منطقه آزاد انزلی؛ چگونه فرصت ها را تهدید می کند

در فاصله 31 کیلومتری از مرکز شهر رشت، منطقه آزاد انزلی قرار دارد. منطقه ای که سال 1384 از منطقه ویژه به منطقه آزاد تبدیل شد و قرار شد طبق قوانین منطقه آزاد چشم و چراغ توسعه منطقه و کشور باشد.                                                                      

محلی ها این منطقه 9 هزار و 600 هکتاری را بیشتر به نام کاسپین می شناسند، اما لزوما همه نه؛ چون نمی دانند این منطقه کجاست. این سوال را اگر مثلا از شهروندان آستانه اشرفیه که منطقه آزاد انزلی، در کنار رشت و انزلی، به این شهر متصل است، بپرسید، آنها که بیشتر اهل سفر و گشت و گذارند، تازه انگشت اشاره شان را می گیرند به سمت دریا و آدرس می دهند که از جاده کیاشهر به قول خودشان به «کاسپین» برویم. هر کس که به گیلان آمده یا اهل همین جاست، منطقه آزاد را مکانی گردشگری می شناسد نه تجاری و اقتصادی. شهروندان انزلی و مردم روستاهای اطراف این منطقه سال هاست در بسیاری از جشنواره های بومی و آئینی آن شرکت کرده اند و جوان های رشت و انزلی به برخی از کنسرت های خوانندگان مشهور در این منطقه رفته اند. 

این ها را محلی ها می گویند، آن ها انزلی را منطقه ای گردشگری می شناسند. همانطور که مردم جنوب، قشم را به مرکزی برای خرید انواع کالاهای وارداتی می شناسند و جنبه خرید اقلام مصرفی در این منطقه پررنگ تر است.                                                   

روستاهای طالب آباد، زیبا کنار، چپرپرد، حسن رود از روستاهای معروف و نزدیک منطقه آزاد هستند که در سال های اخیر رونق ساخت و ساز در آنها بالا رفته است. خرید و فروش زمین های کشاورزی و تبدیل آنها به ویلا، ایجاد بنگاههای متعدد املاک با شمایل شکیل و زیبا، همه اتفاقاتی است که در جوار این منطقه تجاری ـ صنعتی اتفاق می افتد. همانطور که برخی دیگر از محلی ها زمین های خود را به این سازمان فروخته اند و حتی می گویند، از قیمت ها راضی اند. مشاهدات عینی گویای همه چیز است.                                                                                            

اما سازمان تجاری ـ صنعتی منطقه آزاد انزلی در مسیر کریدور شمال ـ جنوب در اصل تنها برای اینها احداث و به بهره برداری نرسیده است. به جز فعالیت صنعتی، بخش زیادی از این منطقه باید مورد بهره برداری بندری و گمرکی قرار گیرد. همچنین تشویق به تولید و صادرات، حضور در بازارهای جهانی، ارتباط با کشورهای حاشیه خزر، جذب فناوری های جدید و ... از دیگر اهداف ایجاد مناطق آزاد است. همچنان که اهدافی چون رونق گردشگری برای آن متصور است.                                                                                                                           

اما اکنون مناطق آزاد در شرایط کنونی مشکلات زیادی تا رسیدن به استانداردهای مطلوب خود دارند. منطقه آزاد انزلی هم از این قاعده مستثنی نیست. بسیاری از تفاهمنامه های همکاری صنعتی و گردشگری و توسعه ای در کارنامه عملکردی این سازمان دیده می شود، همانطور که بسیاری از مقامات دیگر کشورها از این منطقه زیبا بازدید داشته اند. اما کارشناسان می گویند باید تلاش بیشتری کرد تا حال که در شرایط پس از تحریم قرار داریم بتوانیم از این ظرفیت ها بیشترین بهره را ببریم. خصوصا که شرایط خاص جغرافیایی این منطقه، آن را مستعد سرمایه گذاری کرده است. اما آیا نوع مدیریت ها و بازنگری دولت در سیاست های مناطق آزاد می تواند به اهداف توسعه ناشی از ایجاد این مناطق کمکی کند؟ آنقدر که توسعه در گیلان به گونه ای محسوس شود که مثلا ساکنان بومی از ایجاد اشتغال در این منطقه ابراز رضایت کنند و یا اغلب سرمایه گذاران و تجار؛ انزلی را برای مبادلات تجاری خود انتخاب کنند؟ در این باره با تعدادی از کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی در حوزه بنادر و گمرک گفت و گو کرده ایم.      

 

 انوش رحام مشاور و کارشناس حوزه بازرگانی و گمرک در خصوص کارکرد مناطق آزاد در دنیا می گوید: مناطق آزاد در اکثر کشورهای دنیا کارکرد صادراتی داشته اند؛ چه در بخش صادرات چه در بخش صادرات مجدد و علت اینکه معافیت هایی برای ورود کالا قرار می دهند این است که کالاهای نیمه ساخته و مواد اولیه راحت تر وارد مناطق آزاد شوند و در نتیجه تولید و اشتغال ایجاد شود.                                 

این کارشناس امور بندری و گمرکی اضافه می کند: اما برعکس مناطق آزاد در کشورمان در هر جایی که ایجاد شد، عملا روند تولید را کم کرده است. برخی مناطق آزاد مثل انزلی پویایی را که باید به عنوان پایلوت توسعه صادرات ایجاد می کردند، نکردند و همه شان تبدیل به پایلوت واردات شدند. مناطق آزاد در کشور ابتدا به ساکن که برنامه ریزی شدند، باید در مناطقی جانمایی می شدند که به مسیرهای ترانزیتی نزدیک تر باشند. اما در برخی موارد جانمایی، که این موضوع لحاظ نشده، توانایی ورود و خروج کالا کاهش پیدا کرده است.                                                                                    

رحام با بیان اینکه اصلی ترین ویژگی مناطق آزاد، کارکرد آنهاست، تاکید می کند: دومین ویژگی مناطق آزاد، نحوه اداره آنهاست. یعنی مناطق آزاد به جای اینکه قرار بوده مناطق تجاری ـ اقتصادی باشند، بیشتر تبدیل به مناطق آزاد سیاسی شدند و محلی شده که مسئولین استان فکر می کنند از طریق منطقه آزاد می توانند محبوبیت هایی کسب کنند. یا معافیت هایی وضع کنند که متاسفانه همه آنها اشتغال و تولید را بین می برند. اگر خیلی بخواهیم در مورد منطقه آزاد انزلی اغراق کنیم، نهایتا یک منطقه آزاد ساده و بی کیفیت است و تولید آنچنانی ندارد. زیرا اولا بدون هیچ مطالعه ای تعدادی زیادی روستا به آن اضافه شد. دوما منطقه آزاد باید طوری طراحی شده باشد که امکان قاچاق و پولشویی در آن نباشد.                                                      

وی اشاره می کند: مسئله بعدی این است که در مناطق آزاد عملا گمرک هیچ کارکردی نداشته است. اغلب مسئولان مناطق آزاد از لحاظ اطلاعات کنوانسیون ها و مسایل حقوقی اطلاعات خوبی ندارند و در بسیاری موارد حتی به آن تمکین هم نمی کنند. درحال حاضر موارد زیادی هست که نشان می دهد تولید کننده مواد اولیه ای را خواسته از آنجا صادر کند، اما رقم عوارضی که برایش منظور شد، به گونه ای بوده که مواد اولیه با هزینه تمام شده اش و عوارض دیگر صادراتی، عملا فرقی با مناطق غیرآزاد نمی کرد. یعنی اگر روش شناسی بشود، اصلا این مناطق آزاد هیچ خدمتی به تولید نمی کنند و صرفا به انبارهای کالاهای قاچاق و مصرفی روس بدل شدند.                                                                                                            

 

انوش رحام ادامه می دهد: این واقعا در شان مردم ما نیست که دولت ها برای ایجاد مشغولیت برای مناطق محروم، مناطق آزاد را گسترش بدهند. مثلا یک خانواده محروم باید هر روز برود کارت منطقه را بگیرند و از داخل منطقه هشتصد دلار جنس بگیرند. خب، این چه می شود؟ وقتی ما می بینیم منطقه آزاد عملا محل خروجی کالاهای بدون عوارض است، چرا این کار را بکنیم؟ بهتر است بیایم همه کشور را منطقه آزاد بکنیم و آن جاهایی که منطقه آزاد نیست را اعلام بکنیم! الان متاسفانه وضعیت به این شکل است!                                                     

وی در خصوص ایرادات ورود خودروهای خارجی در منطقه آزاد هم با ذکر مثالی توضیح می دهد: مثلا هر جا منطقه آزاد ایجاد شده، اولین محصولی که مردم دنبالش بودند خودرو بوده است. اولین جذابیتش برای مردم خرید خودرو بدون عوارض بوده است. اما وقتی در کشور می گویند تردد خودروی آمریکایی یا فلان مدل ممنوع است، این ممنوعیت تسری به کل کشور دارد. حال چرا در مناطق آزاد ممنوعیت آن از بین رفته است؟ در حالی که در منطقه آزاد باید همان خودروهایی وارد شود که در کشور وارد می شود. نه اینکه بگویند خودروی آمریکایی در تهران ممنوع است، اما در منطقه آزاد، آزاد! یعنی لفظ آزاد بودن به معنی لغو ممنوعیت ها نیست.

رحام با تاکید بر اینکه افزایش حق گمرکی به میزان 11 درصد در منطقه آزاد انزلی موجب کاهش بار کالاها می شود، تصریح می کند: هر دریافت هزینه ای باید با توجه به استعداد تخلیه و بارگیری، و ورود و خروج کالای منطقه طراحی شود. اما مناطق آزاد به دلیل نوع اداره و مدیریتی که می شود، چون خیلی مستقل است، برای اخذ عوارض مهندسی و برنامه ریزی خاصی ندارد و هر مدیری هر چقدر دلش می خواهد عوارض می گیرد. به همین دلیل وقتی عوارض به شکلی دریافت شود که برای صادرکننده سودی نداشته باشد، سعی می کند با قاچاق و تخلف سودش را جبران کند. چون اگر تخلف نکند متضرر می شود. 

                                                                             

اما این کارشناس اقتصادی گذری هم به کارکرد فعلی منطقه آزاد انزلی می زند و می گوید: قانون مناطق آزاد اساس آن تولید است. اما در همین منطقه آزاد انزلی چند پاساژ درست کردند و آن را از کالاهای چینی پر کردند و فقط 15 درصد اختصاص به کالاهای ایرانی دارد. باید دید چقدر از این کالاها مصرفی و چقدر مواد اولیه تولید است. این چیزی است که آمار اطلاعات و گردش خروجی کالاها در این منطقه نشان می دهد که قسمت اعظم این کالاها، کالاهای مصرفی و لوکس، یا بی کیفیت چینی است.                                                     

وی می افزاید: این درست نیست که یک پاساژ تاسیس کنیم و اسم آن را بگذاریم منطقه آزاد یا مثلا بشود محل ترانزیت کالا در شمالی ترین نقطه کشور و مردم بروند آنجا و گرانترین کالاها را بخرند.                                                                    

این کارشناس امور گمرکی در پاسخ به سوالی در خصوص برگزاری جشنواره های متعدد فرهنگی در این منطقه بیان می کند: منطقه آزاد انزلی تنها منطقه و ناموفق ترین منطقه آزاد کشور بوده است و هیچ موفقیتی در جذب مواد اولیه نداشته است. تنها موردی که می توانست به رونق این منطقه کمک کند، جذب مواد اولیه مورد نیاز تولید کارخانجات مناطق شمالی بود که آنهم با این نوع گرفتن عوارض و برخوردی که با تجار دارند امکان پذیر نیست. در واقع هیچگونه تعاملی در منطقه با تجار نمی شود و به نظر می رسد مدیران این سازمان بیشتر علاقمند به ایجاد بازارچه باشند. تا به حال که منطقه آزاد انزلی مدیریتش در راستای ایجاد بازار بوده است و تناسبی با فرم و اصطلاح مدرن که رشد سرمایه گذاری در این مناطق است، ندارد. در حالی که مناطق آزاد وظیفه فرهنگی و برپایی جشنواره ندارند. وظیفه ندارند نمایشگاه لباس بچه و پوشاک رنگارنگ دایر کنند و فقط خریدار جذب کنند. 

رحام اضافه می کند: همه اقداماتشان به شکلی بوده که یکسری خریدار مسافر راهی منطقه آزاد شوند و از طریق این جشنواره ها و خریدی که انجام می دهند رونقی در آن انجام شود یا مثلا برای فروشگاههای آنجا رونق ایجاد شود. اما عملکرد منطقه آزاد این نیست که مرکز تجاری فروش کالا به شکل پاساژ یا غرفه یا نمایشگاه باشد. راهکار آن این است که بررسی شود در منطقه آزاد انزلی ارزش عرضه و صادرات کالا چقدر بوده و ارزش هر تن واردات چقدر بوده است؟ آیا تراز و تناسبی بین این دو وجود دارد یا اساسا صادرات ارزان و واردات بسیار گران انجام می شود؟ یعنی اختلاف ارزش صادرات با ارزش واردات نشان می دهد آن منطقه موثر در تولید بوده یا نه؟ من معتقدم منطقه آزاد انزلی نسبت به سایر مناطق آزاد تجاری ـ اقتصادی موفقیت آن خیلی کم بوده است. 

                                                                                                                              

وی در بخش دیگری از صحبت های خود در مورد اقداماتی که دولت می تواند در مناطق آزاد برای بهبود وضعیت انجام دهد، تصریح می کند: اگر دولت بیاید کل کالایی که بدون حقوق و عوارض در مناطق آزاد وارد می شود، و کالایی که دارد با عوارض گمرکی وارد کشور می شود، عوارض آن را به شکلی یکدست کاهش دهد، قاچاق کالا از 25 میلیارد دلار به پنج میلیارد دلار می رسد. زیرا الان به شکل برابر ورود کالا اتفاق نمی افتد. یعنی یک حجم کالایی وارد می شود که همه می دانند آن حجم ورود کالا برای مصرف استان یا منطقه آزاد نیست. پس چرا ما خودمان را گول بزنیم؟ اگر می بینیم که این اتفاق دارد می افتد، بهتر است دولت بیاید تناسبی بین ورود کالای منطقه آزاد با سایر مناطق ایجاد کند، تا واقعا در این مناطق اشتغال ایجاد شود.       

این فعال گمرکی در ادامه می گوید: در حال حاضر مناطق آزاد فقط مشغولیت ایجاد می کنند. یعنی واژه اشتغال حذف شده و به جای آن واژه مشغولیت جایگزین شده، یعنی فعالیت ها به گونه ای است که مردم محروم منطقه به شکلی مشغول باشند. دقت کنید در کشوری که مردم جنگیده اند و شهید دادند ـ مثل مناطق خوزستان ـ واقعا شان مردم این است که در مناطق آزاد عملا قیمت یک سری کالاهای لوکس افزایش چند برابری پیدا می کند و مناطق محروم هم با همان نوع محرومیت گذشته زندگی می کنند و از سوی دیگر یک اختلاف طبقاتی فاحش در بین این مناطق دیده می شود. مطمئن باشید در آینده وضعیت اداره مناطق آزاد رفع محرومیت نخواهد کرد و برعکس اختلاف طبقاتی در جاهایی که مناطق آزاد وجود دارد بیشتر از مناطق دیگر خواهد بود. چون منتفع نهایی مردم منطقه نیستند. بلکه کسانی هستند که دارند پولشویی می کنند و باند های بزرگ پولشویی و واردات قاچاق را هدایت می کنند.            

رحام با استناد به این گفته رهبر انقلاب، که مناطق آزاد باید به سمت تولید و اشتغال برود، بیان می کند: در حال حاضر مناطق آزاد از وظایف خودشان خارج شدند و حداقل این توقع از دولت تدبیر و امید وجود دارد که مناطق آزاد را ساماندهی مدیریتی کرده و کارکردش را تغییر بدهد. قطعا از این کار ضرر و زیان نمی کند. حتی اگر این امر مستلزم از دست دادن محبوبیت دولت در بین مناطقی از کشور هم شود باید رویه درست را به اقتصاد کشور برگرداند. نه اینکه مناطق محروم را به صرف حذف یکسری حق و عوارض گمرکی مصرف زده و تبدیل به توزیع کنند کالای خارجی کنیم. این اسمش اشتغال نیست، بلکه ایجاد یک دلالی جا و مکان دار در کشور و مناطق آزاد است.                                                                         

                                                                                                         

رحام در خصوص نوع مدیریت مناطق آزاد هم تاکید می کند: مدیریت مناطق آزاد باید تعاملی باشد. اما هیچ تعاملی در بین مناطق آزاد نیست. یعنی مناطق آزاد نهایتا یک بسته ای را طراحی می کنند و آن را نمایش می دهند و می گویند حالا هر کسی خواست از این بسته استفاده کند. در صورتی که باید در مناطق آزاد مدیران با سازمانهای همجوار ارتباط داشته باشند. 

این فعال اقتصادی در مورد دلایل خود در خصوص سیاسی انگاشتن مدیریت مناطق آزاد بیان می کند: چون مناطق آزاد بیش از حد سیاسی شده است و مدیرانش فکر می کنند یک منطقه کاملا مستقل هستند. در حالیکه نباید اجازه داده شود مناطق آزاد در کشور ما تبدیل به مناطق خودمختار اقتصادی شوند. به هر حال مناطق آزاد در راستای اهداف توسعه کشور ایجاد شدند. قرار نیست خودشان برای خودشان ایجاد درآمد بکنند. قرار نیست مدیرانش کاری کنند که منطقه انحصاری شود. چون هدف نهایی ایجاد رونق در کل کشور است. اما مدیران مناطق آزاد چنین دید ملی ندارند و تمام تمرکزشان معطوف به منطقه تحت مدیریت خودشان است و متاسفانه بارها دیده شده تنش هایی با مدیران سازمان های همجوار داشته اند. در حالیکه اگر قوانینی در کل کشور صادر شده، باید به مناطق آزاد هم تسری پیدا کند.                                                                                      

وی با اشاره به اینکه مناطق آزاد نمی توانند قوانین جاری و ساری کشور را نقض کنند و صرفا باید طوری برنامه ریزی و مدیریت کنند که تمام فرایندها منجر به افزایش صادرات و درآمد شود، این مقولات را تنها هدف بزرگ مناطق آزاد می داند که در حال حاضر از دید وی این شاخصه در آنها وجود ندارد .

                                                                                                                                              

در ادامه دکتر هادی حق شناس مشاور مدیرعامل سازمان بنادر ودریانوردی کشور در خصوص فلسفه تشکیل مناطق آزاد در کشور به می گوید: فلسفه تشکیل مناطق آزاد در دنیا کاهش فرآیند تولید کالا و خدمات بود. به عبارت ساده تر در مناطق آزاد نظارت های گمرکی و در مقیاس بزرگتر، دولتی در حداقل ممکن بوده و هست. به این دلیل که تولید کننده با حداقل بروکراسی و قوانین، پولی مالی، مالیاتی و قانون کار بتواند به محصول نهایی یا تولید کالا و خدمات بپردازد. 

این کارشناس اقتصادی بیان می کند: در کشورهایی شبیه ما اگر قانون مناطق آزاد به معنی واقعی اجرا شود، می تواند کارکردهای بهتری نسبت به دیگرمناطق آزاد جهان داشته باشد. چون در مناطق آزاد ایران ما قوانین گمرکی، اداری، مالی و گمرکی فراوانی داریم که نقش یک نوع کند سازی در فرایند تولید را بازی می کنند و از طرفی رتبه فضای کسب و کار کشور در سالهای گذشته در بین صد و هشتاد کشور جهان بین 130 تا 140 بوده است . به عبارتی رتبه ما سه رقمی بود. طبیعی است وقتی فضای کسب و کار کشور رتبه اش سه رقمی باشد و از سمت دیگر قوانین مالیاتی و پولی و کارگری ما در بسیاری از مواقع بازدارنده سرمایه گذاریها است، طبیعی است که فضایی ایجاد شود که در آن هم معافیت های مالیاتی وجود نداشته باشد، هم قانون کار حاکم نباشد، هم زمانی خط تولید وارد کشور می شود، با حداقل تشریفات ورود کالا باشد.                                         

وی در مورد ایجاد مناطق هفت گانه آزاد در کشور، توضیح می دهد: دلیلش این بوده که هم دارای منابع ارزان قیمت، هم مواد اولیه فراوان، چه از منظر معادن کشور و چه از منظر نفت و گاز هستیم و مهمتر از همه اینها ما امروز صدها هزار جوان تحصیلکرده دانشگاهی داریم که آماده به کار هستند. بنابراین هم منابع انسانی داریم، هم مواد اولیه معدنی و نفت و گاز داریم. اما متاسفانه تکنولوژی روز دنیا را نداریم و از طرف دیگر سرمایه اولیه برای ایجاد بنگاههای اقتصادی هم دچار مشکل است.                                                                          

                                                                                                                   

این کارشناس اقتصادی اضافه می کند: بنابراین اگر در مناطق آزاد جذب سرمایه گذاری خارجی انجام شود و منابع انسانی و مواد اولیه از سرزمین اصلی به کار گرفته بشود، طبیعی است محصولی که تولید خواهد شده، می تواند با محصولات مشابه خارجی رقابت کند. وقتی این تکنولوژی ها وارد شود قطعا محصول هم با کیفیت خواهد بود. مناطق آزاد اگر به وظایف اصلی خود برگردند با توجه به مزیت نسبی مناطق آزاد در شمال و جنوب کشور ـ که در شمال و جنوب هم به اندازه کافی مناطق آزاد ایجاد کردیم ـ موقعیت ممتاز بی نظیری برای اقتصاد ملی خلق می شود.         

حق شناس درباره اینکه چرا به این اهداف نرسیدیم می گوید: مشکل اصلی این است اگر ما در مناطق آزاد زیرساخت ایجاد کنیم، باید ازآنها تکلیف بخواهیم و تا وقتی این زیرساخت ها حاضر نشده و تکمیل نشده، نمی شود تکلیف بخواهیم که چرا به اهداف و وظایف خود عمل نمی کنید؟ ضمن اینکه در سرزمین اصلی فراز و فرودهای زیادی داشتیم. عواملی مثل تحریم ها و مسایل خاورمیانه و چالش دیالکتیکی در خارج از کشور، مسایلی چون بنگاه داری یا سرمایه گذاری در مناطق آزاد کشور را با چالش مواجه می کند.                                                     

وی در خصوص دلایل عدم کارایی مناطق آزاد کشور تصریح می کند: دومین نکته به فضای سیاسی کشور و رابطه ما با جهان خارج بر می گردد که در سالهای اخیر همواره دچار چالش جدی بوده ایم. سومین دلیل هم، این است که به نظر می رسد در مناطق آزاد باید کاراترین، مجرب ترین، کارآمد ترین و پخته ترین مدیران کشور به کار گرفته شوند. چون اختیارات مناطق آزاد در حد هیئت وزیران است و مدیران مناطق آزاد بالاترین مقام منطقه آزاد را دارند. بنابراین اگر مدیرانی که منصوب می شوند ندانند فلسفه مناطق آزاد چیست و نتوانند از این موقعیت بهره ببرند و استفاده درست کنند، باعث می شود مناطق آزاد رشد نکنند و به اهداف خود نرسند که راهکار، انتخاب مدیرانی مجرب و با سابقه و کاردان هست. اینها مجموعه مسایلی است که در خصوص موانع عدم رشد مناطق آزاد مطرح است.                                                

                                                                                                                       

این کارشناس اقتصادی در خصوص دلایلی که در منطقه آزاد انزلی پررنگ تر است، هم بیان می کند: مناطق آزاد کشور از نظر عملکرد کماکان شبیه هم هستند. البته در کیش هتل و متل ایجاد کرده اند و رونق آن بهتر از مابقی است. در قشم به دلیل کالای همراه مسافر، و رونقی که از این راه به دست می آید، تقریبا مشابه کیش است. چابهار وضعیت مناسب ندارد. در انزلی هم هنوز زیرساخت های آن تکمیل نشده و خیلی باقی مانده تا تکمیل شود. 

وی در خصوص خرید و فروش زمین در منطقه آزاد هم اشاره ای می کند: در منطقه آزاد که زمین را می خرند یا می فروشند، بالاخره زمین باید واگذار شود تا سرمایه گذار بیاید و روی آن کار انجام دهد. به عبارتی واگذاری زمین ها اجباری است. اما در مورد عملکرد مناطق آزاد در واقع اگر درجه مناطق آزاد نمونه، نمره 100 است، مناطق آزاد کشور به عدد 20 یا 30 هم نرسیدند. هنوز راه درازی دارند که به اهداف خود برسند. در واقع مناطق آزاد هنوز 50 درصد تکالیف خود را انجام نداده اند.                                                                                  

                                                                                        

حق شناس در خصوص ارتباط بازرگانان حاشیه خزر و خلاء ارتباطی که در این زمینه وجود دارد، هم بیان می کند: هفتاد تا هشتاد سال تجار ایرانی و مامورین کارپردازان دستگاههای اجرایی کشور مبادلات کشور را با کشورهای غربی انجام دادند. در 10 -20 سال گذشته هم با آسیای جنوب شرقی یا کشورهای عربی و حاشیه خزر انجام دادند. به معنای دیگر اسناد تجاری ایران بیشتر با این کشورها بوده و ما کمتر معاملاتمان را با کشورهای حاشیه خزر انجام دادیم. چون معاملات در سمت دیگری شکل گرفته، تغییر جهت آن قطعا زمان بر است .                                  

وی می افزاید: نکته دیگر سیستم بازرگانی کشورهای آسیای میانه و نقل و انتقالات پولی این کشور است که در مبادلات تجاری اثر گذار است. ضمن اینکه در این کشورها تنوع تولید وجود ندارد و بالاخره همانطور که می دانیم این کشورها توسعه یافته نیستند. اما به طور موردی می شود گفت که کشورهای آسیای میانه یا حاشیه خزر کالاهایشان را به جای این که از آسیای جنوب شرقی به دریای عمان، سرخ، مدیترانه و سیاه ببرند و سه دریا را طی کنند تا به آسیای میانه برسند، برای اینها بهترین مسیر ایران است. اگر بنادر شمال و جنوب ما زیرساخت هایش درست شود و از طرفی دیدگاه کشورهای حاشیه خزر هم نسبت به ایران و هم آسیای جنوب شرقی مثبت تر شود، یک مزیت نسبی برای خود آنان به وجود می آید.            

حق شناس در خصوص استقرار تجهیزات زیرساختی در منطقه آزاد انزلی که گفته می شود، 10 سال به طول خواهد انجامید، بیان می کند: استقرار تجهیزات در مناطق آزاد طولانی است و ممکن است بیش از 10 سال هم طول بکشد. اما اینطور نیست که بنشینند زیرساخت ها تمام شود بعد سرمایه گذاری کنند. به عبارتی زیرساخت های منطقه آزاد حین ساخت و ساز مورد بهره برداری هم قرار می گیرد. بنابراین همین حالا هم می شود در حین ساخت و ساز و ایجاد زیرساخت ها، از ظرفیت آن هم استفاده کرد.                                                                  

این کارشناس اقتصادی در خصوص جاذبه های منطقه آزاد انزلی برای هیئت تجاری بندر جبل علی هم بیان می کند: احتمالا برای ترانزیت کالا از اینجا به کشورهای حاشیه خزر برایشان جذابیت ایجاد شده است. به جز ترانزیت و یا تولید کالا در منطقه آزاد و انتقال آنها به کشورهای حاشیه خزر، حضور هیات تجاری بندر جبل علی دلیل دیگری نمی تواند داشته باشد.                                                                                          

                                                                                                                                        

در انتها هم «مجیدرضا حریری» رئیس کمیسیون واردات اتاق بازرگانی تهران پاسخگوی سوالات ماست. وی در خصوص اهداف مناطق آزاد می گوید: به نظرم باید تجدید نظر اساسی در کل مناطق آزاد و ویژه مان داشته باشیم.دولت  می بایست آنهایی که بی مورد و در اثر فشارهای محلی و نمایندگان مجلس یا نیروهای پرنفوذ ایجاد شده را تعطیل کند. چون مکان یابی از مباحث مهم در ایجاد مناطق آزاد است.                     

وی می افزاید: اما خود گیلان و انزلی فی نفسه به دلیل اینکه در مکان جغرافیایی خوبی واقع شده لذا استقرار منطقه آزاد در آن مشکلی ندارد. البته اگر به تعریف استراتژیک مناطق آزاد برگردیم و برای تحقق زیرساخت ها مجبور نشویم از اهدافمان دور شویم، می توانیم به رشد مورد نظر از ایجاد این مناطق برسیم. اما اگر زیرساخت ها در منطقه آزاد مهیا نباشد و ما مجبور شویم ـ مثلا در انزلی ـ برای تامین زیر ساخت ها زمین بفروشیم یا ساختمان سازی تجاری بی مصرف انجام دهیم یا ـ آمار ـ واردات را تشکیک کنیم، اینها هم ما را از اهدافمان دور می کند هم تالی فاسد هایی در امور وارداتی ما ایجاد می کند.

حریری در مورد دلایل سفر هیات تجاری منطقه آزاد جبل علی به منطقه آزاد انزلی هم تاکید می کند: رسیدن به بازارهای مناطق آسیای میانه برای کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس یکی از اهداف آنان است. لذا یکی از جاههایی که به عنوان ایستگاه آن بازار انتخاب می کنند انزلی است. به خصوص اگر خطوط ریلی ما به هم متصل شود و ما بتوانیم از بنادر جنوب کشور از خلیج فارس تا خزر به راحتی روی ریل کالاهایمان را حمل کنیم، آنجا می تواند ایستگاه خوبی برای ترانزیت کالا به آسیای میانه باشد. با توجه به اینکه کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس عمدتا کارشان ترانزنیت یا ری اکسپورت است، احتیاج به یک ایستگاه میانه برای رسیدن به بازارهای هدف دارند، که انزلی می تواند ایستگاه خوبی باشد.            

                                                                                                                           

وی در مورد فعالیت های فرهنگی و هنری منطقه آزاد انزلی هم توضیح می دهد: چون استراتژی مناطق آزاد مشخص نیست، حتما انحرافاتی در اهداف اولیه دیده می شود. به نظرم باید به آن استراتژی برگردیم و اگر مدیری از اهداف اولیه برنامه استراتژیکی مناطق آزاد دور شد باید مدیریت آن را بازخواست کرد. فکر نمی کنم در استان گیلان فضایی برای کار فرهنگی وجود داشته باشد، مگر اینکه منطقه آزاد انزلی بخواهد از طریق امور فرهنگی خود را به جایی معرفی کند. البته نمی دانم که استراتژی منطقه آزاد انزلی چیست، اما می دانم که هدف اولیه هر منطقه آزاد باید توسعه صادرات باشد.

وی توضیح می دهد: اتفاقی که در اکثر مناطق آزاد و ویژه افتاده، این است که مدیریت بر اساس تخصص نیست. برای مناطق آزاد باید مدیرانی انتخاب شوند که باید سوابق علمی و تجربی داشته باشند و یا ابتکارات و برنامه های مدون ارائه دهند .مدیر فعلی انزلی را نمی شناسم و نمی توانم قضاوت کنم. چندسال قبل از این منطقه بازدید کردم که آن موقع چنگی به دل نمی زد و اخباری هم که الان می شنوم چنگی به دل نمی زند. زیرا مدام می شنویم که وارد کنندگان آنجا برای وارد کردن مواد اولیه از روش های انبار داری و ترخیص گمرکی ابراز رضایت نمی کنند. ضمن اینکه در اثر فعالیت های منطقه آزاد باید توسعه در استان ملموس و مشهود شده باشد، که آنهم به شکل ملموس و مشهود در گیلان دیده نمی شود.