اهمیت راهبردی جزیره قبرس و چالش‌های پیشِ رو

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، قبرس دارای اقتصاد پُردرآمد و مبتنی بر خدمات و عضو جدایی ناپذیر اتحادیه اروپا است. گردشگری به طور قابل توجهی به اقتصاد آن کمک و بورس اوراق بهادار قبرس به عنوان یک حلقه حیاتی برای سرمایه‌گذاری کشورهای عضو اتحادیه اروپا عمل می‌کند. اکتشافات اخیر میادین گازی اهمیت شهر نیکوزیا را در دریای مدیترانه تقویت کرده، اگرچه تقسیم قبرس همچنان یک مسئله ژئوپلیتیکی عمیق است.

بافت تاریخی و فرهنگی

هویت قبرس دارای میراث تاریخی و فرهنگی غنی است که تأثیرات اروپایی و آسیایی را به هم متصل می‌کند. قبرس که به دلیل موقعیت استراتژیک خود در تقاطع سه قاره-اروپا، آسیا و آفریقا- شناخته شده، سرزمینی مطلوب برای تمدن‌های مختلف از جمله یونانی‌ها، رومی‌ها، بیزانسی‌ها، ونیزی‌ها، عثمانی‌ها و بریتانیایی‌ها بوده است.

این همگرایی تاریخی عمیقاً بر هویت فرهنگی و سیاسی جزیره تأثیر گذاشته است. در حال حاضر، علیرغم نزدیکی جغرافیایی قبرس به آسیا، همسویی قبرس با اروپای جنوب شرقی با پیوندهای سیاسی و فرهنگی آن با یونان و عضویت آن در اتحادیه اروپا قابل مشاهده است. نفوذ یونان در زبان، مذهب و آداب و رسوم جامعه یونانی قبرس که اکثریت جمعیت جزیره را تشکیل می‌دهند، مشهود است.

چشم‌انداز اقتصادی

اقتصاد قبرس عمدتاً خدمات محور است و بر گردشگری، خدمات مالی و کشتیرانی تأکید زیادی دارد. موقعیت استراتژیک این جزیره از لحاظ تاریخی آن را به یک مرکز تجاری کلیدی تبدیل کرده که اروپا را با خاورمیانه و شمال آفریقا پیوند می‌دهد.

بخش مالی در قبرس نیز شاهد رشد قابل توجهی بوده که توسط مقررات مالیاتی مطلوب و چارچوب قانونی قوی تسهیل شده و آن را به مقصدی جذاب برای مشاغل و سرمایه گذاران بین المللی تبدیل کرده است. بورس اوراق بهادار قبرس به عنوان یک پل مهم برای جریان سرمایه‌گذاری بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا عمل کرده و یکپارچگی اقتصادی جزیره را در اتحادیه اروپا تقویت می‌کند.

گردشگری همچنان سنگِ بنای اقتصاد قبرس است و سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی و اشتغال دارد. زیبایی طبیعی، مکان‌های تاریخی و آب و هوای مطلوب این جزیره سالانه میلیون‌ها بازدیدکننده را به خود جذب می‌کند. البته تقسیم جزیره محدودیت‌هایی را بر پتانسیل کامل گردشگری تحمیل کرده است، زیرا بخش‌های قابل توجهی از خط ساحلی و مکان‌های توریستی دور از دسترس هستند.

علی‌رغم این چالش‌ها، قبرس با شرایط سازگار شده، تقاضاهای گردشگری را افزایش داده و بازارهای خود را برای کاهش تأثیر بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی متنوع می‌کند.

چالش بزرگ قبرس

تقسیم قبرس همچنان یک موضوع ژئوپلیتیک مرکزی است که جزیره و منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در سال ۱۹۷۴، ترکیه در پاسخ به کودتای یونانی‌های قبرسی که به دنبال اتحاد با یونان بودند، عملیات نظامی انجام داد. در نتیجه، جمهوری ترک قبرس شمالی (TRNC) تأسیس شد که تنها از سوی ترکیه به رسمیت شناخته شد.

این تقسیم منجر به جابه‌جایی قابل توجهی از جمعیت شد، به طوری که حدود ۲۰۰ هزار یونانی قبرسی به جنوب گریختند و ترک‌های قبرس به سمت شمال حرکت کردند. بخش شمالی جزیره همچنان به شدت نظامی شده و تقریباً ۴۰۰۰۰ سرباز ترکیه در آنجا مستقر هستند که ۳۷ درصد از قلمرو را پوشش می‌دهد.

بحران جاری اثرات نامطلوب بسیاری دارد. از نظر اقتصادی، کنترل بیش از نیمی از خط ساحلی جزیره توسط نیروهای ترکیه، توسعه بخش‌های حیاتی مانند گردشگری و شیلات را محدود می‌کند. بخش شمالی به دلیل‌عدم به رسمیت شناختن بین‌المللی در انزوا بوده که بر تجارت و فرصت‌های اقتصادی تأثیر می‌گذارد. از نظر اجتماعی، جابه‌جایی و ادامه جدایی این دو بخش زخم‌های عاطفی عمیق و اختلافات مالکیتی حل‌نشده‌ای بر جای گذاشته که تلاش‌ها برای آشتی را پیچیده می‌کند.

تغییرات جمعیتی در شمال، تحت تأثیر ورود مهاجران از ترکیه، وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. این تغییر ساختار اجتماعی را تغییر داده و شکاف‌های فرهنگی و اجتماعی بین ترک‌های بومی قبرس و مهاجران جدید را ایجاد کرده است. ترک‌های قبرسی اغلب احساس تمایز از شهرک‌نشینان می‌کنند، که این امر تنش‌ها را در جامعه تشدید و بر چشم‌انداز قبرس یکپارچه تأثیر می‌گذارد.

روابط بین‌الملل و تلاش‌های دیپلماتیک

تعهد این کشور به قوانین بین‌المللی و همسویی آن با سیاست‌های اتحادیه اروپا به شدت بر سیاست خارجی قبرس تأثیر گذاشت. قبرس به عنوان یکی از اعضای اتحادیه اروپا به مواضع این اتحادیه در مورد موضوعات مختلف بین المللی از جمله تحریم‌ها علیه روسیه پایبند است.

هرچند شور و شوق ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا کاهش یافته است، اما مسئله قبرس همچنان بر معاملات این کشور با اتحادیه اروپا، به ویژه در رابطه با تجارت و تسهیل ویزا، تأثیر می‌گذارد.

قبرس همچنین روابط تاریخی خود با روسیه را با احتیاط دنبال کرده است. هرچند اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه به دنبال اقدامات این کشور در اوکراین روابط اقتصادی را به ویژه در بخش گردشگری متشنج کرده، اما قبرس وابستگی‌های اقتصادی خود را متنوع کرده و اتکای خود را به گردشگران و سرمایه گذاری‌های روسی کاهش داده است.

این جزیره همچنین نقش مهمی در سیاست خارجی اتحادیه اروپا ایفا کرده است و از پناهندگان اوکراینی میزبانی و از مواضع قوی اتحادیه اروپا در مورد مسائل حقوق بین‌الملل و تمامیت ارضی دفاع می‌کند.

اکتشاف انرژی و پتانسیل اقتصادی

کشف میدان‌های گازی قابل توجه در منطقه اقتصادی انحصاری قبرس (EEZ) چشم‌انداز ژئوپلیتیکی آن را تغییر، فرصت‌های اقتصادی جدیدی را ارائه و اهمیت استراتژیک آن را افزایش داده است. مشارکت شرکت‌های بزرگ انرژی بین‌المللی مانند انی، اکسون موبیل و شورون پتانسیل این منابع را برای تغییر اقتصاد قبرس و ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای نمایان می‌کند.

پیشرفت‌های حاصل شده در بخش انرژی، ارتباطات قوی‌تری را با کشورهای همسایه به‌ویژه مصر و اسرائیل که قبرس با آن‌ها توافق‌نامه‌های EEZ منعقد کرده، تقویت کرده است. این توافقنامه‌ها پایه و اساس طرح‌های مشارکت انرژی، مانند امکان انتقال گاز به مصر برای صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) را ایجاد کرده است. نزدیکی میادین گازی قبرس به اکتشافات مهمی مانند میدان «زهر» مصر، چشم‌انداز توسعه زیرساخت‌های انرژی یکپارچه و هم افزایی بازار را افزایش می‌دهد.

مجمع گاز مدیترانه شرقی (EMGF) نمونه‌ای از همکاری منطقه‌ای بوده که توسط اکتشافات انرژی تقویت شده است. قبرس به عنوان یک عضو این مجمع، با سایر کشورهای مدیترانه شرقی وارد گفتگو و همکاری شده و امنیت انرژی و همکاری اقتصادی را ارتقا می‌دهد. این مجمع همچنین بستری را برای پرداختن به تنش‌های ژئوپلیتیکی با پتانسیل عادی‌سازی روابط و حل مناقشات از طریق منافع مشترک اقتصادی فراهم می‌کند.

با وجود این تحولات مثبت، موضع ترکیه همچنان یک چالش بزرگ است. ترکیه با توافقنامه‌های EEZ قبرس مخالفت می‌کند و فعالیت‌های حفاری غیرقانونی را در منطقه انجام داده که منجر به تنش‌ها و واکنش قوی قانونی و دیپلماتیک قبرس و متحدانش شده است.

بحران مهاجران و پیامدهای سیاسی-اجتماعی

بی‌ثباتی در خاورمیانه به ویژه در سوریه و لبنان، به طور قابل‌توجهی بر قبرس تأثیر گذاشته و منجر به ورود مهاجران بسیاری شده است. موقعیت استراتژیک این جزیره آن را به یک نقطه ورودی برای مهاجران و پناهجویانی که قصد ورود به اتحادیه اروپا را دارند تبدیل کرده است. این ورود به طور قابل توجهی منابع و زیرساخت‌های قبرس را تحت فشار قرار داده و مهاجرت را به یک موضوع مهم اجتماعی-سیاسی تبدیل کرده است.

قبرس با ابتکارات مختلفی از جمله همکاری با اتحادیه اروپا برای حمایت از لبنان و تلاش‌ها برای تعیین مناطق امن در سوریه جهت بازگشت پناهجویان به این بحران‌ها پاسخ داده است. این جزیره بیشترین درصد پناهجویان را در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا دارد که نشان دهنده تأثیر قابل توجه مهاجرت بر جامعه آن است. وضعیت کنونی سیاست داخلی را تحت تاثیر قرار داده و مهاجرت به عنوان یک موضوع کلیدی در پیش بینی انتخابات اروپا مطرح شده و به افزایش احساسات افراطی راست‌گرایانه کمک کرده است.

به گفته دولت نیکوزیا، یک چالش بزرگ نقش ترکیه در تسهیل مهاجرت غیرقانونی به قبرس است. قبرس به عنوان یک کشور جزیره‌ای با چالش‌های منحصر به فردی در مدیریت این جریان‌ها مواجه است، به طوری که مهاجران اغلب نمی‌توانند به اروپا بروند و در نتیجه تعداد زیادی از پناهجویان در این کشور باقی می‌مانند.

ملاحظات امنیتی

حضور یک گروه بزرگ از نیروهای ترکیه در شمال و نظامی شدن منطقه، تهدیدی مداوم برای بی‌ثباتی ایجاد می‌کند. خط سبز که یک منطقه حائل تحت نظارت سازمان ملل بوده تقسیم جزیره را مشخص می‌کند. حمایت بین‌المللی، به ویژه از سوی نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در قبرس (UNFICYP)، برای حفظ ثبات بسیار مهم است. تمدید سالانه مأموریت حفظ صلح بر اهمیت همکاری بین‌المللی تأکید می‌کند. منطقه حائل اگرچه کوچک است، اما نقش حیاتی در جلوگیری از تشدید تنش‌ها و حفظ آرامش در جزیره دارد.

نتیجه‌گیری

تقسیم‌بندی تاریخی، ابتکارات اقتصادی استراتژیک و روابط بین‌المللی در حال توسعه، چشم‌انداز ژئوپلیتیک قبرس را مشخص می‌کند. تقسیم جزیره همچنان مانع مهمی برای پتانسیل کامل اقتصادی و سیاسی آن است.

موقعیت استراتژیک و کشف میادین گازی، راه‌های امیدوارکننده‌ای برای رشد اقتصادی و افزایش ارتباط ژئوپلیتیکی است. پایبندی قبرس به قوانین بین‌المللی و سیاست‌های اتحادیه اروپا، علیرغم چالش‌های ذاتی، به هدایت روابط پیچیده با قدرت‌های بزرگ جهانی کمک کرده است.

نحوه مدیریت این جزیره با بحران مهاجران و همکاری‌های انرژی آن نشان می‌دهد که برای حفظ ثبات و تشویق همکاری‌های منطقه‌ای تلاش می‌کند.

در حالی‌که قبرس همچنان به برقراری توازن در روابط تاریخی، اهداف اقتصادی و چالش‌های ژئوپلیتیکی خود ادامه می‌دهد، این کشور جزیره‌ای در یک مقطع حساس قرار دارد. تحولات آتی، به ویژه در حل مسئله قبرس و سرمایه‌گذاری بر منابع انرژی، در شکل دادن به نقش آن در شرق مدیترانه و فراتر از آن بسیار مهم خواهد بود.

منبع: اسپیشیل اوراسیا