مزایا و چالش‌های بنادر در توسعه تجارت چین

مزایای اقتصادی بندری

تغییر در توسعه اقتصادی صنعتی بنادر مرزی چین از اقتصاد سنتی به اقتصاد صنعتی به طرق مختلف منعکس شده است. یکی از زمینه‌های کلیدی رشد، لجستیک و گردشگری است. با ادامه بهبود زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل در شهر‌های مرزی، هر دو بخش به اجزای مهم و در حال رشد سریع اقتصاد بندر تبدیل شده‌اند. به عنوان مثال، در مناطقی مانند یوننان، صنایعی مانند گردشگری فرامرزی، خرید، تجارت الکترونیک و تدارکات به سرعت در حال افزایش هستند و روند رشد قوی را نشان می‌دهند.

در عین حال، لجستیک فرامرزی، صادرات محصولات ویژه محلی را تسهیل کرده و توسعه اقتصادی مناطق مرزی را بیشتر تقویت می‌کند. برای نمونه، داده‌های ایستگاه‌های بازرسی مرزی ورودی-خروجی یوننان نشان می‌دهد که تعداد کل مسافران ورودی و خروجی در سال به ۲۴.۷۷ میلیون نفر رسیده که نشان دهنده افزایش ۶۴.۵ درصدی نسبت به سال گذشته است. تعداد وسایل نقلیه حمل‌و‌نقل (شامل اتومبیل، کشتی، هواپیما و قطار) ۳.۴۲ میلیون دستگاه بود که ۲۱.۶ درصد افزایش داشت. فرودگاه بین‌المللی «کونمینگ چانگشوی»، شلوغ‌ترین فرودگاه ورودی در یوننان، دارای ۲.۹۷ میلیون مسافر بوده که نسبت به سال قبل ۱۳۷ درصد افزایش داشته است.

پیشرفت قابل توجه دیگر، حوزه تولید است. مناطق بندری مرزی به تدریج در حال ایجاد زنجیره‌های صنعتی با محوریت پردازش و تولید هستند. چندین شهر مرزی قبلاً خوشه‌های صنعتی ایجاد کرده‌اند که شامل فرآوری محصولات کشاورزی و فرآوری عمیق محصولات معدنی است. به عنوان مثال، مناطقی مانند سین کیانگ، یوننان و گوانگشی مدل «پورت پلاس» را ارتقا داده و از مزایای منابع محلی مانند قهوه، میوه‌ها و مواد معدنی برای ادغام نزدیک صنعت فرآوری با انتقال زنجیره‌های صنعتی استفاده کرده‌اند.

داده‌های تجارت برای کالا‌های واسطه‌ای شاخص مهمی از همگرایی صنعت و زنجیره تأمین است. بر اساس داده‌های منتشر شده توسط اداره کل گمرک، واردات و صادرات کالا‌های واسطه‌ای چین با آسه آن از ۶۰۵.۳۲ میلیارد یوان در سال ۲۰۰۴ میلادی به ۴.۰۸ تریلیون یوان در سال ۲۰۲۳ میلادی افزایش یافته است. در سه سه ماهه نخست سال ۲۰۲۴ میلادی، تجارت کالا‌های واسطه‌ای چین رشد ۳۹ درصد داشته است. این رشد به‌ویژه در بخش‌هایی مانند الکترونیک، تولید خودرو و منسوجات مشهود است که همکاری نزدیک چین و کشور‌های آسه‌آن موجب گسترش تجارت کالا‌های واسطه‌ای در سراسر زنجیره‌های صنعتی می‌شود.

حوزه سوم تغییر و ارتقای تمرکز سیاست است. چهاردهمین برنامه پنج‌ساله توسعه بندر نیاز به تمرکز بر ماهیت سیستمی، هماهنگ اصلاحات، تقویت همسویی سیاست‌ها و تقویت اشتراک‌گذاری و استفاده از امکانات و داده‌های بندری دارد. اخیراً، وزارت دارایی چین، اداره کل گمرک و اداره امور مالیاتی کشور به طور مشترک اطلاعیه‌ای برای گسترش دامنه اجرای سیاست بازپرداخت صادراتی برای بنادر مبدأ صادر کردند. سیاست جدید ۳۷ بندر مبدأ و مقصد را پوشش می‌دهد.

چالش‌های چین

اقتصاد بندری چین پیشرفت قابل توجهی داشته است، اما هنوز چالش‌هایی وجود دارد که نیاز به توجه دقیق دارد. نخست، برخی از همپوشانی در کارکرد‌ها و همگنی در صنایع بین بنادر خاص وجود دارد. تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۳ میلادی، چین دارای ۳۱۵ بندر باز مورد تأیید بود، از جمله ۱۲۹ بندر آبراه (۵۳ بندر رودخانه و ۷۶ بندر دریایی)، ۱۰۳ بندر زمینی (۲۱ بندر ریلی و ۸۲ بندر جاده‌ای) و ۸۳ فرودگاه. در این راستا و در مناطقی مانند مغولستان داخلی، گوانگشی و یوننان، رقابت شدیدی به دلیل همگن بودن عملکرد‌های بندری وجود دارد.

برای مثال در یوننان، توسعه اقتصادی بنادر مرزی آن نسبتاً توسعه نیافته است و صنایع بندری مبتنی بر فنّاوری هنوز در مراحل اولیه خود هستند. در حال حاضر، این منطقه عمدتاً بر صنایع کار فشرده مانند پردازش نساجی سبک و تولید پوشاک متمرکز است.

با این حال، کشور‌های همسایه نیز تمرکز زیادی بر صنایع کارگربر دارند و به دلیل شباهت در انواع صنعتی و محدود کردن پتانسیل رشد صنایع بندری، این امر رقابت ایجاد می‌کنند. علاوه بر این، بنادر نوظهور در مناطقی مانند گوانگشی، مانند پینگ منگ، لانگ بانگ و شوولنگ، عمدتاً محصولاتی مانند غذا‌های دریایی و بادام هندی را وارد می‌کنند. این شرکت‌های پردازشی پراکنده و کوچک با رقابت همگنی قابل توجهی رو‌به‌رو هستند. فقدان تنوع صنعتی و هم افزایی ناکافی، شکل‌گیری اثرات انباشتگی را دشوار و چالش‌های متعددی را برای توسعه زنجیره‌های صنعتی و تامین فرامرزی ایجاد می‌کند.

علاوه بر این، نبود خدمات حمایتی مانند حمایت مالی، بیمه‌ای و حقوقی و همچنین کمبود استعداد‌های متخصص نیز مانع توسعه پایدار اقتصاد بندری می‌شود. به عنوان مثال، در مناطق خاصی توسعه صنعتی به دلیل در دسترس بودن منابع ضروری محدود شده که تأمین منابع زمین یا جنگل برای پروژه‌ها را دشوار می‌کند. عدم تعادل مالی محلی بدتر شده و جذب سرمایه برای پروژه‌های زیربنایی مانند پارک‌های صنعتی و مراکز لجستیکی را به طور فزاینده‌ای چالش برانگیز کرده است. همچنین برخی از شهرستان‌های مرزی با پیری شدید و کاهش جمعیت در روستا‌های مرزی مواجه هستند. به دلیل محدودیت‌های اقتصادی، اشتیاق ساکنان محلی برای شرکت در تجارت فرامرزی نسبتا اندک است.

ضرورت اتخاذ رویکرد چندوجهی

برای پرداختن به این مسائل، باید یک رویکرد چندوجهی با استراتژی‌های مناسب برای هر منطقه اتخاذ شود. نخستین مورد، تقویت عملکرد بنادر، روشن کردن موقعیت آنها و افزایش هماهنگی با بنادر زمینی، سایر دریا‌ها و فرودگاه‌ها و همچنین بنادر مشابه است.

دوم، تمرکز باید بر ارتقای توسعه هماهنگ زنجیره‌های تجاری و صنعتی بین‌المللی، تعمیق همکاری در بستر‌های صنعتی باشد. باید تلاش کرد تا زنجیره‌های صنعتی را در پارک‌های صنعتی خاص بندر گسترش داد و یکپارچگی عمیق و توسعه هماهنگ زنجیرۀ صنعت پارک با زنجیره‌های تجاری و صنعتی بین‌المللی را تقویت کرد. این امر به ایجاد یک زنجیره صنعتی و زنجیرۀ تامین بین مرزی مرتبط و کارآمدتر کمک می‌کند. ضمانت‌های لازم برای توسعه زیرساخت‌ها مانند زمین، منابع جنگلی و سرمایه باید تقویت کرد تا فضا برای رشد صنعتی گسترش یابد.

سوم، تشویق ساکنان مرزی و مشاغل برای مشارکت در تجارت فرامرزی و کشف پتانسیل رشد چنین تجارتی بسیار مهم است. حمایت از تولیدات مناطق و نقاط تجاری مرزی و استفاده از توسعه تجارت مرزی به عنوان پایه‌ای برای نوآوری و گسترش جریان‌های تجاری فراملی و فرامنطقه‌ای در این راستاست. سیاست‌ها باید با شرایط محلی سازگار شود تا حیات تجارت مرزی را تحریک کند.

نتیجه‌گیری

در سال‌های اخیر، با افزایش تقاضا و بهبود کیفیت تجارت جهانی، توسعه اقتصادی صنعتی بنادر مرزی چین از «اقتصاد سنتی» به «اقتصاد صنعتی» با ارزش افزوده‌تر و پایدارتر تغییر کرده است. هرچند پیشرفت‌های قابل توجهی در توسعه اقتصاد بندری چین در طول این گذار ایجاد شده است، اما هنوز مسائلی وجود دارد که نیاز به احتیاط دارند. همچنین، شرایط بی‌ثبات بین‌المللی تقاضا‌های بیشتری را برای توسعه بنادر مرزی ایجاد کرده است.

منبع: اوراسیا ریویو