تیر خلاص به تحریم‌ها

مانا: در همان ابتداء وضع تحریم‌ها، نهاد‌های مختلف بین‌المللی کاهش دو رقمی تولید ناخالص داخلی این کشور را پیش‌بینی می‌کردند؛ چنانکه بانک جهانی پیش‌بینی کرد که تولید ناخالص داخلی روسیه در سال ۲۰۲۲ میلادی، ۱۱.۲ درصد کاهش خواهد یافت و مؤسسه بازرگانی بین‌المللی نیز پیش‌بینی کرده بود که اقتصاد روسیه ۱۵ درصد کوچک‌تر خواهد شد.

همچنین پیش‌بینی اولیه صندوق بین‌المللی این بود که اقتصاد روسیه در سال ۲۰۲۲ میلادی کاهشی ۸.۵ درصدی را تجربه خواهد کرد، اما برخلاف بسیاری از پیش‌بینی‌ها اقتصاد این کشور تنها ۲.۱ درصد کوچک شد و طبق پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول در سال جاری ۰.۷ درصد نیز رشد خواهد داشت.

اخیراً نیز ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در پیامی به شرکت‌کنندگان بیست و ششمین مجمع بین‌المللی پترزبورگ اعلام کرد که طبق ارزیابی کارشناسان انتظار می‌رود اقتصاد روسیه در سال ۲۰۲۳ میلادی بین ۱ تا ۲ درصد رشد کند.

افزایش مبادلات تجاری روسیه با سایر کشور‌ها با وجود تحریم

بررسی اقتصاد روسیه نشان می‌دهد که این کشور در بسیاری از بخش‌ها سهم مهمی در اقتصاد جهان دارد و در حال حاضر نیز بار دیگر به جمع ۱۰ اقتصاد برتر جهان بازگشته و با تولید ۲.۳ تریلیون دلار کالا و خدمات در رتبه هشتم جهان قرار گرفته است.

در سال ۲۰۲۲ میلادی مجموع صادرات این کشور به ۵۹۱.۴ میلیارد دلار رسید که ۱۹.۹ درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش نشان می‌دهد. اما واردات نسبت به سال قبل از آن با ۱۱.۷ درصد کاهش به ۲۵۹.۱ میلیارد دلار رسید. روسیه بعد از چین رتبه دومین کشور از نظر مازاد تراز تجاری در سال ۲۰۲۲ میلادی را داشته است. گردش مالی تجارت خارجی در سال ۲۰۲۲میلادی با ۸.۱ درصد افزایش ۸۵۰.۵ میلیارد دلار گزارش شده است.

هرچند مقامات غربی با وضع تحریم به دنبال کاهش مراودات اقتصادی روسیه با سایر کشور‌ها بودند، اما بسیاری از کشور‌ها مبادلات تجاری خود با روسیه را افزایش داده‌اند که کشور‌های چین، ترکیه و هند از جمله این کشور‌ها هستند.

 به گفته مقامات گمرک چین حجم تجارت بین روسیه و چین در سال ۲۰۲۲ میلادی نزدیک به ۳۰ درصد رشد داشت و به رکورد ۱۹۰ میلیارد دلار رسید. «میخائیل میشوستین» نخست‌وزیر روسیه در سفر به پکن و دیدار با «لی چیانگ» نخست‌وزیر چین اعلام کرد که حجم تبادلات تجاری بین دو کشور امسال از مرز ۲۰۰ میلیارد دلار عبور خواهد کرد.

 همچنین حجم مبادلات روسیه و ترکیه در سال ۲۰۲۲ میلادی رشد دو برابری داشت و به رقم ۴۵ میلیارد دلار رسید و روسیه و هند نیز با افزایش ۲.۵ برابری حجم مبادلات در این سال رقم مبادلات را به ۳۰ میلیارد دلار رساندند.

ناوگان دریایی روسیه در خدمت توسعه تجارت با جهان

بخش زیادی از تجارت کالا در روسیه مربوط به بخش دریایی است و به مدد ناوگان کشتیرانی آن صورت می‌گیرد. بنا بر آمار‌های سایت کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ میلادی ظرفیت ناوگان تحت پرچم این کشور ۱۰ میلیون و ۹۲۲ هزار (DWT) و ظرفیت ناوگان تحت مالکیت آن ۲۳ میلیون و ۸۵۵ هزار (DWT) بوده است.

تعداد کشتی‌های تحت پرچم این کشور نیز دو هزار ۸۷۵ کشتی و تعداد دریانوردان آن ۱۹۸ هزار و ۱۲۳ نفر بوده که این رقم ۱۰.۵ درصد از کل دریانوردان جهان است. همچنین ظرفیت ساخت کشتی در روسیه در این سال ۱۳۵ هزار و ۶۴۹ (GT) و ظرفیت بازیافت کشتی آن دو هزار و ۸۶۷ (GT) بوده است.

روسیه از نظر امکانات بندری و توانایی تخلیه و بارگیری کالا یکی از بهترین کشور‌های جهان است. بیش از ۶۰ درصد از حجم تجارت بین‌المللی این کشور از طریق دریا انجام می‌شود و بنادر متعدد آن در دریای سیاه، دریای آزوف، دریای بالتیک، دریای ژاپن و دریای خزر وظیفه صادرات کالا به سراسر جهان و واردات از کشور‌های مختلف دنیا را بر عهده دارند.

بندر نووراسییس، بندر سنت پترزبورگ، بندر اوست لوگا، بندر وستوچنی، بندر پریمورسک و بندر مورمانسک جزو بزرگ‌ترین بنادر روسیه هستند که حجم زیادی کالا در آن‌ها جا‌به‌جا می‌شود.

بنا بر آمار‌های سایت آماری استاتیستا، بنادر روسیه در سال ۲۰۲۲ میلادی نزدیک به ۴۳۷ میلیون تُن محموله فله خشک و حدود ۴۰۵ میلیون تُن محموله فله مایع را جابه‌جا کردند. همچنین از ژانویه تا آوریل ۲۰۲۳ میلادی، بنادر روسیه ۳۰۰ میلیون تُن کالا را تخلیه و بارگیری کرده‌اند که ۱۱.۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته و این مقدار شامل ۱۴۶.۴ میلیون تُن محموله عمومی و فله خشک و ۱۵۴.۱ میلیون تُن فله مایع بوده است.

بر اساس آمار آژانس حمل‌و‌نقل دریایی و رودخانه‌ای فدرال روسیه، ۲۶ درصد مبادلات تجاری روسیه از طریق بنادر شرق دور، ۳۳ درصد از طریق بنادر آزوف و دریای سیاه، ۲۹.۴ درصد از طریق بنادر دریای بالتیک، ۱۱ درصد از طریق بنادر قطب شمال و ۰.۶ درصد از طریق بنادر روسی در سواحل دریای خزر انجام می‌شود.

کریدور شمال- جنوب جایگزینی برای مسیر کانال سوئز

روسیه و ایران قصد دارند با افزایش سرمایه‌گذاری در بنادر دریای خزر حجم مبادلات کالا از طریق این بنادر را افزایش دهند. همچنین روسیه وعده داده تا مسئله لایروبی بنادر خود در حوزه دریای خزر را تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی به نحوی حل کند تا کشتی‌ها همواره عمق لازم و کافی را برای تردد در اختیار داشته باشند.

کریدور ترکیبی شمال-جنوب نیز که ارتباط ترانزیتی کشور‌های شمال اروپا و روسیه را از طریق ایران با کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس، هند و کشور‌های جنوب شرق آسیا برقرار می‌کند، مورد توجه جدی روسیه قرار گرفته است. اخیراً نیز موافقت‌نامه‌ای بین ایران و روسیه در زمینه تکمیل راه آهن رشت – آستارا امضا شد که به گفته  الکساندر نواک معاون نخست وزیر روسیه، این موافقت‌نامه از مهم‌ترین اقدام‌ها در چارچوب کریدور شمال جنوب است که اگر این قطعه مفقوده تکمیل شود، تحولی بزرگ در مسیر مواصلاتی دو کشور ایجاد خواهد شد. رقم سرمایه‌گذاری ارزیابی‌شده کنونی این پروژه یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون یوروست و از یک سال آینده عملیات اجرایی آن آغاز می‌شود.

معاون نخست وزیر روسیه توان جابه‌جایی بار در مسیر شمال-جنوب را ۱۵ میلیون تُن عنوان کرد و معتقد است این رقم به ۳۰ تا ۶۰ میلیون تُن قابل افزایش است و جایگزینی بسیار مناسب برای انتقال کالا و بار در مقایسه با گزینه‌های جایگزین مانند کانال سوئز خواهد بود، ضمن اینکه این مسیر از نظر زمان و هزینه بسیار سودآور است.

همکاری‌های تهران – مسکو برای افزایش حجم مبادلات تجاری

ایران و روسیه دارای چندین بندر فعال در بخش‌های شمالی و جنوبی دریای خزر هستند. ماخاچ کالا، علیا، آستاراخان. سالیانکا و لاگان بنادر اصلی روسیه هستند. در سمت ایرانی دریای خزر، بندر آستارا، انزلی، کاسپین، نوشهر و امیرآباد قرار دارند.

سال گذشته گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ۵۳ درصد از سهام بندر سالیانکا در منطقه آستاراخان را خریداری و ۱۰ میلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری کرد. کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو نیز اعلام کرد که ایران طرح توسعه بندر سالیانکا را طراحی کرده است و برنامه‌هایی برای اجرای این پروژه دارد.

اخیراً نشست سه‌جانبه‌ای بین ایران، روسیه و هند برگزار شد که به گفته علی‌اکبر صفایی، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، هدف از آن این بود که به صورت عملی افزایش ترانزیت کالا عمدتاً بین کشور‌های بزرگ هند و روسیه و سایر کشور‌های حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان و نیز کشور‌های شاخه غربی و شرقی دریای خزر افزایش یابد.

رشد حمل‌ونقل کالا از طریق دریای خزر نقش مهمی در گسترش تجارت دوجانبه بین روسیه و ایران خواهد داشت. در سال ۲۰۲۲ میلادی گردش تجاری بین روسیه و ایران ۲۰ درصد افزایش یافت و به حدود ۴.۹ میلیارد دلار رسید. مقامات مسکو انتظار دارند در سال‌های آینده این میزان به ۴۰ میلیارد دلار افزایش یابد؛ بنابراین به نظر می‌رسد روسیه برای جبران ضرر از دست دادن بازار‌های اروپایی، تحرکاتی جدی در بخش تجارت با سایر نقاط جهان و به خصوص شرق آغاز کرده است که این مسئله نه تنها کمک می‌کند که اقتصاد روسیه سرپا نگه داشته شود بلکه به تقویت آن نیز کمک می‌کند.