"آلودگی‌های دریانوردی"؛ تهدیدی جدی برای حیات اقیانوس‌ها

به گزارش مانا، روز جهانی دریانوردی، یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های بین‌المللی است که به مناسبت نقش حیاتی و غیرقابل‌انکار صنعت دریانوردی در اقتصاد جهانی و توسعه پایدار، هر ساله در ۲۹ سپتامبر گرامی داشته می‌شود. این روز توسط سازمان جهانی دریانوردی (IMO) با هدف آگاهی‌بخشی درباره اهمیت ایمنی دریانوردی، حفظ محیط زیست دریایی و همچنین مسائل مربوط به دریانوردان و حمل‌ونقل دریایی تعیین شده است. امسال، با توجه به چالش‌های روزافزون تغییرات اقلیمی، امنیت دریایی، و نیاز به حفظ اکوسیستم‌های دریایی، این روز از اهمیت بیشتری برخوردار است.

تاریخچه روز جهانی دریانوردی

سازمان جهانی دریانوردی در سال ۱۹۷۸ میلادی این روز را با هدف جلب توجه عمومی و بین‌المللی به مسائل مهم دریایی، نظیر ایمنی دریاها، مقررات حمل‌ونقل بین‌المللی و تأثیرات زیست‌محیطی فعالیت‌های دریایی تأسیس کرد. هر سال، این روز با شعاری خاص گرامی داشته می‌شود که به موضوعات کلیدی صنعت دریانوردی و چالش‌های پیش روی آن می‌پردازد. این شعار‌ها نه‌تن‌ها به جلب توجه افکار عمومی کمک می‌کنند، بلکه زمینه‌ای برای همکاری‌های بین‌المللی و تبادل تجربیات در این حوزه فراهم می‌آورند.

نقش کلیدی دریانوردی در اقتصاد جهانی

دریانوردی نقشی حیاتی در انتقال کالا‌ها و محصولات بین کشور‌ها ایفا می‌کند. در حدود ۸۰ درصد از حجم تجارت جهانی از طریق حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شود، که این خود نشان‌دهنده اهمیت بالای این صنعت در رشد اقتصادی و تأمین نیاز‌های کشور‌ها است. این سیستم حمل‌ونقل باعث ایجاد پیوند‌های اقتصادی بین کشور‌ها می‌شود و از عوامل اصلی در گسترش تجارت بین‌المللی به‌شمار می‌آید.

افزایش جمعیت جهانی و نیاز فزاینده به کالاها، اهمیت صنعت دریانوردی را دوچندان کرده است. از سوی دیگر، چالش‌هایی همچون کاهش منابع طبیعی، تغییرات اقلیمی، و مسائل زیست‌محیطی نیز تأثیرات گسترده‌ای بر این صنعت داشته‌اند. در نتیجه، سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی به دنبال توسعه فناوری‌ها و راهکار‌هایی برای کاهش آثار زیان‌بار زیست‌محیطی دریانوردی هستند.

تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن بر دریانوردی

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که دریانوردی در سال‌های اخیر با آن مواجه بوده است، تأثیرات تغییرات اقلیمی است. افزایش سطح آب دریاها، توفان‌های شدیدتر و غیرقابل‌پیش‌بینی، و تغییرات در الگو‌های آب‌وهوایی همه و همه به چالش‌هایی برای صنعت دریانوردی و حمل‌ونقل دریایی تبدیل شده‌اند. در این راستا، سازمان جهانی دریانوردی تلاش می‌کند تا با ارائه مقررات و راهکار‌های جدید، کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی را تسهیل کند و صنعت دریانوردی را به سمت استفاده از فناوری‌های سبزتر و پایدارتر سوق دهد.

برای مقابله با تغییرات اقلیمی، افزایش بهره‌وری سوخت و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر یکی از اهداف اصلی سازمان جهانی دریانوردی است. برخی از شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل دریایی در حال حاضر به استفاده از سوخت‌های کم‌کربن و فنّاوری‌های نوین برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و حفظ اکوسیستم‌های دریایی روی آورده‌اند. اما همچنان راه طولانی در پیش است تا تمام بخش‌های این صنعت به صورت گسترده از این راهکار‌ها بهره‌مند شوند.

دریانوردان؛ قهرمانان ناشناخته

در کنار اهمیت اقتصادی و زیست‌محیطی دریانوردی، دریانوردان به‌عنوان نیرو‌های اصلی این صنعت، نقشی اساسی در تداوم جریان تجارت بین‌المللی دارند. دریانوردان، که بیشتر اوقات خود را دور از خانه و خانواده سپری می‌کنند، با چالش‌های زیادی مواجه هستند؛ از جمله شرایط دشوار کاری، دوری از خانواده و مواجهه با مخاطرات طبیعی.

یکی از موضوعات محوری روز جهانی دریانوردی، توجه به رفاه و حقوق دریانوردان است. در سال‌های اخیر، سازمان‌های بین‌المللی تلاش کرده‌اند تا با تصویب قوانین و مقرراتی در زمینه حقوق کارگران دریایی، شرایط کاری بهتری برای این قشر ایجاد کنند. این اقدامات شامل تضمین ایمنی، بهداشت و امنیت شغلی برای دریانوردان است که در نهایت باعث بهبود وضعیت این صنعت نیز خواهد شد.

دریانوردی و تهدید محیط زیست

دریانوردی به عنوان یکی از اصلی‌ترین روش‌های حمل‌ونقل کالا در جهان، نقش بسیار مهمی در اقتصاد جهانی دارد؛ اما در عین حال مخاطرات زیادی برای محیط زیست دریایی به همراه دارد. فعالیت‌های دریانوردی، از انتشار آلاینده‌ها گرفته تا تخلیه زباله‌های سمی و ریزنشت‌های نفتی، همگی می‌توانند به تخریب اکوسیستم‌های دریایی منجر شوند.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات محیط زیست دریایی ناشی از دریانوردی،  نشت نفت و سوخت‌های فسیلی است. نشت‌های نفتی به طور مستقیم اکوسیستم‌های حساس دریایی را آلوده می‌کنند و به مرگ آبزیان، از جمله ماهیان و پرندگان دریایی، منجر می‌شوند. حتی مقادیر کم نفت می‌تواند به کاهش کیفیت آب و آسیب به زیستگاه‌های طبیعی منجر شود.

علاوه بر این، انتشار گاز‌های گلخانه‌ای ناشی از سوخت‌های فسیلی کشتی‌ها، به افزایش سطح دی‌اکسید کربن در جو کمک می‌کند و تغییرات اقلیمی را تشدید می‌کند. افزایش دمای آب اقیانوس‌ها و ذوب یخ‌های قطبی از جمله پیامد‌های تغییرات اقلیمی است که مستقیماً بر محیط زیست دریایی تأثیر می‌گذارد.

زباله‌های پلاستیکی که توسط کشتی‌ها به دریا ریخته می‌شوند نیز تهدیدی جدی برای حیات دریایی محسوب می‌شوند. پلاستیک‌ها به مرور زمان به قطعات ریزتر تجزیه شده و به عنوان میکروپلاستیک‌ها در زنجیره غذایی دریایی قرار می‌گیرند، که به سلامت حیوانات و حتی انسان‌ها آسیب می‌رساند.

آلودگی صوتی نیز یکی دیگر از مخاطراتی است که دریانوردی برای محیط زیست دریایی به وجود می‌آورد. صدای موتور‌های کشتی‌ها و تجهیزات حفاری دریایی می‌تواند ارتباطات و الگو‌های مهاجرت پستانداران دریایی، از جمله نهنگ‌ها و دلفین‌ها، را مختل کند.

برای مقابله با این تهدیدات، بسیاری از کشور‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، از جمله سازمان جهانی دریانوردی (IMO)، به دنبال وضع قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای کاهش انتشار آلاینده‌ها، جلوگیری از نشت نفت و کاهش تأثیرات منفی دریانوردی بر محیط زیست دریایی هستند. استفاده از سوخت‌های کم‌کربن و توسعه فناوری‌های سبز از جمله راهکار‌های کلیدی برای حفظ اقیانوس‌ها و اکوسیستم‌های دریایی است.

در رابطه با این موضوع،  دکتر مجتبی ذوالجودی؛ معاون سابق محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست به تسنیم گفت:  معاونت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا با تدوین برنامه اقدام عملیاتی و نقشه راه توسعه دریامحور، ضمن حفظ محیط‌زیست دریایی، مشارکت عمومی و تسهیل امور مرتبط با دریانوردی سازگار با محیط زیست را افزایش دهد. این نقشه راه و برنامه اقدام با همکاری نهاد‌های مختلف تدوین شده و به ویژه به کاهش بوروکراسی‌های اضافی و بکارگیری فنّاوری‌های نوین  با کمترین آلودگی و خسارات زیست محیطی در این حوزه پرداخته است.

وی افزود: همچنین، سازمان به‌دنبال بهبود قوانین و مقررات مرتبط با محیط‌زیست دریایی بوده تا از ایجاد مانع برای فعالیت‌های دریانوردی سازگار با محیط زیست جلوگیری شود.

بهره‌گیری از فنّاوری‌های نوین برای کاهش آلودگی‌های دریایی

معاون سابق محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد:در پی ابلاغ سیاست‌های کلی توسعه دریامحور توسط مقام معظم رهبری،   سازمان پیشنهاداتی مانند بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای کاهش آلودگی‌های دریایی و توسعه پایدار و متوازن سواحل و دریا با حفظ زیست‌بوم‌ها را مطرح کرده است. این اقدامات به‌منظور تضمین توسعه دریامحور پایدار و مسئولانه، در اولویت قرار گرفته‌اند. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین می‌تواند به‌طور قابل توجهی به کاهش آلودگی‌های دریایی و افزایش بهره‌وری در حمل و نقل دریایی و توسعه متوازن و پایدار در دریا کمک کند.

وی تصریح کرد: از جمله فنّاوری‌هایی که مورد توجه قرار گرفته‌اند، می‌توان به سیستم‌های پیشرفته پایش آلودگی‌ها و فنّاوری‌های سبز با راندمان بالا در صنعت کشتی‌سازی،   دریانوردی و توسعه بنادر اشاره کرد.

عدم هماهنگی بین نهاد‌های مختلف در زمینه دریانوردی چالش اصلی این حوزه

ذوالجودی ادامه داد: یکی از چالش‌های اصلی که سازمان حفاظت محیط‌زیست به آن اشاره کرده، عدم هماهنگی کامل بین نهاد‌های مختلف در زمینه دریانوردی و حفاظت از محیط‌زیست دریایی است. از راهکار‌های مطرح شده برای بهبود این وضعیت می‌توان به ایجاد یک سیستم جامع مدیریت یکپارچه برای سواحل و دریا‌ها و همچنین افزایش نظارت و اجرای دقیق‌تر مقررات زیست‌محیطی اشاره کرد.

وی بیان کرد: در این راستا سیاست‌های توسعه دریامحور و برنامه جامع تحقق سیاست‌های توسعه دریا محور، بستر مناسبی برای انسجام و مدیریت هماهنگ و یکپارچه دستگاه‌های اجرایی در حوزه دریا و دریانوردی  است که باید از این فرصت به‌خوبی بهره گرفت.

اهمیت حفظ منابع دریا برای نسل‌های آینده

معاون سابق محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: منابع بی‌شمار محیط زیست دریایی از ابتدای بشریت در دل این پهنه‌های آبی نهفته است و حفظ آن برای آیندگان وظیفه‌ای است که به دوش می‌کشیم و در قبال آن مسئول هستیم.

ذوالجودی ادامه داد: قوانین کشور ما نیز بر این مهم تأکید دارند و بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است»

وی در پایان گفت: باور بنده این است که دستیابی به توسعه دریامحور پایدار نیازمند همکاری همه‌جانبه بین تمامی نهاد‌های مرتبط، استفاده از تکنولوژی‌های مدرن و روزآمد و ارتقاء فرهنگ حفاظت از محیط زیست دریایی در سطح جامعه است.

منبع: تسنیم