صادرات قیر بدون اسکله امکانپذیر نیست

ایران در میان دهها کشور تولیدکننده و صادرکننده قیر به ترتیب هفتمین و چهارمین رتبه دنیا را داراست و از تقاضای بالای 100 میلیون تنی قیر در دنیا، ایران حدود 3.8 درصد آن را تأمین می کند. همچنین کشور ما عمده ترین عرضه کننده قیر در منطقه خلیج فارس است به طوری که سالانه حدود پنج میلیون تن قیر تولید می کند که نیمی از آن در داخل مصرف و نیمی از آن به کشورهای خاورمیانه، جنوب آسیا، شرق و جنوب شرق آسیا، آفریقا و اروپا صادر می شود. بیشترین حجم قیر ایران به کشور امارات متحده عربی صادر می شود که مقداری از آن در امارات مصرف و مابقی مجدداً از آنجا به سایر کشورها صادر می شود.

تولید قیر ایران تا سال 1384 توسط شرکت پالایش و پخش فراورده های نفتی انجام می شد و پس از آن توسط شرکت نفت جی و نفت پاسارگاد انجام می شود به گونه ای که در حال حاضر شرکت نفت جی با ظرفیت اسمی 1.8 میلیون تن و نفت پاسارگاد با ظرفیت اسمی 4.3 میلیون تن در سال عمده ترین تولیدکنندگان قیر در ایران محسوب می شوند. علاوه بر این شرکت ها، حدود 100 شرکت خصوصی در صنعت قیر در زمینه های تولید، بسته بندی و فروش فعالیت می کنند. 

متأسفانه صادرات قیر ایران در چند سال گذشته با نوسانات بسیاری همراه بوده و همین امر موجب از دست رفتن سهم بازار و کاهش قیمت قیر ایران شده است به گونه ای که قیر ایران که زمانی خریداران زیادی داشت و حتی تا 500 دلار فوب بندرعباس به فروش میرفت در سالهای اخیر در بسیاری از مواقع پایین تر از قیمت قیر بحرین عرضه شده است. کارشناسان، رقابت ناسالم، ارائه قیمت های متفاوت، نبود نظارت و کنترل از لحاظ کیفیت، فقدان متولی، ترکیب قیر پالایشگاهی با مواد دیگر و مخلوط شدن مواد اولیه قیر به نام وکیوم باتوم (VB) ایران با وکیوم ریزدیو (VR) عراق را از جمله دلایل از دست رفتن موقعیت قیر ایران عنوان می کنند. 

ورود تولیدکنندگان خصوصی به منظور صدور قیر، روند طولانی دریافت مالیات ارزش افزوده کالای صادراتی و همچنین کافی نبودن زیرساخت های پهلوگیری کشتی های قیربر بالای 8000 تن در بندرعباس از اهم مشکلات بازرگانی و صادرات قیر است.

در حال حاضر تولیدکنندگان عمده قیر در ایران از سالهای گذشته تاکنون شرکت نفت جی و نفت پاسارگاد هستند اما به گفته محمد محمدی مدیر بازرگانی شرکت آسیاگستر قشم، طی سه سال اخیر بیش از 50 شرکت کوچک با اخذ پروانه بهره برداری به عرصه تولیدکنندگان قیر در ایران وارد شده اند که تولیدات با کیفیت پایین و بعضاً غیراستاندارد برخی از این شرکتها باعث شده تا لطمه فراوانی به قیر ایران در بازارهای جهانی وارد آید. طبیعی است که قیمت تمام شده این شرکت ها به دلیل کیفیت پایین، ارزانتر می باشد که این چالش بزرگی را برای صادرات نفت جی و شرکت نفت پاسارگاد به وجود آورده است.

محمدی در گفتگو با مانا در ادامه می افزاید: ازآنجا که روند بازار مصرف قیر با کاهش قیمت مواجه شده، تقاضابیشتر به سمت قیر فله متمایل شده است، بنابراین سرمایه گذاری جهت خرید کشتی های جدید در زمان مناسب وهمچنین افزودن اسکله های بیشتر دربندرعباس با توانایی پذیرش کشتی های قیربر بالای 15 هزار تن ضروری است. 

وی آبخور مجاز برای کشتی های قیربر در بندرعباس را در حال حاضر حداکثر 7.5 متر عنوان کرده و می افزاید: پهلوگیری یک فروند کشتی بالای 10 هزار تن در بندرعباس جهت صادرات قیر از برنامه های در دست اجرای شرکت آسیاگستر قشم برای ماههای آینده است.

حسن تاجیک رئیس کمیسیون قیر انجمن صادرکنندگان فراوردههای نفتی نیز  در خصوص وضعیت صادرات قیر به مانا می گوید: با توجه به اینکه قیمت نفت نسبتاً رو به بالاست و با توجه به آغاز فصل مصرف در کشورهای آسیای دور و نیز بهتر شدن قیمت وکیوم باتوم (VB) ایران، شرایط صادرات قیر رو به بهبود است و احتمال می دهیم صادرات، روند مثبتی پیدا کند.

وی مشخص نبودن زمان برگشت ارزش افزوده مالیاتی، مشخص نبودن معافیت مالیاتی و وکیوم ریزدیو (VR) عراق را در رکود بازار قیر اثرگذار می داند و می افزاید: با تثبیت و مناسب شدن قیمت وکیوم باتوم (VB) ایران، قیر ایران در حال جلب اعتماد دوباره بازار است. 

رئیس کمیسیون قیر انجمن صادرکنندگان فراورده های نفتی معتقد است با اجباری کردن استاندارد قیر صادراتی همانند قیر داخلی، برگشت به موقع ارزش افزوده و معافیت مالیاتی صادرات قیر رونق پیدا می کند.

سعید معماریان رئیس انجمن صنفی صنایع قیر و بسته بندی استان اصفهان، مشکلات مدیریتی و دوگانه بودن تصمیمات را از مسائل صادرات قیر عنوان کرده و می گوید: زمانی قیر ایران جزو بهترین ها بود اما به دلیل عدم کنترل قیرهای نامرغوب اعتبار قیر ایران زیر سؤال رفته است.

وی در گفتگو با مانا با اشاره به استاندارد نبودن قیر صادراتی می افزاید: در حالی که استاندارد قیر داخلی اجباری است قیر صادراتی بدون استاندارد صادر می شود در حالی که باید استاندارد قیر صادراتی اجباری شود.

رئیس انجمن صنفی صنایع قیر و بسته بندی استان اصفهان با تأکید بر لزوم تشکیل یک کارگروه نظارتی بر صنعت قیر کشور می گوید: صنعت قیر در حال حاضر بدون متولی است و کسی پاسخگوی مشکلات صنعت قیر کشور نیست. 

لباف مشاور مدیرعامل شرکت اصفهان قیر نیز می گوید: عده ای از صادرکنندگان وکیوم ریزیو (VR) را از عراق با قیمت ارزانتر وارد کردند و در بندرعباس به جای وکیوم باتوم (VB )ایرانی استفاده کردند و بدون اینکه آن را پالایش کنند به قیمت ارزانتر به کشورهای آفریقایی و ... فروختند. برخی نیز لاستیک را پودر کرده و آن را با قیر معدنی و وکیوم باتوم (VB) ایران مخلوط کرده و می فروشند به همین دلیل نام قیر ایرانی را خراب کرده اند به گونه ای که همه جای دنیا می گویند قیر ایرانی بی کیفیت است و آن را به قیمت بالا نمی خرند. این در حالی است که صادرکنندگانی همچون بحرین همواره محصولی با کیفیت مشخص را به بازار عرضه می کنند و خریداران مطمئن هستند که کیفیت آن تغییری نمی کند.

مسعود حسینی مدیر بازرگانی شرکت قیر شرق می گوید: برخی از تولیدکنندگان VB خود را توسط خط لوله از پالایشگاه دریافت می کنند و نسبت به کسانی که VB خود را از طریق کامیون تهیه می کنند هزینه های اضافی ندارند بنابراین قیمت صادراتی خود را پایین تر اعلام می کنند که همین مسئله در بازار صادرات قیر مشکل ایجاد کرده است.

حمل قیر بسیار دشوار و از پیچیدگی های خاصی برخوردار است و با توجه به اینکه قیر فقط در معدودی از کشورها تولید می شود موضوع حمل ونقل آن با استفاده از روشهای مختلف و انتخاب بهترین روش حمل با توجه به شرایط کشورهای صادرکننده و کشورهای مصرف کننده اهمیت می یابد. با توجه به مقرون به صرفه تر بودن، حمل قیر بیشتر از طریق دریا صورت می گیرد. البته به برخی از کشورها مانند ارمنستان، گرجستان، ترکیه، افغانستان و پاکستان، که با ایران مرز دریایی ندارند قیر از طریق کامیون و تانکر صادر می شود. قیر به صورت های مختلف در بشکه های فولادی ، کیسه های پلی اتیلن از طریق بیتو تینر و کانتینرهای مخزنی بسته بندی می شود. و حمل آن توسط کشتی های فله بر اقیانوس پیما در اندازه های مختلف صورت می گیرد. 

در این ارتباط شرکت آسیاگستر قشم در سال 1392 با مشارکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت پالایش نفت جی به منظور فروش، صادرات و حمل محموله قیر از مبدأ ایران به مقاصد کشورهای آسیایی و آفریقایی تأسیس گردید.

این شرکت از بدو تأسیس تاکنون افزون بر 150 هزار تن قیر را در بسته بندی بشکه و به صورت فله از طریق ناوگان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به اقصی نقاط دنیا صادرکرده است.

اصغر مزدآبادی قائم مقام شرکت آسیاگستر قشم می گوید: با تأسیس این شرکت و مشارکت نفت جی و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، برنامه احداث مخازن جهت صادرات قیر فله از بندرعباس در دستور کار قرار گرفت که در این زمینه شرکت نفت جی اقدام به ساخت هشت مخزن به گنجایش ذخیره سازی 20 هزار تن کرده است، همچنین کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نیز با خرید کشتی حمل قیر فله امکان صادرات محصول نفت جی را از بندرعباس فراهم نموده است.

وی در ادامه می افزاید: در شرایط پسابرجام ضروری است تا کشتی های سایز بزرگتر جهت ارسال قیر به کشورهای هدف خریداری شود که البته این موضوع با هماهنگی های انجام شده در دستور کار کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و امیدواریم تا پایان سال 2016 اولین کشتی سایز بزرگ وارد ناوگان شود.

مزدآبادی صادرات قیر به صورت بشکه را از دیگر روش های حمل قیر عنوان کرده و می گوید: قیر به صورت بشکه ای، در بشکه های 190 و 150 کیلویی صادر می شود و 80 درصد صادراتی که به وسیله بشکه صورت می گیرد از طریق کشتی های کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به کشورهای آسیای جنوب شرقی و شرق آفریقا حمل می شود و در محل هایی که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران سرویس ندارد مانند غرب آفریقا، از خطوط کشتیرانی خارجی استفاده می شود.

وی تصریح می کند: علاوه بر صدور قیر به صورت بشکه ای، حمل آن به صورت جامبوبگ در بسته های یک تنی نیز صورت می گیرد که این بسته ها بیشتر به کشورهای CIS صادر می شود و از طریق دریا کمتر صورت می گیرد.

قائم مقام شرکت آسیاگستر قشم، صدور قیر به صورت فله در کانتینرهای ایزوتنک و بیتوتینر را از دیگر روشهای جدید حمل بیان کرده و می گوید: این شرکت برنامه به کارگیری این روشها جهت صادرات قیر به مقاصد مختلف را در دست اجرا دارد و پیشنهاد می کند تا کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران سرمایه گذاری در این زمینه را در دستور کار خود قرار دهد.

مزدآبادی برنامه آتی شرکت آسیاگستر قشم را ایجاد بستر مناسب جهت فروش مستقیم به مصرف کنندگان نهایی در آفریقا و شرق آسیا، افزایش سودآوری شرکت، تمرکز بر صادرت قیر فله از بندرعباس و همچنین ایجاد مشارکتهای تجاری با خریداران بزرگ در کشورهای عمده هدف صادراتی قیر ایران عنوان کرد.

وی برنامه فروش و صادرات قیر شرکت آسیاگستر قشم برای سال آتی را به میزان 150 هزار تن ذکر می کند.