تعامل دریایی-۲۰۲۵، نمایشی از همگرایی استراتژیک

تعامل دریایی- ۲۰۲۵ نشان دهنده قصد مسکو و پکن برای نمایش سازگاری عملیاتی و عزم متقابل در مقاومت در برابر استراتژی‌های مهار به رهبری ایالات متحده در منطقه آسیا-اقیانوسیه است. این رزمایش دریایی فرصتی عمل‌گرایانه در هماهنگی ساختار‌های فرماندهی، بهبود عملیات دریایی و افزایش آگاهی عمومی از استراتژی‌های همگرا با هدف ایجاد توازن در برابر نظم بین‌المللی به رهبری ایالات متحده را برای هر دو طرف فراهم نموده است.

روسیه و چین که اندکی قبل از ورود روسیه به جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲ یک همکاری استراتژیک بدون محدودیت را امضا کردند، رزمایش‌های نظامی منظمی را برای تمرین هماهنگی بین نیرو‌های مسلح خود و ارسال سیگنال بازدارنده به دشمنان انجام داده‌اند. رزمایش تعامل دریایی- ۲۰۲۵ نیز در زمانی برگزار شد که روسیه درگیر جنگ در اوکراین است و تنش‌های بین‌المللی با چین به ویژه بر سر تایوان و اختلافات دریایی در حال افزایش است. در نتیجه غرب با فشار فزاینده‌ای برای مدیریت تنش‌های دو جبهه‌ای هم در اروپا و هم در آسیا-اقیانوسیه و در عین حال سازگاری با تغییر توازن قدرت رو‌به‌رو است.

در جبهه اروپا تنش‌ها با مسکو در حال افزایش است، زیرا ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده از عدم پیشرفت در جهت پایان دادن به جنگ اوکراین ناامید شده است. ترامپ در اول آگوست ۲۰۲۵ در واکنش نسبت به اظهارات بسیار تحریک‌آمیز دیمیتری مدودف رئیس‌جمهور سابق روسیه در مورد خطر جنگ بین رقبای مسلح به سلاح هسته‌ای، دستور انتقال دو زیردریایی هسته‌ای به مناطق مناسب را صادر کرد.

اگرچه ایالات متحده از نیرو‌های نظامی از جمله نیرو‌های دارای قابلیت هسته‌ای برای ارسال پیام‌های سیاسی استفاده می‌کند، اما استفاده از زیردریایی‌ها تاحدی غیرمعمول بوده است. همچنین فاصله کوتاه دو روزه بین دستور ترامپ و اعلام بعدی مبنی بر استقرار زیردریایی‌ها در مکان مناسب نشان از آن داشته که زیردریایی‌ها از قبل در اروپا یا غرب اقیانوس آرام بوده‌اند. علاوه بر آن به دلیل برد بالای زیردریایی‌های حامل موشک بالستیک، نیازی به تغییر موقعیت آنها نبوده است. موشک ترایدنت ۲ (Trident II) یک موشک قاره پیمای مبتنی بر زیردریایی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای بردی معادل ۷۴۰۰ مایل دارد و این بدان معناست که آنها می‌توانند از هر نقطه‌ای در اقیانوس اطلس به اهدافی در روسیه برسند. احتمال داده شده است که زیردریایی‌های تهاجمی ایالات متحده به دریای نروژ نزدیک به پایگاه‌های زیردریایی شمالی روسیه در مورمانسک و شبه جزیره کولا منتقل شده باشند و حتی یک زیردریایی به سوی پایگاه اصلی نیروی دریایی روسیه در ولادی وستوک یا تأسیسات زیردریایی در خلیج آواچا حرکت کرده باشد. وزارت دفاع روسیه چند روز پس از دستور ترامپ برای نزدیک شدن دو زیردریایی هسته‌ای ایالات متحده به روسیه اعلام کرد که نیرو‌های دریایی روسیه و چین شکار و انهدام یک زیردریایی دشمن را در دریای ژاپن تمرین کرده‌اند و در نتیجه اقدامات مشترک مؤثر، زیردریایی دشمن به سرعت شناسایی و به صورت آزمایشی منهدم شده است.

در جبهه آسیا-اقیانوسیه که یک منطقه کلیدی در رقابت استراتژیک است، ایالات متحده ساختار امنیتی خود را با استفاده از اتحاد‌ها و استقرار‌های نظامی برای جبران جسارت دریایی چین تقویت می‌کند و در پیشبرد این استراتژی از همکاری متحدان کلیدی خود مانند ژاپن و کره جنوبی بهره می‌گیرد. اگرچه روسیه و چین در مانور نظامی تعامل دریایی- ۲۰۲۵ اعلام کرده‌اند که همکاری نظامی آنها هیچ کشور ثالثی را هدف قرار نمی‌دهد، اما این رزمایش با اعتراض ژاپن رو‌به‌رو شده است. ژاپن هماهنگی استراتژیک رو به رشد بین مسکو و پکن که هر دو قدرت هسته‌ای و اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند را به عنوان تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی خود به ویژه با توجه به افزایش تنش‌ها بر سر تایوان، کره شمالی و دریای چین جنوبی دانسته و برگزاری چنین رزمایش‌هایی را عاملی برای افزایش احتمال عادی سازی همکاری نظامی بین کشور‌هایی که به عنوان دشمن نظم امنیتی غرب در نظر گرفته شده‌اند، قلمداد می‌کند. از منظر این نگرانی‌ها مشارکت چین و روسیه ناشی از فرصت‌طلبی تاکتیکی است تا با انجام رزمایش‌هایی در نزدیکی منطقه اقتصادی انحصاری (EEZ) ژاپن و حوزه منافع کره جنوبی حضور خود را در آب‌های مورد مناقشه تثبیت کرده و معماری امنیتی به رهبری ایالات متحده را به چالش بکشند.

ژاپن که میزبان پایگاه‌های نظامی اصلی آمریکا در منطقه اقیانوس آرام می‌باشد، هرگونه اقدام منطقه‌ای که به عنوان چالشی برای تسلط دریایی یا آزادی ناوبری ایالات متحده تلقی شود را به عنوان تهدیدی غیرمستقیم برای معماری امنیتی خود محسوب می‌نماید. ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای آن تعامل دریایی- ۲۰۲۵ را به عنوان یک اقدام نمادین از همگرایی استراتژیک بین روسیه و چین تفسیر می‌کنند که درصدد است تا از طریق رزمایش‌های نظامی مشترک در نزدیکی متحدان ایالات متحده با نمایش قابلیت همکاری رو به رشد خود محاسبات دفاعی منطقه‌ای را برای ایالات متحده و شرکایش پیچیده نمایند. از این منظر این مشارکت تلاش دارد تا تلاش‌های غرب برای منزوی کردن روسیه را تضعیف نموده و نشانه‌ای از ظهور یک وزنه تعادل بالقوه در برابر اتحاد‌های تحت رهبری ایالات متحده مانند اوکاس AUKUS و کواد QUAD باشد.

در روی دیگر سکه این مشارکت می‌توان در نظر گرفت که همکاری‌های چین و روسیه و نمایش آن در مانور نظامی بیشتر از آن که در راستای اهداف استراتژیک همسو قرار گیرد، ناشی از یک همگرایی عملگرایانه برای بهره‌برداری از فرصت‌های مشترک در یک محیط بین‌المللی آشفته است.

به نظر می‌رسد ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نه تنها روی یک پیکربندی مجدد و مخرب نظم جهانی بلکه روی رفاه اقتصادی آینده روسیه نیز شرط‌بندی می‌کند که به طور فزاینده‌ای به روابط نزدیک با چین وابسته است. این همکاری حوزه‌های حیاتی مانند توسعه و بهره‌برداری مشترک از قطب شمال و مسیر دریای شمالی روسیه را در بر می‌گیرد. مجموعه‌ای از دکترین‌های دریایی روسیه اولویت‌های جغرافیایی، تغییرات قابل توجه در سیاست قطب شمال، استقرار نیرو و حمایت نخبگان برای همکاری عمیق‌تر با پکن در بخش‌های استراتژیک را منعکس می‌کند.

برای چین، روسیه همچنان منبع حیاتی فناوری‌های پیشرفته نظامی در حوزه‌های خاص به ویژه سیستم‌های موشکی، زیردریایی‌ها و جنگ الکترونیک است. پکن علاوه بر دستیابی به سخت‌افزار به استخراج بینش‌های عملیاتی از تجربیات میدان نبرد روسیه به ویژه در اوکراین علاقه‌مند است. چین در حالی که رسماً موضع بی‌طرفی "طرفدار روسیه" را حفظ می‌کند با خودداری از محکوم کردن مستقیم تهاجم مسکو، از اختلال ژئوپلیتیکی که جنگ در اوکراین برای واشنگتن و اتحاد گسترده‌تر غرب ایجاد کرده است، سود می‌برد.

علیرغم درنظرداشتن منافع از سوی دو کشور، ملاحظات سیاسی و استراتژیک عمق همکاری دوجانبه را محدود می‌کند چنانچه با وجود مخالفت مشترک دو کشور با نظم بین‌المللی لیبرال به رهبری ایالات متحده، پکن از اعطای تعهدات الزام‌آور مانند تحویل گسترده یا آشکار سلاح‌های سنگین به مسکو خودداری می‌نماید تا استقلال استراتژیک خود را به خطر نیندازد و یا آن را در معرض تحریم‌های گسترده غرب قرار ندهد. در مقابل می‌توان به بی‌میلی مسکو برای حمایت آشکار از ادعا‌های ارضی چین در دریای چین جنوبی یا تایوان اشاره کرد که در حالی که روسیه مخالفت کلی خود را با حضور ایالات متحده در آسیا-اقیانوسیه ابراز می‌کند و گهگاه انتقاد پکن از مداخله غرب را تکرار می‌کند، از اتخاذ موضع رسمی در تأیید ادعا‌های حاکمیتی چین خودداری می‌کند تا انعطاف‌پذیری دیپلماتیک خود با کشور‌های جنوب شرقی آسیا و هند را حفظ نماید.

رزمایش دریایی-۲۰۲۵ همگرایی حساب‌شده‌ای را بین استراتژی‌های دریایی روسیه و چین برجسته می‌کند که نشان‌دهنده تمایل هر دو کشور برای به چالش کشیدن معماری امنیتی به رهبری ایالات متحده در آسیا-اقیانوسیه است و همکاری آنها تا زمانی که منافع استراتژیکشان همسو باقی بماند، ادامه خواهد داشت.

شهره پولاب- دکتری جغرافیای سیاسی و پژوهشگر روابط بین‌الملل