چالش‌ها و فرصت‌های حمل‌ونقل دریایی در سایه پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی و تحولات جهانی

تجارت دریایی بین‌المللی، رشد و پیش‌بینی‌ها

در سال ۲۰۲۴، تجارت دریایی شاهد رشد ۲.۲ درصدی در حجم و ۵.۹ درصدی در تن-مایل بود که عمدتاً به دلیل تغییر مسیر کشتی‌ها به دماغه امید نیک به دلیل اختلالات در دریای سرخ بود. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ رشد تجارت دریایی با افزایش ۰.۵ درصدی در حجم تجارت و ۱.۴ درصدی در تجارت کانتینری کُندتر شود. در میان‌مدت (۲۰۲۶-۲۰۳۰)، رشد سالانه تجارت دریایی به‌طور متوسط ۲ درصد و تجارت کانتینری ۲.۳ درصد خواهد بود. تجارت مواد معدنی حیاتی (مانند مس، لیتیوم و کبالت) به‌سرعت در حال گسترش است، اما وابستگی به چند کریدور دوجانبه، خطر اختلالات زنجیره تأمین را افزایش داده است.

تحولات در بخش‌های مختلف

تجارت کانتینری: در سال ۲۰۲۴  تجارت کانتینری به دلیل بازسازی ذخایر و تغییر مسیر‌ها بهبود یافت، اما تقاضای ضعیف مصرف‌کننده و عدم اطمینان در سیاست‌های تجاری، چشم‌انداز سال ۲۰۲۵ را تحت تأثیر قرار داده است.

تجارت انرژی: زغال‌سنگ در سال ۲۰۲۴ به دلیل تقاضای آسیا افزایش یافت، اما در بلندمدت کاهش می‌یابد. حجم نفت پایدار، اما با تغییر مسیر به آسیا، مسافت‌های حمل افزایش یافته است. گاز طبیعی مایع (LNG) پویاترین بخش بوده و از تنوع تأمین‌کنندگان و مقاصد سود برده است.

ناوگان جهانی حمل‌ونقل دریایی

وضعیت ناوگان

در ژانویه ۲۰۲۵، ناوگان جهانی شامل ۱۱۲،۵۰۰ کشتی تجاری با ظرفیت ۲.۴۴ میلیارد تن وزن مرده بود که نسبت به سال قبل ۳.۴ درصد رشد داشت.

۸ درصد از ناوگان فعال و ۵۳ درصد از سفارشات جدید برای استفاده از سوخت‌های جایگزین طراحی شده‌اند، که نشان‌دهنده پیشرفت تدریجی در سبزسازی ناوگان است. کشور‌های برتر مالک کشتی شامل یونان (۱۶.۴ درصد)، چین و ژاپن هستند. پرچم‌های برتر شامل لیبریا، پاناما و جزایر مارشال با ۴۵.۱ درصد ظرفیت جهانی هستند.

اختلالات در مسیر‌های دریایی

اختلالات در دریای سرخ ادامه دارد و تا مه ۲۰۲۵، ترانزیت کشتی‌ها از کانال سوئز ۷۰ درصد کمتر از میانگین سال ۲۰۲۳ بود.

تنش‌ها در تنگه هرمز، که ۱۱ درصد تجارت دریایی و بیش از یک‌سوم صادرات نفت دریایی را در بر می‌گیرد، خطر افزایش هزینه‌ها و تأخیرات را بالا برده است.

نرخ‌های حمل و هزینه‌ها

نرخ‌های حمل کانتینری در سال ۲۰۲۴ به دلیل اختلالات دریای سرخ و افزایش مسافت‌های سفر به شدت نوسان داشت و شاخص SCFI با ۱۴۹ درصد افزایش به ۲،۴۹۶ رسید. در سال ۲۰۲۵، نرخ‌ها پس از کاهش موقت به دلیل تقاضای فصلی ضعیف، دوباره به دلیل تعرفه‌های جدید و ریسک‌های ژئوپلیتیکی افزایش یافت.

نرخ‌های حمل فله خشک به دلیل تقاضای قوی برای زغال‌سنگ، غلات و کود در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت، اما در اواسط ۲۰۲۵ به دلیل کاهش فعالیت صنعتی و ورود کشتی‌های جدید کاهش یافت.

هزینه‌های انطباق زیست‌محیطی، مانند قیمت‌گذاری کربن اتحادیه اروپا، بر ساختار هزینه‌های حمل‌ونقل تأثیر گذاشته و رقابت‌پذیری بخش‌های مختلف ناوگان را تغییر داده است.

عملکرد بنادر و تسهیل تجارت

تعداد توقف‌های کشتی‌های فله خشک در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت، در حالی که ترافیک نفت‌کش‌ها و کانتینری‌ها نسبتاً پایدار بود. زیرساخت سوخت‌رسانی LNG در حدود ۲۰۰ بندر در سال ۲۰۲۴ توسعه یافت و انتظار می‌رود این روند ادامه یابد. شاخص اتصال حمل‌ونقل خطی UNCTAD نشان‌دهنده رشد ۱۰ درصدی اتصال بنادر آفریقا در سال ۲۰۲۴-۲۰۲۵ است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

زمان انتظار در بنادر در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت (از ۵.۲ به ۶.۴ ساعت در کشور‌های توسعه‌یافته و از ۱۰.۲ به ۱۰.۹ ساعت در کشور‌های در حال توسعه). دیجیتالی‌سازی و اتوماسیون فرصت‌هایی برای بهبود عملکرد بنادر و افزایش مشارکت زنان (که تنها ۲ درصد از نیروی کار جابه‌جایی بار را تشکیل می‌دهند) فراهم می‌کند. اقدامات تسهیل تجارت، مانند پنجره‌های واحد تجاری و دریایی، می‌تواند شفافیت و همکاری بین ذی‌نفعان را بهبود بخشد.

مسائل حقوقی و مقرراتی

چارچوب Net-Zero IMO، که در آوریل ۲۰۲۵ تصویب شد، در اکتبر ۲۰۲۵ برای تصویب نهایی بررسی خواهد شد. این چارچوب شامل استاندارد سوخت جهانی و مکانیسم قیمت‌گذاری کربن است و در صورت تصویب، از بهار ۲۰۲۷ اجرایی می‌شود. صندوق Net-Zero برای حمایت از نوآوری، زیرساخت‌ها و انتقال عادلانه در کشور‌های در حال توسعه ایجاد خواهد شد.

حقوق دریانوردان

اصلاحات کنوانسیون کار دریایی (MLC) در سال ۲۰۲۵ حقوق دریانوردان در زمینه بازگشت به وطن و مرخصی ساحلی را تقویت کرد. با افزایش استفاده از سوخت‌های جایگزین و اتوماسیون، نیاز به آموزش و ارتقای مهارت‌های دریانوردان بیش از پیش احساس می‌شود.

بازیافت ایمن کشتی‌ها

کنوانسیون هنگ‌کنگ برای بازیافت ایمن و زیست‌محیطی کشتی‌ها در ژوئن ۲۰۲۵ اجرایی شد و انتظار می‌رود ایمنی کارگران و پایداری عملیات بازیافت را بهبود بخشد.

توصیه‌های سیاستی

تقویت لجستیک دریایی: سرمایه‌گذاری در سیستم‌های لجستیک مدرن و متصل برای حمایت از تجارت عادلانه و تحول ساختاری در کشور‌های در حال توسعه.

آمادگی برای اختلالات: طراحی استراتژی‌های انطباق برای مدیریت ناپایداری‌های ژئوپلیتیکی و تجاری، از جمله ارتقای ناوگان و زیرساخت‌ها.

مدرن‌سازی ناوگان: تشویق به بازیافت کشتی‌ها با رعایت کنوانسیون هنگ‌کنگ و سرمایه‌گذاری در سوخت‌های جایگزین.

حمایت از نیروی کار دریایی: اجرای مقررات حقوق دریانوردان، افزایش مشارکت زنان، و ارائه برنامه‌های آموزشی برای تطبیق با فناوری‌های جدید.

تسریع در کربن‌زدایی: حمایت از چارچوب Net-Zero IMO و توسعه سوخت‌های جایگزین با پروتکل‌های ایمنی مناسب.

دیجیتالی‌سازی و امنیت سایبری: تقویت زیرساخت‌های دیجیتال و اجرای استراتژی‌های امنیت سایبری برای کاهش ریسک‌ها.

ارزیابی عملکرد بنادر: استفاده از شاخص‌های عملکرد بندری UNCTAD برای شناسایی شکاف‌ها و بهبود کارایی.

حمایت از کشور‌های در حال توسعه: ارائه کمک‌های فنی و ظرفیت‌سازی برای مدیریت تغییرات در تجارت و حمل‌ونقل دریایی.

نتیجه‌گیری

حمل‌ونقل دریایی در سال ۲۰۲۵ در تقاطع چالش‌های ژئوپلیتیکی، تحولات تجاری، و الزامات پایداری قرار دارد. با تمرکز بر انعطاف‌پذیری، دیجیتالی‌سازی، و کربن‌زدایی، این صنعت می‌تواند به آینده‌ای پایدار و مقاوم دست یابد. همکاری بین‌المللی و حمایت از کشور‌های در حال توسعه برای تحقق این اهداف ضروری است.

مترجم: مهسا رسولی