علت اصلی پسروی آب دریای خزر چیست؟

به گزارش مانا، صاحبنظران برجسته دانشگاهی در حوزه محیط زیست ضمن ابراز نگرانی از پسروی‌های گسترده آب دریای خزر خواستار بررسی دقیق علمی و کارشناسی دلایل پسروی گسترده آب دریای خزر در چند سال اخیر و از طرف دیگر ارائه راهکار‌های مناسب برای مقابله با این پدیده را خواستار شدند.

این کارشناسان تأکید دارند مدیریت این مطالعه‌ها باید در سطح ملی و در استان‌های شمالی هم با میدان داری استانداری‌ها به صورت گسترده درباره این پدیده انجام شود. هر چند بسیاری بر این باورند با توجه به این که رودخانه بزرگ ولگا حدود ۸۵ درصد آب دریای خزر را تأمین می‌کند، سدسازی‌ها بر روی آن را مهم‌ترین عامل اصلی پسروی آب خزر می‌دانستند، اما کارشناسان ممتاز دانشگاهی می‌گویند که تحقیقات جدید نشان از آن دارد که این امر نمی‌تواند به تنهایی علت اصلی پسروی‌های گسترده آب خزر باشد و تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین به همراه تغییر مسیر باد‌ها را مهم‌ترین عامل پسروی آب خزر است.

کارشناسان دانشگاهی هشدار دادند با سرعت فعلی که پسروی‌های آب خزر انجام می‌شود تا پایان قرن آب بزرگ‌ترین دریاجه جهان بین ۹ تا ۱۸ متر پسروی خواهد کرد. این پسروی گسترده زمینه‌ای برای خشکی خزر در قسمت شمالی آن خواهد شد، چون عمق این دریاچه در قسمت شمالی آن حدود پنج متر است. هر چند در قسمت‌های جنوبی دریای خزر در محدوده ایران عمق دریای خزر به یک هزار و ۲۵ متر می‌رسد و شاید تا یک هزار سال دیگر این دریا در محدوده ایران خشک نشود، اما ساحل خزر در شمال ایران صد‌ها متر عقب‌نشینی خواهد کرد. دریای خزر ۲ چاله بسیار بزرگ در میانه و جنوب خود دارد که بسیار حیرت‌انگیز است، پس خشک شدن کامل دریای خزر منتفی است، اما کارشناسان ضمن تأیید تداوم پسروی‌های آب دریای خزر این امکان را می‌دهند که در چند سال آینده سواحل خزر شاید کیلومتر‌ها در عمق این دریا نفوذ کند، اما خزر به شکل کامل خشک نمی‌شود. نوسانات آب برای همه دریاچه‌های جهان یکسان است که بستگی به ورود آب رودخانه‌ها و میزان شدت تبخیر این دریاچه‌ها دارد و الگوی متفاوتی با آب‌های آزاد جهان دارند که به خاطر آب شدن یخ قطب‌ها سطح آب آنها بر خلاف دریاچه‌ها بالا می‌آید. دهه ۶۰ تراز آب دریای خزر به حدی بالا آمد که وزارت کشور به ناچار موج‌شکن‌هایی را کنار ساحل با سنگ چینه‌های فروان ایجاد کرد که در حال حاضر به خاطر پسروی آب خزر همه آن سواحل به پارکینگ ماشین تبدیل شد و سنگ‌ها بیرون از دریا ماندند.

کارشناسان معتقد هستند تمام دریاچه‌های جهان وقتی ورودی آب رودخانه‌ها به این دریاچه کم شود تراز آب بهم خورده و تراز آن کاهشی خواهد شد. تراز بارش و تبخیر در دریاچه‌ها همیشه منفی است و میزان تبخیر آب به مراتب بیشتر از بارشی است که بر سطح دریاچه می‌بارد که خزر هم از این امر مستثنی نیست.

صاحبنظران بر این اصل تأکید دارند با توجه به روند موجود تا ۲۰ سال آینده خلیج گرگان و میانکاله بسیار عقب‌نشینی و خشک خواهند شد و باید خود را برای آن روز‌های سخت آماده کنیم. ایجاد چالش در زیرساخت‌ها، کاربری‌های اقتصادی، اجتماعی، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب‌ها – خلیج‌ها) افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریا و اثرات منفی بر آبخوان‌های ساحلی از جمله اثرات عقب‌نشینی و کاهش تراز سطح دریای خزر از جمله تبعات منفی ناشی از عقب‌نشینی دریای خزر است. میانکاله و تالاب انزلی در معرض تهدید  محیط زیست- فوق دکتری مهندسی عمران از آمریکا  اظهار کرد: آن چه که در شرایط فعلی همه باید مد نظر قرار دهند، ایران باید خود را برای روز‌های ناگوار پسروی آب دریای خزر آماده کند.

دکتر عزیر عابسی گفت: خشک شدن تالاب‌های منتهی به خزر از جمله تهدید‌هایی است که پسروی آب دریای خزر برای ایران مشکل‌ساز خواهد شد.

وی با بیان این که همان گونه که در چند سال اخیر برخی از تالاب‌های منتهی به دریای خزر در شمال ایران خشک شد، خاطر نشان کرد: در شرایط فعلی این پسروی‌ها بدون تردید برای میانکاله و تالاب انزلی مشکل ساز خواهد شد و باید خود را برای شرایط سخت آماده کنیم.

این کارشناس محیط زیست افزود: رودخانه بزرگ ولگا که بزرگ‌ترین رودخانه اروپا است به تنهایی حدود ۸۵ درصد آب دریای خزر را تأمین می‌کند.

این دانش آموخته رشته محیط زیست از آمریکا ضمن بیان این مطلب که با توجه به این که سد‌های ساخته شده بر روی رودخانه ولگا برای ۷۰ سال گذشته است نه ۱۰ سال اخیر، اضافه کرد: سدسازی‌های موجود در ولگا به تنهایی عامل اصلی شتاب در پسروی آب دریای خزر نیست. عابسی گفت: بر اساس جدیدترین تحقیقات علمی انجام شده تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین و تغییر مسیر باد‌ها عامل اصلی پسروی آب دریای خزر است.

وی با بیان این مطلب که به طور حتمی باید در ایران یک کارگروه ویژه‌ای با حضور متخصصین برجسته دانشگاهی تشکیل شود، ادامه داد: این گروه باید با مطالعه صد‌ها مقاله و تحقیقاتی که خود انجام می‌دهند راهکار‌های مناسبی برای این موضوع پیدا کنند.

تعطیلی در انتظار بنادر شمال خزر

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل اظهار کرد: با توجه به سرعت فعلی پسروی آب خزر تا پایان قرن فعلی ۹ تا ۱۸ متر عمق آب دریای خزر پسروی خواهد که این حجم پسروی بنادر شمال دریای خزر را از کار خواهد انداخت.

وی با بیان این مطلب که در شمال دریای خزر عمق آب به حدود پنج متر خواهد رسید، افزود: گستره پسروی‌ها و خشکی خزر در شمال بزرگ‌ترین دریاچه جهان به مراتب بیشتر از قسمت جنوبی آن خواهد بود.

عابسی ادامه داد: هر چند عمیق‌ترین قسمت‌های خزر که حدود یک هزار و ۲۵ متر است در محدوده ایران و نزدیکی استان گیلان واقع شد، اما پسروی‌ها برای ایران هم آسیب‌های فراوانی خواهد داشت.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: در شرایط فعلی تحت هیچ شرایطی نباید اجازه داد که برج سازی در محدوده دریای خزر رواج پیدا کند و حفظ زمین‌های پسروی شده این دریا باید از دغدغه جدی مدیران ارشد کشور و استان‌های شمالی باشد.

این چهره دانشگاهی گفت: با ورود دستگاه‌های قضایی و انتظامی به همراه سازمان ثبت و اسناد کشور تحت هیچ شرایطی نباید برای این اراضی سند صادر شود.

عابسی افزود: بدون تردید زمینی که برای آن سند صادر شود پس از آن پروانه ساخت صادر و ساحل دریای خزر مملو از برج‌های بلندی خواهد شد که دیگر نمایی برای خزر باقی نمی‌ماند.

براساس آمار مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر از کاهش ۲ متری سطح آب این دریا از سال ۱۳۷۵ تاکنون خبر داد و در سال گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافته است. بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ میلادی پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می‌گردد و در صورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می‌شود، کاهش خواهد داشت. نتایج این مطالعات همچنین نشان داده فقط در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتیمتری مواجه بوده که این رخداد به عقب‌نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.