واکاوی پروژ‌ه‌های هیدروژن در کشور‌های خلیج فارس

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، بیشتر پروژه‌های هیدروژن در خاورمیانه بر تولید برای صادرات تمرکز دارند، زیرا انتظار می‌رود رقابت جهانی برای تصاحب سهم بیشتر در تجارت هیدروژن تا سال ۲۰۳۰ میلادی آغاز شود. کشورهایی که برای پروژه‌های هیدروژنی در خاورمیانه رقابت می‌کنند، آرزو دارند تا سال ۲۰۳۰ میلادی برای صادرات آماده شوند، زیرا اتحادیه اروپا در نظر دارد تا سالانه ۱۰ میلیون تُن هیدروژن سبز را خریداری کند.

چالش‌های پروژه‌ هیدروژن در خاورمیانه

هنوز تعیین میزان دقیق حمایت دولتی از پروژه‌های هیدروژنی در خاورمیانه دشوار بوده و یکی از مشکلات اصلی و مانع از دستیابی سریع این پروژه‌ها به اهداف خود است. کشورهای منطقه رویکرد متفاوت‌تری برای حمایت از پروژه‌های هیدروژنی اتخاذ کرده‌اند. اما پروژه‌های هیدروژنی در خاورمیانه از این جهت نسبت به سایر نقاط مانند اروپا متمایز می‌شوند که اکثر شرکت‌های بزرگی که در پی آن بوده یا تاکنون برای آن‌ها هزینه کرده‌اند، به طور کامل یا جزئی متعلق به بخش دولتی هستند، که این امر باعث می‌شود اهداف آنها با اهداف ملی اعلام‌ شده همسو باشد.

با این حال، توسعه پروژه‌های صادراتی در مقیاس بزرگ احتمالاً بین ۶ تا ۱۰ سال طول بکشد، که نیاز به تسریع برنامه‌های اجرایی آن‌ها برای رسیدن به فرصت صادرات اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۳۰ میلادی دارد. بر‌اساس این نگرانی‌های زمانی، این گزارش وضعیت پروژه‌های هیدروژنی در خاورمیانه و میزان آمادگی آن‌ها برای استفاده از فرصت‌های صادراتی در سال ۲۰۳۰ میلادی، به ویژه در چهار کشور عمده خلیج فارس شامل عمان، عربستان، امارات و قطر را روشن می‌کند.

پروژه‌های هیدروژن درعمان

 عمان، یکی از پیشگامان پروژه‌های هیدروژنی در خاورمیانه، ابزارهای مختلفی را برای حمایت از این پروژه‌ها اتخاذ می‌کند که مهمترین آنها تخصیص زمین از طریق مزایده‌های شرکت عمانی «هیدروم» به شرکت‌های بین‌المللی و داخلی است. این کشور به دلیل باد و منابع انرژی خورشیدی فراوان جهت تولید هیدروژن سبز با هزینه کم،  از مزیت رقابتی برخوردار است.

عمان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی سالانه یک میلیون تُن هیدروژن تولید کند و براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۳ میلادی، این کشور به بزرگترین صادرکننده هیدروژن در خاورمیانه تبدیل خواهد شد. همچنین گزارش تارنمای تخصصی Hydrogen Insight حاکی از آن است که این کشور می‌تواند آمونیاک سبز را با قیمت ۴۰۰ دلار در هر تُن به اضافه ۵۰ دلار هزینه حمل‌و‌نقل تولید کند که آن را به رقیبی قدرتمند برای آمونیاک آبی یا خاکستری در بازارها تبدیل کند.

شرکت تازه تأسیس هیدروم طی سال ۲۰۲۳ میلادی موفق به امضای ۶ قرارداد تولید به ارزش ۲۰ میلیارد دلار از طریق مزایده شد که منجر به اعطای قطعات بزرگ زمین مورد نیاز برای توسعه پروژه‌ها به شرکت‌های برنده شد. هرچند این توافقات به افزایش ظرفیت بالقوه تولید هیدروژن در عمان به ۹۲۵ هزار تُن کمک کرده، اما بسیاری از پروژه‌هایی که برنده قطعه زمین از طریق مزایده Hydrom شدند، هنوز در مرحله مطالعات امکان سنجی یا مهندسی و طراحی مقدماتی هستند.

عربستان کجای داستان است؟

 به نظر می‌رسد عربستان سعودی، بزرگترین صادرکننده نفت جهان، در رقابت‌های داغ برای پروژه‌های هیدروژنی در خاورمیانه در میان کشورهای منطقه پیشتاز اولیه بوده و حتی این امر بدون استراتژی رسمی هیدروژن انجام شده است. مجتمع هیدروژن و آمونیاک سبز در پروژه NEOM در منتهی‌الیه شمال غرب کشور، آغاز شده که ظرفیت آن ۲.۲ گیگاوات است. اولین توربین‌های بادی به NEOM Green Hydrogen ، توسعه‌دهنده پروژه تحویل داده شد و انتظار می‌رود که بتواند تا سال ۲۰۲۶ میلادی تولید ۱.۲ میلیون تُن آمونیاک را آغاز کند.

اگرچه این پروژه در دریای سرخ واقع شده، اما شرکت NEOM Green Hydrogen به دلیل تداوم تنش‌های منطقه از زمان جنگ اسرائیل علیه غزه، تأخیر در کار ساخت و ساز یا تأمین تجهیزات را اعلام نکرده‌اند.

در سال ۲۰۲۲ میلادی، آرامکو عربستان هدف بلندپروازانه‌ای برای تولید ۱۱ میلیون آمونیاک آبی تا سال ۲۰۳۰ میلادی تعیین کرد و حتی اولین محموله آزمایشی آمونیاک آبی را به کره جنوبی و یک محموله آزمایشی دیگر را به ژاپن در سال ۲۰۲۳ میلادی تحویل داد.

پس از این دو محموله، آرامکو فعالیت خود در زمینه هیدروژن آبی و آمونیاک را کاهش داد و مدیرعامل آن در سال ۲۰۲۳ میلادی ابراز نگرانی کرد که قیمت بالقوه هیدروژن در ۲۶۰ دلار در هر تُن بسیار بالا است و پیمانکاران را  بدون دریافت حمایت دولتی، قادر به امضای قراردادهای بلندمدت نمی‌کند.

به دور از تحولات داخلی در پروژه‌های هیدروژن، عربستان تمایل خود به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های نوظهور این بخش، یعنی سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تر را در پروژه‌های تولید هیدروژن در خارج از این کشور مانند ازبکستان، تایلند، اندونزی و مصر انجام می‌دهد.

پروژه‌های هیدروژن در امارات

در رقابت برای پروژه‌های هیدروژنی در خاورمیانه، امارات متحده عربی سال‌ها در زمینه ملاحظات آب‌وهوایی گام برداشت و تلاش‌های خود در این زمینه را قبل از میزبانی اخیر خود از کنفرانس آب و هوایی 28 COP ، افزایش داد.

سلطان الجابر، مدیر‌عامل شرکت نفت دولتی ADNOC و رئیس هیئت مدیره شرکت انرژی‌های تجدیدپذیر مصدر، موفق شد نمایندگان کشورهای در کنفرانس آب و هوا برای تولید هیدروژن پاک در سطح ملی را متقاعد کند. تلاش‌های الجابر بر‌اساس توافق کشورهای عضو برای گنجاندن نخستین مورد از هیدروژن کم کربن در بیانیه نهایی کنفرانس، به عنوان یکی از گزینه‌های مورد نیاز برای کاهش اثرات آب و هوایی عنوان شد.

هدف استراتژی هیدروژن امارات تولید سالانه یک میلیون تن هیدروژن سبز و ۴۰۰ هزار تُن هیدروژن آبی تا سال ۲۰۳۱ میلادی است که این کشور را قادر می‌سازد تا ۲۵ درصد از بازار جهانی هیدروژن را به خود اختصاص دهد. گزارش  OAPEC، امارات متحده عربی را به عنوان دومین کشور دارای بیشترین پروژه در این بخش رتبه‌بندی می‌کند.

بر‌اساس گزارش Hydrogen Insight و با وجود این برنامه‌های بلندپروازانه، تنها یک مرکز در کارخانه Fertiglobe  در مجتمع صنعتی Ruwais ابوظبی، شروع به تولید مقدار نامشخص آمونیاک آبی کرده است.

این کارخانه از فنّاوری جذب و ذخیره کربن از فرآیندهای تولید استفاده می‌کند، زیرا کربن جذب و مجدداً به مخازن زیرزمینی برای افزایش بازیافت نفت تزریق می‌شود. مقادیر لندک آمونیاک تولید شده در این کارخانه به صورت محموله آزمایشی برای مشتریان در ژاپن و آلمان صادر شد.

البته آدنوک در سال ۲۰۲۱ میلادی متعهد شده بود که بهره برداری از تأسیسات آبی آمونیاک را در مجتمع رویس با ظرفیت یک میلیون تُن در سال در سال ۲۰۲۵ میلادی آغاز کند، اما هنوز تصمیمی در این مورد گرفته نشده است. همچنین، شرکت مصدر امارات متعهد شده تا سال ۲۰۳۰ میلادی یک میلیون تُن در سال به ظرفیت تولید هیدروژن سبز اضافه کند، اما سهمیه تولید داخلی و خارجی را برای این هدف بلندپروازانه تعیین نکرده است. باوجود پیوستن چندین شرکت بین‌المللی به پروژه در ژوئن ۲۰۲۲ میلادی، کار روی یک پروژه هیدروژن سبز میلیارد دلاری در منطقه صنعتی خلیفه در ابوظبی توسط Helios Industry متوقف شده است.

بی‌میلی قطر

طرفداران هیدروژن پیشنهاد می‌کنند که قطر، یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز مایع در جهان، باید زیرساخت‌های خود را برای تولید هیدروژن تغییر دهد. هرچند امکان‌سنجی چنین کاربردی توسط برخی کارشناسان زیر سوال می‌رود. قطر، مانند عربستان سعودی، هنوز استراتژی رسمی و اهداف مشخصی برای هیدروژن را تعیین نکرده است، اما همچنان در این بخش سرمایه گذاری زیادی می‌کند.

شرکت دولتی کود شیمیایی قطر (کافکو) در آگوست ۲۰۲۲ میلادی قراردادی را با شرکت آلمانی ThyssenKrupp برای ساخت کارخانه آبی آمونیاک به ارزش یک میلیارد دلار امضا کرد که در سه ماهه اول سال ۲۰۲۶ تکمیلی‌شود. اما، هنوز مشخص نیست که آیا QAFCO قصد دارد مستقیماً آمونیاک آبی صادر کند یا از آن برای تولید کودهایی استفاده خواهد کرد تا در داخل یا به بازارهای جهانی فروخته شود.

البته، در سال‌های اخیر اطلاعیه‌ها با به‌روزرسانی‌های اندکی در مورد برنامه‌های قطر منتشر شده که این کشور را به یکی از بی‌میل‌ترین کشورها برای ساخت پروژه‌های هیدروژن سبز در خاورمیانه تبدیل کرده است.