مشکلات بزرگ، راه حل های کوچک

تعیین استراتژی ملی توسعه یکی از چالش های است که از قریب به یک قرن پیش تا کنون پیش روی کشور ما بوده است. این که صنعت اولویت ما باشد یا خدمات و یا هر دو و به صورت توامان. اما به نظر می رسد از آغاز عصر نوسازی تاکنون که قرن هجری رو به اتمام است هیچکدام از نظام های سیاسی، دولت ها و نخبگان در پاسخ به این چالش به اجماع و اشتراک نرسیده اند. این در حالی است که صنعت در کشور پا نمی گیرد و خدمات را سوگواره لازم است. در این میان حوزه دریا علیرغم ظرفیت های بی شمار و مزیت نسبی بالایی که دارد به شکل بی سابقه ای مورد بی مهری بوده است. آنچنان که بسیاری از آحاد ملت، نخبگان و دولتمردان اساسا با آن آشنا نیستند و یا اهمیت آن را درک نکرده اند. اینچنین است که موضوع توسعه فرهنگ دریایی به میان می آید. به تازگی مسئولان سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرده اند که پس از دهه ها حالا در جهت توسعه فرهنگ دریایی با کمک وزارت آموزش پرورش متون کتب درسی را در این زمینه سامان بخشی کرده اند. اما هزاران کیلومتر سواحل معطل مانده را می توان تنها با تکیه بر تغییر محتوای کتب درسی احیا کرد؟ این پرسشی است ملک رضا ملک پور کارشناس خبره و با سابقه حوزه دریایی ، در گفتگو با «مانا» به آن پاسخ می دهد. مشروح این گفتگو را می خوانید:                              

                                                                                                                                                                                           

- فرهنگ را می توان آگاهی داشتن از یک موضوع، دریافت حقایقی از آن و داشتن اطلاعات و مهارت هایی در رابطه با آن موضوع تعریف کرد. فرهنگ به دو طریق تجربی و تحصیلی قابل انتقال است. اما قطعا در فرآیند انتقال فرهنگ تجربه نقشی بسیار مهم تر و حیاتی ایفا می کند. اینکه متون درسی از سوی مسئولان سازمان بنادر و دریانوردی برای انتقال فرهنگ دریایی مورد توجه قرار گرفته است در جای خود امر فرخنده ای است اما همین متون یا واحد های درسی هم بر دو نوع تئوری و کاربردی تقسیم می شوند که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. با این اوصاف به نظر می رسد که ما برای توسعه فرهنگ دریایی نباید تنها به یک بخش توجه کنیم بلکه می بایست به دنبال بسته های فرهنگی باشیم که تحصیل و تجربه؛ تئوری و مهارت را توامان در خود داشته باشد. در عین حالی که همه می دانیم که بسیاری از ساحل نشین های ما که نسل در نسل از دریا اتزاق می کنند درس خوانده یا محصل هیچ موسسه آموزشی نبوده و نیستند و تنها با تکیه بر تجربه سالیان از مزایای دریا بهره مند می شوند. همین حالا سازمان بنادر شناورهای منطقه ای را مکلف کرده که در پرسنل خود افرادی را استخدام کنند که دارای گواهینامه های معتبر و مرتبط باشند. این در حالی است که صاحبان این شناورها معتقدند که به کارگیری این دریانوردان درس خوانده تنها هزینه های آنها را افزایش داده و پاسخی به نیازها نداده است به همین دلیل آنها مجبورند برای انجام فعالیت خود دریانوردان بومی و تجربی را که اتفاقا به خوبی با وضعیت منطقه آشنا هستند و در زمینه های مختلف دریانوردی بسیار متبحر هستند را استخدام کنند.                                                                                                                                                                                                                       

- تجربه دیگران ثابت کرده که آموزش های تئوریک و آکادمیک، کمتر دریانورد یا فعال حوزه دریا ساخته است. باید با توجه به ظرفیت هایی که در سواحل کشور داریم و با استفاده از فرهنگ غنی و بومی ساکنین این مناطق تلاش کنیم تا تجربه های تاریخی و بین نسلی آنها به خوبی به نسل امروز منتقل شود. ما نمی توانیم از مرکز سیاسی کشور که بیش از هزار کیلومتر از ساحل دور است در رابطه با توسعه فرهنگ دریایی برنامه ریزی کنیم. اساسا دوستان و عزیزانی که به دنبال توسعه فرهنگ دریایی هستند چقدر با این فرهنگ آشنایی دارند؟! بر این اساس من فکر می کنم ما باید به جای تکیه بر تکست های بین المللی و کلی به دنبال نوع آموزشی باشیم که با شرایط بومی مناطق ساحلی ما تطبیق کند. قطعا نوع آموزش دریایی در بندر انزلی با چوئبده آبادان متفاوت خواهد بود همچنان که بر اساس اقلیم و نیازهای بندر گواتر این آموزش ها در آنجا هم با دیگر نقاط فرق خواهد کرد. در ضمن اگر ما بتوانیم امکانات مورد نیاز مردمان بومی همین سواحل را فراهم کنیم عملا بخش بزرگی از جمعیت کشور را در حوزه دریا و بندر مشغول کرده ایم. چرا که این مردم عملا دریانورد بوده و تنها نیازمند توجه و ایجاد زیرساخت های لازم برای یک زندگی معمول هستند.

 

                                                                                      

- در زمینه کتب درسی که پیش از این گفتید و اینکه چرا تا به حال کتب درسی مقاطع مختلف تحصیلی در ایران از موضوعات و مطالب حوزه دریایی تهی بوده اند می توان مرجع ملی دریایی کشور را که همان سازمان بنادر و دریانوردی باشد عامل اصلی دانست. اینکه از سوی این سازمان تا همین سال های اخیر در این زمینه کم کاری صورت گرفته شکی نیست. اما چرا چنین است؟ بررسی تاریخ چهار دهه گذشته این سازمان به وضوح بیانگر این مسئله است که مدیران عامل و اکثر اعضای هیئت عامل این سازمان به صورت میانگین کمی بیش از دو و سال نیم در پست های خود فعالیت کرده اند. به عبارت دیگر عمر مدیریتی مدیران ارشد این سازمان بسیار کوتاه است. حالا تصور کنید که این مدیر از خارج از سازمان آمده باشد. ایشان حداقل دو سال طول می کشد تا با حوزه ای که مدیریت آن را بر عهده گرفته آشنا شود! اینطور است که یک سازمان فنی و تخصصی تحت گرایشات سیاسی قرار می گیرد. متاسفانه همواره با تغییر دولت ها و پیروزی جانح های مختلف سیاسی مدیران این سازمان هم بنا به همین گرایشات تغییر می کنند و ثبات ندارند. اما در بحث مزیت های کشور ما که بدان اشاره کردید باید بگویم که ایران همواره در تقسیم بندی های جهانی در شناسایی مزایای هر کشور در حوزه خدمات مزیت نسبی داشته است در حالیکه در حوزه صنعت ما کمترین مزیت را داشته ایم. نه اینکه صنعت بد باشد، خیر! بلکه وقتی مثلا چین یا کره جنوبی کالایی را با کیفیت و قیمت مناسب تولید می کنند چه لزومی دارد که ما منابع ملی را از بخش هایی که مزیت داریم به سوی صنعت روانه کنیم تا همان کالا را با دو برابر قیمت تولید و عرضه کنیم؟! به نظر من، ما اگر منافع ملی را در منافع جهانی تعریف کنیم در بسیاری از هزینه ها صرفه جویی خواهیم کرد و در بخش هایی که مزیت داریم به حد بسیار بالایی شاهد پیشرفت و توسعه خواهیم بود. مثلا در همین حوزه خودرو ما دهه هاست که با صرف هزینه های گزاف تلاش کرده ایم خودرو ساز شویم اما آیا موفق بوده ایم؟ آیا توانسته ایم خودروهایی را که با قیمت تمام شده بالا و کیفیت پایین تولید می کنیم به راحتی صادر کنیم؟ این در حالی است که ما در بخش خدمات بسیار مزایا داریم.

 

                                                                                                       

- بله. سازمان ملل متحد 15 سال است که طرحی را در رابطه توسعه کشورهای محصور در خشکی پیگیری می کند. اینها 31 کشور هستند. جالب است بدانید که مسیر طبیعی ارتباط با آب های آزاد 9 کشور از این کشورها ایران است. بر اساس طرح سازمان ملل هر کشوری که پل ارتباطی این کشورها بشود از کمک های این سازمان برخوردار خواهد شد. اما ما به دلیل عدم آگاهی مدیران از این مزیت بی بهره مانده ایم. تا کنون در همین زمینه از سوی سازمان ملل سه جلسه بین المللی برگزار شده که در هیچکدام از آنها نماینده ای از ایران حضور نداشته است. جهت استحضار شما اجلاس آخر در استانبول برگزار شد و در فقدان مدیران ما دولت ترکیه به راحتی نقش پل ارتباطی این 9 کشور را بر عهده گرفت. این به معنای ترانزیت 120 هزار تن کالاست که در آینده قابلیت ارتقا تا 400 هزار تن را نیز دارد. این در حالیست که بخش بزرگ و مهمی از سواحل ما مانند ساحل مکران دست نخورده باقی مانده است. در حالیکه در امارات متحده سانتیمتر به سانتیمتر سواحل مورد بهره برداری قرار گرفته و به انحاء مختلف از آنها درآمد زایی می شود. سازمان ملل در آن طرح پیشنهاد داده که اگر کشور میزبان بخشی از سواحل خود را به صورت اجاره بلند مدت در اختیار بخش خصوصی کشورهای محصور در خشکی بگذارد این سازمان در آن سواحل سرمایه گذاری می کند. بر این اساس ما اگر بخواهیم در یک مشارکت بین المللی دست به توسعه سواحل بزنیم عملا سرمایه گذاری بسیاری از کشورهای متخاصم منطقه را برای منحرف کردن مسیرهای ترانزیتی و ترانشیپی از ایران با شکست مواجه کرده ایم.                                       

                                                                                                                    

 

                                                                                                         

- اینکه ما در کتب درسی و یا تولید محتوای فرهنگی به دنبال ارتقا فرهنگ دریایی باشیم در جای خود خوب است اما وقتی در کشور دچار معضلاتی مانند رکود، بیکاری و... هستیم نمی توانیم منتظر ایجاد گام به گام فرهنگ دریایی باشیم بلکه باید با یک فعالیت ستادی و ملی تلاش کنیم مزیت های قفل شده کشور در سواحل را در جهت رفع معضلات اقتصادی بالفعل کنیم. یادآور می شوم که سرمایه گذاری و توسعه سواحل منحصر و محصور در سواحل نیست و نمی ماند بلکه به تبع توسعه سواحل حوزه داخل سرزمینی یا پسکرانه نیز برای تکمیل چرخه حمل و نقلی به شدت نیازمند توسعه می شود. احداث اتوبان ها، ریل و... تنها بخشی از مزایای توسعه حوزه دریایی است.