پروژه کانال فونان-تکنو کامبوج و نگرانی‌های منطقه‌ای

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، این نخستین پروژه بزرگ حمل‌و‌نقل کامبوج خواهد بود که اتصال جدید به رودخانه مکونگ را فراهم و از طریق خلیج تایلند به دریا دسترسی پیدا می‌کند. طبق نقشه، این کانال با عرض ۱۰۰ متر و عمقی ۵.۴ متری پذیرش دو خط کشتیرانی با کشتی‌های حداکثر ۳۰۰۰ تُن وزن مرده را امکان‌پذیر می‌کند. برای اتصال یکپارچه، این ابتکار شامل ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با حمل‌و‌نقل مانند سدها و پل‌ها نیز می‌شود.

کانال ۱۸۰ کیلومتری از بندر پنوم پن، واقع در جنوب شرقی پایتخت، به یک تأسیسات بندری جدید در کِپ (Kep) در خلیج تایلند امتداد خواهد داشت. در حال حاضر، حمل‌و‌نقل دریایی از فوم پن از دلتای مکونگ ویتنام به بنادر نزدیک شهر هوشی مین صورت می‌گیرد. کانال فونان-تکنو جایگزینی برای ترانزیت از طریق ویتنام خواهد بود و وابستگی به بنادر ویتنامی را کاهش و دسترسی کامبوج به دریا را برای اهداف تجاری و دیگر فراهم می‌کند.  

طبق گزارش ارائه شده به کمیسیون رودخانه مکونگ (MRC) در آگوست ۲۰۲۳ میلادی توسط کامبوج، انتظار می‌رود این پروژه تا سال ۲۰۲۸ میلادی تکمیل شود. پس از تکمیل، حدود ۱.۶ میلیون شغل در استان‌های داخلی کندل، تاکئو و کامپوت در امتداد مسیر کانال ایجاد خواهد کرد. براساس برآوردها، کانال فونان-تکنو بخش کشاورزی کامبوج را توسعه می‌دهد، زیرا آب محصولات کشاورزی را فراهم، مدیریت آب را در طول فصل بارانی بهبود و ماهیگیری در آب‌های شیرین را تقویت می‌کند. ۳ کانالی که مسیر آب را تغییر می‌دهد نیز به عنوان یک کاتالیزور برای پایداری زیست محیطی از طریق کاهش سیل و مدیریت منابع آب در نظر گرفته شده است.

شتاب برای ساخت کانال فونان-تکنو زمانی آغاز شد که مطالعات امکان‌سنجی آن بین کامبوج و چین در طی مجمع کمربند و جاده در اکتبر ۲۰۲۳، اعلام شد. به دنبال پیمان امضا شده با شرکت دولتی جاده و پل چین (CBRC)، امکان‌سنجی و مطالعه روی پروژه انجام شد. در ژانویه ۲۰۲۴ میلادی، وزیر حمل‌و‌نقل کامبوج اعلام کرد که پروژه ساخت کانال در اواخر سال ۲۰۲۴ میلادی آغاز خواهد شد.

بخش نخست کانال فونان-تکنو از رودخانه مکونگ پایینی «پرک تاکئو» تا رودخانه «باساک» در ناحیه سانگ امتداد می‌یابد و مسافتی حدوداً ۲۱ کیلومتری را دربر می‌گیرد. بخش دوم این پروژه از «کائو توم» تا استان کپ امتداد دارد و بیش از ۱۳۰ کیلومتر را شامل می‌شود.

همچنین، کانال Funan-Techno براساس مدل ساخت-بهره‌برداری-واگذاری (BOT) ایجاد و برای تأمین مالی پروژه‌های بزرگ از مشارکت بخش عمومی-خصوصی استفاده می‌شود.

تحت مدلBOT، این سرمایه‌گذاری شامل شرکت دولتی کامبوج، بندر سیهانوکویل، بندر پنوم پن و یک شرکت خصوصی است که به طور مشترک ۵۱ درصد از سهام را در اختیار دارند. ۴۹ درصد دیگر سهام برای CBRC بوده که به عنوان یکی از ذینفعان اصلی پروژه تامین مالی ساخت کانال را بر‌عهده خواهد داشت.‌

تهدیدها و نگرانی‌های کلیدی

در میان کشورهای آسیای جنوب شرقی، کامبوج و چین روابط اقتصادی قوی با یکدیگر دارند. همچنین، کامبوج یکی از شرکای کلیدی پکن در طرح کمربند و جاده (BRI) است. طیف گسترده از تعامل دوجانبه آن‌ها شامل پروژه‌های اتصال و زیرساختی نیز است که توسط چین تامین مالی و ساخته می‌شوند. در می ‌۲۰۱۷ میلادی، چین متعهد به پرداخت ۲۴۰ میلیون دلار کمک مالی به کامبوج شد. علاوه بر این، دو طرف ۱۳ توافقنامه در بخش‌هایی مانند توسعه زیرساخت‌ها، تجارت، همکاری‌های دریایی و گردشگری امضا کردند.

با این حال، علاوه بر نگرانی‌های عمیق در مورد خطر افزایش وابستگی متقابل اقتصادی به پکن، تأثیر اجتماعی-اقتصادی به دلیل کاهش دسترس به آب، تولید کشاورزی و اکولوژی در دلتای مکونگ نیز وجود دارد.

اثرات و نگرانی‌های زیست محیطی 

نگرانی اصلی در کانال فونان-تکنو در مورد تأثیرات زیست محیطی بالقوه‌ای است که احتمالاً بر منطقه مکونگ داشته باشد. رودخانه مکونگ و شاخه‌های آن که راه نجات میلیون‌ها نفر در آسیای جنوب شرقی است؛ از نظر امنیت، رفاه و ثبات در کل منطقه اهمیت استراتژیک دارد. طبق برآوردها، رودخانه مکونگ حدود ۴۹۰۹ کیلومتر طول دارد و حوضه حدود ۶۵ میلیون نفر آن از تنوع زیستی بزرگ و متنوع حمایت می‌کند.

حوضه مکونگ پایین که مساحتی بالغ بر ۶۳۰ هزار کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد برای حفظ منابع آبی منطقه و اکوسیستم حیاتی است. منطقه مکونگ معروف به «کاسه برنج آسیا» نه تنها به دلیل دسترسی به آب، بلکه به دلیل نقش آن در تنظیم و حاصلخیزی خاک اهمیت دارد. دلتای مکونگ همچنین دارای بزرگترین ماهیگیری داخلی جهان است که یک چهارم صید آب شیرین جهانی را تشکیل می‌دهد و از معیشت میلیون‌ها نفر در منطقه حمایت می‌کند.

با توجه به تأثیر بالقوه این پروژه بر منابع آب و اکوسیستم در دلتای مکونگ، ویتنام نگرانی‌های خود را اعلام کرده است زیرا این امر می‌تواند تولید کشاورزی آن را به ویژه در استان‌های جنوبی مانند آن جیانگ و کین جیانگ مختل کند. همچنین، ویتنام خاطرنشان کرد که تغییر جریان آب می‌تواند بر تنوع زیستی گونه‌های آسیب‌پذیر در منطقه مکونگ تأثیر بگذارد. هون مانه در جریان بازدید از هانوی در دسامبر ۲۰۲۳ به همتای ویتنامی خود اطمینان داد که براساس مطالعات اولیه تغییر مسیر رودخانه مکونگ تأثیری فرامرزی بر منابع آب یا تنوع زیستی طبیعی نخواهد داشت. علیرغم اینکه دولت کامبوج این نگرانی‌ها را رد می‌کند، ویتنام به دلیل ساخت این پروژه با بودجه چینی هنوز نگران است.

نگرانی‌های امنیتی منطقه‌ای 

کانال فونان-تکنو تحت ابتکار BRI چین و در راستای تحقق توسعه صنعتی و کریدوری برای صادرات برنج و ماهی، از طریق یک اتصال منطقه‌ای پیشرفته و یکپارچه است. به غیر از توسعه اقتصادی-اجتماعی از طریق کانال فونان-تکنو، چین همچنین به دنبال افزایش نفوذ منطقه‌ای خود است. اتکای عمیق اقتصادی کامبوج به پکن، نفوذ ویتنام را کاهش و ژئوپلیتیک منطقه مکونگ را تغییر می‌دهد. عرض ۱۰۰ متر و عمق ۵.۴ متری این کانال می‌تواند گذرگاهی را برای کشتی‌های نیروی دریایی فراهم کند تا به مرز کامبوج و ویتنام نزدیک شوند.

جنبه نظامی این پروژه همچنین از این واقعیت نشأت می‌گیرد که تأسیسات بندری جدید در Kep در حدود ۱۰۰ کیلومتری پایگاه دریایی ریم کامبوج در سیهانوکویل است. پتانسیل یک پایگاه نظامی مهم استراتژیک برای پکن در خلیج تایلند، در واقع یک نگرانی حیاتی برای ویتنام است. از همین روی، ویتنام اکنون نه تنها پکن را متهم به تأثیرگذاری بر ژئوپلیتیک منطقه مکونگ می‌کند، بلکه می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری در زمینه مناقشه ارضی جاری در دریای چین جنوبی داشته باشد. بنابراین، جدا از نگرانی ویتنام در مورد اثرات بالقوه زیست محیطی و کاهش درآمد کشتیرانی، نگرانی در مورد تأثیر این پروژه بر امنیت منطقه نیز وجود دارد.

نتیجه‌گیری

کانال فونان-تکنو نماد تلاش کامبوج برای استقلال اقتصادی و تقویت رقابت تجاری آن از طریق افزایش اتصالات و کاهش وابستگی آن به بنادر خارجی است. با این حال، از زمان اعلام این ابتکار، نگرانی‌های چندوجهی که در بالا اشاره شد، وجود داشته است. همچنین این پروژه بزرگ، مسیر رو به رشد روابط کامبوج و چین را نمایان می‌کند. باوجود مزایای اعلامی آن، چون این پروژه پتانسیل افزایش نقش پکن در شکل دادن به ژئوپلیتیک منطقه مکونگ را دارد، کشورهای منطقه نگرانی‌های زیست محیطی و امنیتی را ابراز کرده‌اند.

منبع: مؤسسه مطالعات دفاعی منوهار پاریکار (MP-IDSA)هند