شرایط حمل و نگهداری کالا‌های خطرناک

اختصاصی مانا - کالا‌های خطرناک شامل موادی است که به دلیل ویژگی‌های ذاتی خود، خطرات قابل توجهی برای ایمنی، سلامت و محیط زیست ایجاد می‌کنند. این خطرات می‌توانند از مواد شیمیایی قابل اشتعال و سمی گرفته تا مواد منفجره یا رادیواکتیو باشند. برای اطمینان از ایمنی در این نوع حمل‌و‌نقل، مقررات بین‌المللی برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط و محافظت از مردم و اکوسیستم دریایی طراحی شده‌اند که رعایت آن برای همه دست اندرکاران حمل ونقل این محموله‌ها ضروری است.

کالا‌های خطرناک کدامند؟

کالا‌های خطرناک را می‌توان به عنوان یک شیء، یا ماده‌ای تعریف کرد که به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی خود، درجه خاصی از خطر را برای افراد، اموال و محیط زیست ایجاد می‌کند.

کالا‌های خطرناک به ۸ بخش اصلی به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

کلاس ۱: مواد منفجره. کلاس ۲: گاز‌ها. کلاس ۳: مایعات قابل اشتعال. کلاس ۴: جامدات قابل اشتعال؛ موادی که مستعد احتراق خود به خودی هستند؛ موادی که در تماس با آب، گاز‌های قابل اشتعال منتشر می‌کنند. کلاس ۵: مواد اکسیدکننده و پراکسید‌های آلی کلاس ۶: مواد سمی و مواد عفونی. کلاس ۷: مواد رادیواکتیو؛ و کلاس ۸: مواد خطرناک متفرقه

سطح خطر و نوع واکنش مرتبط با مواد خطرناک و پرخطر با توجه به تقسیم‌بندی کلاس و خواص منحصر‌به‌فرد ماده متفاوت است.

بطورکلی مقدار، محل و خواص سایر مواد موجود در مجاورت نیز نقش مهمی در تعیین سطح خطر مرتبط با ماده مورد نظر دارند.

پیامد‌های ناشی از حمل  و نگهداری غیر استاندارد کالای خطرناک

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۱: مواد منفجره خطرناک  و پیامد‌های مرتبط با مواد منفجره کاملاً واضح است.

در صورت تماس یک ماده منفجره با منبع احتراق یا یک چاشنی با تقویت‌کننده، منفجر خواهد شد. چه خطر اصلی ناشی از گرما باشد و چه موج شوک، خطر بسیار قابل توجهی است  که کل محل جابه جایی و نگهداری را تهدید می‌کند.

کالا‌های خطرناک کلاس ۱ باید به گونه‌ای حمل و نگهداری شوند که از اشتعال و انفجار مواد جلوگیری شود. اگر پرسنلی در مجاورت انفجار باشد، عواقب احتمالی می‌تواند شامل مرگ، پارگی پرده گوش و رگ‌های خونی، آتش‌سوزی، استنشاق گاز‌های سمی و سوختگی‌های شدید باشد.

مواد منفجره همچنین خطرات مختلفی را برای اموال و محیط زیست ایجاد می‌کنند. این امر می‌تواند در مقیاس وسیع با مواد منفجره که قادر به ایجاد حوادث انفجاری بزرگ هستند، رخ دهد.

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۲:  گاز‌ها به ۳ بخش طبقه‌بندی می‌شوند: گاز‌های بخش اول در شرایط استاندارد آزمایشگاهی، در صورت مخلوط شدن ۱۳ درصد یا کمتر از حجم با هوا، قابلیت اشتعال دارند.

دسته دوم غیر‌قابل اشتعال و غیر‌سمی هستند. با این حال، می‌توانند به عنوان یک عامل اکسید کننده عمل کنند. دسته سوم ماهیت سمی یا خورنده دارند.

از آنجایی‌که مشاهده یا بوییدن گاز اغلب دشوار است، می‌تواند به سرعت در سراسر محل کار بدون تشخیص پخش شود. بسته به دسته کالا‌های خطرناک گاز، این گاز ممکن است چشم‌ها و سیستم تنفسی کارکنانی را که در مجاورت محل انتشار تصادفی هستند، تحریک کند.

گاز‌ها باید در مناطق دارای تهویه مناسب حمل و نگهداری شوند، زیرا طیف وسیعی از خطرات مربوط به دسته کالا‌های خطرناک خود را ایجاد می‌کنند.

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۳:  مایعات قابل اشتعال و احتراق، بخاراتی را منتشر می‌کنند که در دمای بالاتر از نقطه اشتعال خود، قابلیت اشتعال دارند. برای مایعات قابل اشتعال، این دما معمولاً در دمای استاندارد کار یا پایین‌تر از آن است.

در صورت تماس بخار با منبع احتراق، ماده احتمالاً مشتعل می‌شود و آتش بسیار داغ و سریعی ایجاد می‌کند. این شعله می‌تواند به افراد، اموال و محیط زیست آسیب برساند. همچنین خطر گاز‌های سمی که به دلیل احتراق بخارات قابل اشتعال به کارکنان و جامعه اطراف آسیب می‌رساند، وجود دارد.

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۴:  جامدات قابل اشتعال از نظر حرارتی ناپایدار هستند و به سه بخش دیگر طبقه‌بندی می‌شوند. هر بخش دارای خواص متفاوتی است که خطرات مرتبط با مواد را تغییر می‌دهد.

جامدات قابل اشتعال کلاس ۴ احتمالاً به طور خود به خود از طریق اصطکاک، عموماً به شکل یک واکنش گرمازای قوی، واکنش نشان می‌دهند. این مواد در شرایط عادی خود به خود گرم می‌شوند و احتمالاً آتش می‌گیرند. نوعی از این مواد حتی در داخل آب مشتعل می‌شوند. به طور کلی جامدات کلاس ۴ گاز سمی آزاد می‌کنند و می‌توانند آتش‌سوزی سریعی ایجاد کنند.

افرادی که با جابه‌جایی کالا‌های خطرناک سروکار دارند همواره باید کیت‌های نشت اضطراری، کیت‌های کمک‌های اولیه فعال و دوش‌های ایمنی و ایستگاه‌های شستشوی چشم را در دسترس داشته باشند تا در صورت بروز حادثه، بتوانند به راحتی از آنها استفاده کنید.

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۵: مواد اکسیدکننده و پراکسید‌های آلی از نظر شیمیایی، مواد اکسیدکننده، مواد دیگر را اکسید می‌کنند و باعث از دست دادن تعدادی الکترون می‌شوند. این بدان معناست که عوامل اکسیدکننده قابلیت واکنش با سایر مواد را دارند  که باعث احتراق خود به خودی آنها می‌شود. بزرگترین خطری که پراکسید‌های آلی برای افراد ایجاد می‌کنند، خفگی است.

پراکسید آلی هر ترکیب آلی است. ترکیبات آلی ترکیبی هستند که حاوی کربن هستند. پراکسید‌های آلی بسیار ناپایدار و مستعد واکنش‌های خطرناکی مانند احتراق هستند. این مواد خطرناک همچنین سمی هستند و در صورت تماس با چشم یا پوست می‌توانند باعث تحریک جدی شوند.

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۶: مواد سمی و عفونی، کالا‌های مربوط به کلاس ۶ شامل موادی است که در صورت تماس مستقیم یا استنشاق برای سلامتی مضر هستند. آنها معمولاً به صورت مهر و موم شده بسته بندی می‌شوند. نمونه‌هایی از آنها عبارتند از: مواد سمی سیانید، ترکیبات سرب و آفت کش‌ها که در صورت استنشاق یا بلعیدن می‌توانند باعث مسمومیت شوند.

مواد عفونی این بخش شامل  عوامل بیماری زا مانند ویروس‌ها یا باکتری‌های خاص که برای اهداف علمی یا پزشکی استفاده می‌شوند، می‌توانند بیماری‌های مسری را گسترش دهند.

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۷: مواد رادیواکتیو. در زندگی روزمره، ما بسیار بیشتر از آنچه که تصور می‌کنیم، با کالا‌های خطرناک کلاس ۷ در تماس هستیم.

مقدار مشخصی از تشعشع در بدن ما عادی تلقی می‌شود. با این حال، اگر مواد رادیواکتیو به مقدار زیاد منتشر شوند و به محیطی کنترل نشده فرار کنند، می‌توانند بسیار خطرناک باشند.

تشعشع عموماً نامرئی است و امواجی با فرکانس‌های مختلف دارد. بدون اینکه وارد جزئیات زیاد شویم، تشعشع بخش‌هایی از سلول‌های ما را یونیزه می‌کند و به DNA انسان آسیب می‌رساند. از نظر پزشکی، یکی از نتایج رایج قرار گرفتن در معرض تشعشع، سرطان است.

خطرات مرتبط با کالا‌های خطرناک کلاس ۸ : مواد و کالا‌های خطرناک متفرقه، کالا‌های خطرناک کلاس ۸ موادی هستند که برای افراد یا اموالی که تحت پوشش هفت طبقه دیگر نیستند، خطر ایجاد می‌کنند. از آنجایی که طیف متنوعی از کالا‌ها و مواد موجود در این طبقه وجود دارد، هیچ خطر کلی وجود ندارد که بتوان آن را به طور کلی به این طبقه مرتبط کرد. با این حال، برخی از کالا‌ها و مواد کلیدی وجود دارد که برای درک خطرات مرتبط با این محصولات  اشاره می‌شود.

کالا‌های خطرناک کلاس ۸ شامل موارد زیر است:

باتری‌های لیتیوم-یون - با خطرات باتری لیتیوم-یون از جمله فرار حرارتی، آتش‌سوزی، انفجار، انتشار گاز‌های سمی

مواد شیمیایی کشاورزی - خطرات احتمالی از جمله سمی بودن  و آسیب‌های زیست‌محیطی

دی‌اکسید کربن جامد (یخ خشک) - خطرات شامل آسیب‌های انسانی به دلیل گاز دی‌اکسید کربنی است که در صورت ذوب شدن یخ خشک آزاد می‌شود.

مدیریت بهینه

با توجه به موارد بالا  اگر سازمانی  به طور منظم از کالا‌های خطرناک استفاده می‌کند، بسیار مهم است که آنها را به گونه‌ای ذخیره و مدیریت کنید که خطراتی را که برای افراد، اموال و محیط زیست سازمان ایجاد می‌کنند، به حداقل برساند. این کار را می‌توان ابتدا با شناسایی وطبقه‌بندی کالا‌های خطرناک ماده انجام داد. پس از شناسایی طبقه‌بندی مواد خطرناک و خطرات خاص، می‌توانید شروع به اجرای کنترل‌ها در محل کار خود کرد.

بدون شک تولید و حمل‌و‌نقل مواد شیمیایی و مواد خطرناک امروزه افزایش می‌یابد. این امر بر نیاز به بهبود مستمر در مدیریت ریسک و امنیت تأکید می‌کند.

زمانیکه صحبت از چالش‌ها می‌شود، حمل‌و‌نقل کالا‌های خطرناک، ایمنی افراد، دریا، محیط زیست و کشتی جنبه‌های حیاتی هستند که باید بسیار جدی گرفته شوند. احتمال وقوع حوادث یا نشت مواد عواقب ویرانگری  دارد.

عوامل دست اندرکار تعدادی از اقدامات را برای رسیدگی به چالش‌ها و اصلاح واکنش به حوادث احتمالی کالا‌های خطرناک اجرا می‌کنند که همه آنها باید کاملاً با مقررات تعیین شده سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) هماهنگ باشد.

استفاده از فنّاوری روز در نگهداری کالای خطرناک

در این راستا کارشناسان خبره بر اهمیت ادغام فنّاوری‌های پیشرفته و تجهیزات تخصصی برای حمل و نگداری مواد خطرناک تأکید می‌کنند، زیرا این امر شامل پیاده‌سازی سیستم‌های نظارت در زمان واقعی، حسگر‌های تشخیص مواد خطرناک و تجهیزات کنترل نشت (مانند استفاده از پهپادها) می‌شود. همچنین بر لزوم توسعه برنامه‌های واکنش به حوادث توسط شرکت‌ها با همکاری مقامات بندری و خدمات اورژانسی، به منظور تضمین واکنش کارآمد در شرایط بحرانی باید تاکید کرد.

در یک نگاه کلی با ورود فنّاوری به عرصه حمل‌ونقل استفاده از انواع فنّاوری‌ها برای کنترل مواد خطرناک روز به روز افزایش یافته است. تولید ظروف استاندارد چند جداره مجهز به سنسور‌های اعلام خطر برای حمل کالا‌های خطرناک در دسترس می‌باشد. در حال حاضر در برخی از کشور‌های اسکاندیناوی ظروفی برای نگهداری و حمل کالای خطرناک همانند مخازن کشتی‌های حامل گاز LNG و یا LPG منتهی در مقیاس کوچکتر تولید می‌شود  متاسفانه به علت گران بودن قیمت آنها صاحبان محموله کمتر رغبتی به  استفاده از آنها نشان می‌دهند. ضمن اینکه برای حمل این محموله‌ها کشتی‌های مخصوص با  استاندارد قوانین سازمان بین المللی دریانوردی  با رعایت تمام  موارد امنیت در حمل کالا طراحی و ساخته شده که از درجه استاندارد بالایی برخوردارند. در برخی از کشتی‌های جدید کانتینری و فله نیز محلی برای بارگیری کالای خطرناک در صورت استاندارد بودن محموله یعنی ظروف چند جداره دارای سنسور اعلام خطر تعبیه شده است. اما برخی مسئولان بندری و مالکان اجازه بارگیری چنین کالایی را نمی‌دهند، زیرا کشتی مخصوص حمل کالای خطرناک به وفور یافت میشود. بدین ترتیب حمل کالا‌ی خطرناک با کشتی‌های معمولی از نظر قوانین بین‌المللی جرم شناخته می‌شود.

نکته دیگری که باید حتماً مورد بحث قرار گیرد نصب برچسب هشدار با علامت خطر حتماً باید مورد نظر قرار گیرد. همچنین محل نگهدار‌ی مواد خطرناک در انبار‌ها و مراکز ذخیره بسیار مهم است. اولاً این کالا‌ها باید از محل نگهداری کالا‌های معمولی حداقل۲۰ کیلومتر فاصله داشته باشند. ثانیاً در منطقه زیر زمین با مصالح ساختمانی بتن آرمه و پوشش ضد حریق و با اعلام ورود ممنوع برای همه کارکنان منطقه احداث شوند. طبیعی است که غیر از نیروی انسانی آموزش دیده بقیه کارکنان از رفتن به چنین محلی خودداری کنند. ناگفته نماند مدیریت ریسک بهینه و مطلوب با نظارت کارشناسان خبره در حمل ونگهداری کالا‌های خطرناک می‌تواند به کاهش خطرات بیانجامد.

در پایان باید گفت متأسفانه علیرغم ممنوعیت حمل کالای خطرناک با کشتی‌های معمولی متأسفانه به دلیل ارزان بودن نرخ حمل با این کشتی‌ها، حمل چنین محموله‌هایی تاکنون در کشور‌های مختلف  فجایع بیشماری را رقم زده است.

ترجمه و اقتباس: بهاره قهرمانی

منابع: mapfreglobalrisks، storemasta، identecsolutions، wtwco