اما به علت فقدان کارآمدی لازم، بسیاری از دریانوردان با خاطره خوشی از این کانال عبور نمی‌کنند، مالکان نیز از هزینه‌های جانبی عبور از کانال ناراضی هستند. رخداد اخیر نیز که منجر به مسدود شدن این معبر راهبردی شد بر حجم نارضایتی‌ها افزوده تا نقش دولت‌ها در امر حمل و نقل دریایی و دریانوردی هر چه پررنگ‌تر خود را عیان کند؛ بنابراین باید تاکید کرد که صنعت کشتیرانی و به تبع آن اقتصاد جهانی زمانی بالاترین حد کارایی و بهره وری را از خود بروز می‌دهد که دریانوردان به عنوان راهبران این صنعت در شرایط مناسب شغلی قرار گیرند.
هم اکنون و در زمان شیوع کرونا اگر صنعت کشتیرانی به هر علت، حتی برای مدتی کوتاه متوقف می‌شد تبعات ناگوار کمبود کالا از جمله نهاده‌های تولید را همه مردم جهان متحمل می‌شدند. اما شاهد بودیم که دریانوردان با صبری که از خود نشان دادند هفته‌های متمادی و بالاجبار بر روی دریا باقی ماندند، اما اجازه ندادند که حمل و نقل کالا‌ها متوقف شود. بخشی از این خدمت بزرگ با در اولویت قرار دادن آن‌ها در واکسیناسیون قابل جبران است و بخشی دیگر با حمایت مستمر از سوی دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و البته مالکان تلافی می‌شود.
در نهایت اینکه، دریانوردی شغلی عادی نیست، اثر آن نیز بر دنیای ما غیرقابل انکار است؛ رفاه فعلی بشر بدون حمل و نقل دریایی بسیار دیرتر و با ثبات بسیار کمتری به دست می‌آمد بنابراین می‌بایست نسبت به وضعیت شغلی دریانوردان بسیار حساس بود و در راستای کاهش دشواری‌ها برای این قشر گام‌های اساسی برداشت.