دلیل تمایل هند به گنجاندن بندر چابهار در کریدور شمال-جنوب

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، تلاش‌های هند برای توسعه بندر چابهار از دید ایالات متحده آمریکا که مدت‌ها تحریم‌های سختگیرانه‌ای را علیه ایران حفظ کرده، دور نمانده است. به‌طوری‌که تنها چند ساعت پس از امضای توافق چابهار، ایالات متحده هشداری جدی صادر و بر «خطر احتمالی تحریم‌ها» برای طرف‌های تجاری با تهران تأکید کرد.

با این حال، هند به دلیل تهدید‌های بی‌شمار خود نمی‌تواند در برابر فشار آمریکا تسلیم شود. پروژه بندر چابهار نه تنها یک فرصت اقتصادی، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای متنوع کردن مسیر‌های تجاری و کاهش وابستگی به کریدور‌های ترانزیتی ناپایدار تحت کنترل همسایگان غیردوست است. هند با دور زدن بنادر کراچی و گوادر پاکستان، می‌تواند راه‌های جدیدی را برای تجارت با آسیای مرکزی و روسیه بگشاید و انعطاف پذیری اقتصادی و اهرم ژئوپلیتیکی خود را تقویت کند.

در واقع، امضای این پیمان ۱۰ ساله به ارزش ۳۷۰ میلیون دلار، بر اهمیت روزافزون بندر به عنوان یک شریان تجاری حیاتی برای اتصال هند  با کشور‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تأکید می‌کند. با تعهد IPGL به سرمایه گذاری ۱۲۰ میلیون دلاری و افزایش اعتباری اضافی ۲۵۰ میلیون دلاری توسط دولت هند، زمینه برای ارتقای زیرساختی و ظرفیت سازی در بندر فراهم شده است.

از زمان آغاز به کار در پایان سال ۲۰۱۸ میلادی، IPGL  گام‌های قابل توجهی در تبدیل بندر چابهار به قطب فعالیت‌های اقتصادی برداشته است. این بندر دارای ترافیک کانتینری بیش از ۹۰۰۰۰ TEU و محموله‌های فله و عمومی به حجم بیش از ۸.۴ میلیون تُن است. مهمتر از آن، بندر چابهار نقش محوری در تسهیل حمل‌و‌نقل کالا‌های اساسی از جمله ۲.۵ میلیون تُن گندم و ۲۰۰۰ تُن حبوبات از هند به افغانستان داشته است.

حمایت هند برای گنجاندن بندر چابهار در چارچوب کریدور شمال-جنوب (INSTC) بر اهمیت استراتژیک آن به‌عنوان محوری در طرح‌های اتصال منطقه‌ای تأکید می‌کند. در حالی که بندرعباس به طور سنتی شلوغ‌ترین بندر ایران بوده، تلاش هند برای ادغام چابهار در چارچوب INSTC نشان دهنده شناخت از مزایای بی‌نظیر این بندر است.

اظهارات آجیت دوال، مشاور امنیت ملی هند، مبنی بر تمایل کشورش به ادغام چابهار در چارچوب  INSTC، که در نشست سازمان همکاری شانگ‌های بیان شد، دیدگاه استراتژیک هند برای منطقه را مجدداً تأیید کرد. علاوه بر این، موقعیت استراتژیک چابهار به سواحل غربی هند و قابلیت آن در اعماق دریا که امکان اسکان کشتی‌های کانتینری بزرگ را فراهم می‌کند، آن را از همتای خود متمایز می‌کند.

سرمایه گذاری‌های قابل توجه هند که از سال ۲۰۱۶ میلادی در مجموع حدود ۵۰۰ میلیون دلار بوده است، نشان دهنده تعهد تزلزل‌ناپذیر این کشور برای توسعه بندر چابهار، به ویژه پایانه شهید بهشتی است. از این رو، هند با قرار دادن چابهار به عنوان دروازه INSTC، قصد دارد از پتانسیل خود برای تسهیل توسعه کریدور استفاده کند.

کریدور بین‌المللی شمال-جنوب

کریدور شمال-جنوب که در سال ۲۰۰۲ میلادی پیشنهاد شد، شبکه گسترده‌ای از مسیر‌های دریایی، ریلی و جاده‌ای را به طول ۷۲۰۰ کیلومتر پیش‌بینی کرد که هدف آن تسهیل تجارت بین هند و روسیه و در عین حال دور زدن پاکستان بود. علی‌رغم دامنه بلندپروازانه، اجرای آن به دلیل چالش‌های لجستیکی مانند اتصال ضعیف ریلی در داخل ایران و رویه‌های گمرکی دست و پا گیر در مرز‌های مختلف منجر به کاهش تمایل در میان کشور‌های شرکت کننده شد.

با این حال، تحولات اخیر جان تازه‌ای به INSTC دمیده که توسط عوامل مختلف تقویت شده است. تجارت رو به رشد بین هند و روسیه پس از بحران اوکراین، همراه با رشد اقتصادی هند و ظهور به عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ جهان، بازار این کشور را برای روسیه و سایر کشور‌های غنی از انرژی آسیای مرکزی سودآور کرده و این امر بر منطق اقتصادی برای احیای اقتصادی این کریدور تأکید می‌کند.  

دولت هند اخیراً تلاش کرده تا مسیر‌های تجاری را پس از همه‌گیری کووید-۱۹ از طریق طرح‌هایی مانند کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC)  متنوع کند. با این حال، احیای مجدد درگیری‌ها در خاورمیانه، به ویژه درگیری حماس و اسرائیل، بر چشم انداز IMEC سایه افکنده و اهمیت INSTC را به عنوان مسیر قابل اعتماد برای تجارت و بازرگانی در حال حاضر تقویت می‌کند.

مطالعات انجام شده توسط کارشناسان، از جمله «شانکار شینده»، رئیس سابق انجمن حمل‌و‌نقل کالا در هند (FFFAI)، برتری INSTC بر مسیر کانال سوئز از نظر هزینه و کارایی زمان را تأیید کرده است. این اعتبار پتانسیل کریدور را برای متحول کردن پویایی تجارت و گشودن راه‌های جدید برای تجارت بین کشور‌های شرکت کننده را تقویت می‌کند.

علی‌رغم چالش‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، INSTC از سال ۲۰۱۸-۲۰۱۹ همچنان فعال بوده و محموله‌های کوچکتر را حتی با وجود چالش‌های ژئوپلیتیک تسهیل می‌کند. در ژوئیه ۲۰۲۲میلادی، اولین محموله تجاری بزرگ، شامل لمینت‌های چوبی، از روسیه به هند از طریق این راه‌گذر منتقل شد. پس از آن، در اجلاس دریای خزر در عشق آباد، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، INSTC را به عنوان یک شریان حمل‌و‌نقلی جهت اتصال سنت پترزبورگ به بنادر ایران و هند تحسین کرد. این تأیید اهمیت استراتژیک کریدور برای مسکو را نمایان می‌کند.

علاوه بر این، چشم انداز تجارت هند در سال‌های اخیر به طرز چشمگیری دگرگون شده است. واردات نفت ارزان روسیه به رشد نمایی در تجارت دوجانبه دامن زده و این ارقام از ۴.۸۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱-۲۰۲۲ به ۶۵ میلیارد دلار در ۲۰۲۳-۲۰۲۴ میلادی افزایش یافته است. با این حال، انرژی ارزان روسیه به دلیل هزینه‌های حمل‌و‌نقلی که در مسیر‌های دریایی پر پیچ و خم طولانی از اقیانوس آرام، سودآوری خود را از دست می‌دهد.

تمایل به کاهش عدم دسترسی حمل‌و‌نقل ناشی از یخبندان قطب شمال و مسیر‌های دریایی طولانی و آسیب‌پذیر بین نقاط صادرات انرژی روسیه و هند، اهمیت INSTC برای روسیه افزایش یافته است. جالب اینکه، شرکت‌های هندی در ابتدا به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران احتیاط می‌کردند، اما تحریم‌ها علیه روسیه به‌طور متناقضی منجر به تقویت تجارت بین هند و مسکو شده و جانی دوباره به چابهار و INSTC داده است.

با این حال، شبح تحریم‌های آمریکا که یک چالش مهم برای پیشرفت کریدور است را نمی‌توان به طور کامل نادیده گرفت. برای به حداقل رساندن خطر اختلال ناشی از تحریم‌ها، دولت هند باید استراتژی‌های مؤثری برای حفاظت از شرکت‌های فعال خود در چابهار و INSTC طراحی کند.

تضمین موفقیت INSTC مستلزم تلاش‌های هماهنگ برای محافظت از کریدور در برابر فشار‌های خارجی است. تعامل فعالانه هند با ذی‌نفعان، همراه با ابتکارات دیپلماتیک برای جلب حمایت از کریدور، توسعه زیرساخت‌های بانکی با قابلیت دور زدن تحریم‌های آمریکا از طریق مبادلات ارز ملی و استقرار یک سیستم تراکنش بومی در غلبه بر موانع و پیشبرد اهداف پروژه بسیار مهم خواهد بود.

این کریدور فضای وسیعی را برای تجارت با کشور‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) ارائه می‌کند که دارای تولید ناخالص داخلی ۲.۴ تریلیون دلاری و ذخایر فراوان منابع ضروری مانند آهن، زغال سنگ، اورانیوم، گاز و نفت هستند که از اهمیت بالایی برخوردار است. برای اقتصاد رو به رشد هند، گنجاندن ایران در INSTC از طریق چابهار، دسترسی آن را افزایش داده و به تعادل استراتژیک ورود چین به دریای عرب از طریق بندر گوادر کمک خواهد کرد.

متعادل کردن حضور چینی

با تسهیل همکاری نزدیک‌تر با ایران، کریدور شمال-جنوب نه تنها امنیت انرژی هند را تقویت می‌کند، بلکه به عنوان سنگری در برابر سلطه چین در منطقه عمل خواهد کرد. علاوه بر این، چشم انداز ورود چین به بندر چابهار یک چالش استراتژیک است که به طور بالقوه منافع هند را تضعیف و در مقابل، نفوذ چین را در منطقه تحکیم می‌کند. لازم به ذکر است که بندر چابهار و گوادر در ابتدا بخشی از طرح اولیه کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) بودند.

از این رو، هند با تقویت همکاری با ایران از طریق ادغام چابهار در INSTC، می‌تواند به طور مؤثر با تسلط چین در سواحل مکران مقابله و به تدریج از وابستگی کامل ایران به چین جلوگیری کند، مشابه مسیری که روسیه از زمان شروع درگیری در اوکراین در پیش گرفت.

هند-آمریکا

ایالات متحده باید از تعامل هند با بندر چابهار و INSTC حمایت کند، زیرا این کشور با اهداف گسترده‌تر مقابله با هژمونی چین در آسیای مرکزی و ایران همسو است. ایالات متحده به جای اینکه سرمایه گذاری‌های هند در چابهار را ضدآمریکایی تلقی کند، باید آن‌ها را ناشی از منافع ملی و الزامات استراتژیک هند بداند. با تضمین امنیت انرژی هند، به تدریج هژمونی چین در آسیای مرکزی کمرنگ و تقویت استراتژیک هند در منطقه در نهایت به نفع منافع ایالات متحده در دراز مدت خواهد بود.

در پایان، INSTC از طریق چابهار نشان دهنده یک ضرورت استراتژیک برای هند است که مسیری را برای شکوفایی اقتصادی، ثبات منطقه‌ای و تنوع خطوط تامین انرژی ارائه می‌دهد. دهلی با استفاده از پتانسیل گسترده کریدور و تقویت همکاری نزدیکتر با ایران، می‌تواند از منافع خود محافظت کرده و در تلاش‌های گسترده‌تر برای مقابله با نفوذ چین در منطقه مشارکت کند.

منبع: اوراسیا تایمز