امکان تولید سالانه ۵/۴ میلیون تن انواع آبزیان در دریا‌های کشور / رتبه ۲۲ جهانی ایران در صنعت آبزی پروری

وضعیت صنعت شیلات کشورمان در مقیاس جهانی به چه صورت است؟
هم اکنون پرورش آبزیان در کشورمان به یک میلیون و ۲۵۶ هزار تُن رسیده است. بر اساس آخرین آمار اعلام شده رتبه ایران میان سایر کشور‌های دنیا در زمینۀ تولید و پرورش آبزیان ۲۲ و در میان کشور‌های آسیایی ۱۲ است. ۲۷ هزار هکتار مزرعه جهت آبزی پروری در کشور وجود دارد که از این میزان، ۱۸ هزار هکتار مزرعه به صید ماهیان گرمابی و هفت هزار هکتار به صید ماهیان سردآبی اختصاص دارد. یکی دیگر از مهمترین اقدامات سازمان شیلات در زمینه تولید آبزیان  پرورش ماهی در قفس‌های دریایی است؛ آبزی پروری در دریا به عنوان یک از اهداف کلان سازمان مورد توجه است و تمام سرمایه گذاران این بخش را مورد حمایت قرار می‌دهد. برنامه تعیین شده برای تولیدات محصولات شیلاتی در سال ۱۴۰۱  یک میلیون و ۴۶۰ هزار تن تعیین شده بود که در نهایت بخش زیادی از هدف تعیین شده، محقق شد.

چه برنامه مشخص و جامعی برای توسعه آبزی پروری تدوین شده است؟
بر اساس مطالعات جامع انجام شده در زمینه پرورش آبزیان در دریا، آب‌های کشورمان در جنوب و شمال، مستعد تولید سالانه چهار و نیم میلیون تن انواع آبزیان است که در گام نخست قابلیت تولید سالانه ۵۰۰ هزار تن انواع آبزیان از طریق پرورش در دریا وجود دارد. همانطور که پیش از این نیز به آن اشاره کردم، آبزی پروری در دریا از طریق پرورش انواع ماهیان در قفس یکی از مهمترین سیاست‌های سازمان شیلات ایران جهت توسعه آبزی پروری کشور محسوب می‌شود که در همین راستا طی سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیر تولید در این بخش از آبزی پروری بوده ایم. وجود هشت هزار و ۸۰۰ کیلومتر ساحل در کشور با احتساب جزایر، زمینه مناسبی برای پرورش آبزیان است به گونه‌ای که آبزی پروری در سواحل، پرورش ماهی در قفس و پرورش گیاهان آبزی می‌تواند باعث افزایش ظرفیت تولیدی شیلات کشور شود.

به توسعه آبزی پروری از طریق پرورش در قفس به عنوان یکی از سیاست‌های مهم دولت در توسعه صنعت شیلات اشاره کردید؛ چگونه این سیاست عملی خواهد شد؟
در حال حاضر تولید ۸۵ درصد از سازه‌های پرورش ماهی در قفس بومی سازی شده است، بر اساس برنامه ریزی‌های صورت گرفته تعداد حقله‌های پرورش ماهی در قفس از ۱۳۳ حلقه در سال گذشته به ۳۵۷ حلقه در سال ۱۴۰۱ رسیده است. وجود ۳۵۷ حلقه پرورش ماهی در قفس، ظرفیت تولید سالانه ۳۵ هزار تن انواع ماهیان را خواهد داشت. از سوی دیگر وارد کردن بچه ماهی جهت پرورش در قفس‌های دریایی یکی دیگر از اقدامات مهم سازمان شیلات ایران جهت کمک به این صنعت است. تولید انواع گونه‌های آبزیان در دریا و از طریق قفس نیازمند زیرساخت‌های لازم و نیز استفاده از دانش روز دنیا است که در این زمینه از ظرفیت‌های موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور و نیز شرکت‌های دانش بنیان استفاده خواهیم کرد. با توجه به چند وجهی بودن صنعت پرورش ماهی در قفس، در راستای تحقق برنامه‌های در نظر گرفته شده نیازمند عزم ملی در این زمینه هستیم. یکی از اولویت‌های سازمان شیلات جهت توسعه آبزی پروری در دریا همکاری با شرکت‌های دانش بنیان است که به این منظور کارگروه ویژه‌ای در سازمان شیلات ایران تشکیل شده است. مجری طرح پرورش ماهی در قفس‌های دریایی معاونت آبزی پروری سازمان شیلات ایران است که هماهنگی‌های لازم جهت توسعه این صنعت توسط معاونت مذکور در حال انجام است. از سوی دیگر گونه‌های قابل پرورش در دریا بررسی شده که بر اساس آن یکی از بهترین گونه‌های قابل پرورش در آب‌های کشور، گونه «سیبس» است که مورد توجه سرمایه گذاران بخش خصوصی قرار گرفته است.

با توجه به اینکه میگوی پرورشی طی سال‌های اخیر به یکی از مهمترین صنعت‌های شیلاتی کشور تبدیل شده است، سازمان شیلات ایران برای توسعه هر چه بیشتر این صنعت چه سیاستی را در پیش گرفته است؟
افزایش تولید میگو به عنوان یک محصول ارز آور شیلاتی برای کشور از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. تولید این محصول از ۵۷ تن به ۶۱ تن در سال گذشته افزایش یافت که بر اساس برنامه ریزی‌های صورت گرفته انتظار می‌رود در سال ۱۴۰۲ شاهد افزایش بیشتری در تولید این محصول شیلاتی نیز باشیم. در گام نخست و طی برنامه هفتم توسعه، برنامه ریزی جهت تولید سالانه ۱۶۰ تن میگو، صورت گرفته است. به منظور تحقق اهداف تعیین شده در زمینه تولید آبزیان، سیاست سازمان شیلات همواره بر حمایت از سرمایه گذاران بخش خصوصی متمرکز بوده است و طی برنامه هفتم توسعه‌ای حمایت روز افزون و بیشتر نیز خواهد شد. هر ساله به عنوان تسهیلات ارزان قیمت سرمایه در گردش، وام‌هایی را در اختیار پرورش دهندگان بخش خصوصی قرار می‌دهد. سال گذشته ۱۲۶ میلیارد تومان با سود ۱۵ درصد در قالب تسهیلات بانکی در اختیار پرورش دهندگان بخش خصوصی قرار گرفت.

وضعیت فعلی تولید و پرورش گونه تیلاپیا به عنوان گونه اقتصادی برای پرورش دهندگان، چگونه است و تا چه موفق شده اید نظر سازمان حفاظت محیط زیست را برای حمایت و اخذ مجوز‌های لازم جهت توسعه پرورش این گونه جلب کنید؟
بر اساس مدل پرورشی که از سوی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور برای پرورش ماهی تیلاپیا بدون آسیب به محیط زیست اعلام کرده، به زودی شاهد افزایش چشمگیر تولید این گونه در کشور خواهیم بود. سال گذشته ۱۵ میلیارد تومان سرمایه گذاری به منظور تولید ماهی تیلاپیا در استخر‌های پرورشی صورت گرفت که در نهایت منجر به تولید هزار تن تیلاپیا شد. انتظار می‌رود طی سال‌های آینده شاهد افزایش چند برابری این محصول شیلاتی محبوب باشیم ضمن آنکه نگرانی حافظان محیط زیست را نیز برطرف کرده‌ایم. تفاهم نامه‌ای بین معاونت اجرایی ریاست جمهوری، استاندار یزد و سازمان شیلات ایران جهت توسعه تولید تیلاپیا نیز منقعد شده است. با افزایش تولید این محصول می‌توانیم با برطرف کردن نیاز کشور، واردات این محصول به کشور را نیز کاهش دهیم. بنا بر آخرین آمار ارائه شده در سال ۹۷، واردات تیلاپیا در آن زمان سالانه ۱۱ هزار تن بوده و این در حالی است که طی ۱۰ ماهه امسال تنها ۳۶۰ واردات تیلاپیا گزارش شده است. پیشنهاد کاهش واردات محصولات شیلاتی در راستای افزایش تولید داخلی همواره از طریق سازمان شیلات ایران در مجموعه دولت پیگیری می‌شود.

برنامه سازمان شیلات ایران در بخش صیادی به چه صورت است؟
طی برنامه هفتم توسعه، برنامه ریزی جهت صید سالانه ۸۵۰ هزار تن صورت گرفته است. در زمینه توسعه صید و صیادی و افزایش بهره وری از ذخایر آبزیان دریا‌های جنوب و شمال کشور همگام با حفظ ذخایر، برنامه‌های کلانی از سوی سازمان شیلات تدوین شده است،  از سوی دیگر وجود ۷۰ بندر صیادی با ۱۲۰ اسکله تخلیه آبزیان و ۳۷ اسکله مردمی به عنوان نقطه تلاقی خشکی و دریا، ظرفیت مناسبی برای توسعه صنعت شیلات محسوب می‌شود. رفتن به سمت بهره برداری از ذخایر برداشت نشده یا کمتر برداشت شده از جمله ظرفیت‌های مغفول صید و صیادی کشور طی سال‌های گذشته بوده که امروزه مورد توجه سازمان شیلات ایران جهت تحقق اهداف تعیین شده در برنامه هفتم توسعه قرار گرفته است. امیدواریم با افزایش بودجه بتوانیم اقدامات موثرتری را در زمینه بهره وری تولید و صیادی به سرانجام برسانیم.

روند صادرات آبزیان در سال‌های اخیر به صورت بوده است؟
سال ۱۴۰۰،  ۱۶۶ هزار تن انواع محصولات شیلاتی به ارزش ۵۲۰ میلیون دلار صادر داشته ایم که حاکی از اقبال بازار‌های جهانی از محصولات شیلاتی ایرانی است. همچنین آخرین آمار  تا پایان ۹ ماهه سال گذشته، صادرات آبزیان به لحاظ ارزشی با ۶۷ درصد رشد و از نظر وزنی با ۲۷ درصد رشد همراه بود است. رشد قابل توجه صادرات محصولات شیلاتی و خودکفا شدن صادرکنندگان در این زمینه مشهود است. اگر زمانی با واسطه محصولات مان را به فروش می‌رساندیم الان شرایط به گونه‌ای شده به طور مستقیم امکان صادرات محصولات شیلاتی مان به روسیه و چین را داریم. از آنجا کخ محصولات صادراتی باید از استاندارد‌های روز دنیا برخوردار باشند، به همین منظور قرار دادن محصولات شیلاتی در تراز ظرفیت‌های بین المللی و هدفمند کردن زنجیره صادرات در دستور کار سازمان شیلات ایران قرار دارد. هم اکنون کشور‌های هدف صادرات شامل کشور‌های اروپایی، کشور‌های همسایه و کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس است. عمده خاویار کشور به مقصد اروپا صادر و صادرات میگو نیز به روسیه، سایر کشور‌های اروپایی، چین و کشور‌های جنوب شرق آسیا انجام می‌شود. از سوی دیگر صادرات ماهیان سردآبی به روسیه و  کشور‌های حاشیه خلیج فارس  و کشور‌های همسایه شامل عراق، افغانستان و قزاقستان صورت می‌گیرد. نکته بسیار قابل توجه در صادرات آبزیان، مربوطه به رشد چشمگیر صادرات محصولات شیلاتی به کشور روسیه است به گونه‌ای که سال گذشته شاهد افزایش سه و نیم برابری صادرات به این کشور بودیم.

در خصوص اقبال ایرانیان نسبت به مصرف آبزیان در مقایسه با سایر کشور‌های دنیا بفرمایید. با توجه به قیمت بالای آبزیان، سازمان شیلات ایران تدبیری برای کاهش قیمت این محصول و فراهم کردن شرایط جهت قرار گیری آبزیان در سبد غذایی مردم داشته است؟
سرانه سالانه مصرف آبزیان در دنیا به طور متوسط ۲۰.۲ کیلو گرم در سال است و این در حالی است که آخرین آمار‌های اخذ شده حاکی از این است که سرانه سالانه مصرف آبزیان در ایران به ۱۳.۸ کیلوگرم در سال رسیده است. هر چند سرانه مصرف آبزیان در کشورمان با برخی کشور‌ها بسیار فاصله دارد، اما در تلاش هستیم با با فرهنگ سازی در زمینه مصرف آبزیان این آمار را سال به سال افزایش دهیم. سرانه مصرف کشور در استان‌های مختلف متفاوت است به گونه‌ای که برخی استان‌ها مصرف آبزیان در آن‌ها به مراتب بیشتر از سایر استان‌ها است. تفکر مصرف کنندگان به محصولات آبزی به اشتباه به عنوان یک محصول لوکس و لاکچری باعث کاهش مصرف شده است و این در حالی است که آبزیان در مقایسه با سایر محصولات پروتینی از قیمت خیلی بالاتری برخوردار نیستند. در راستای افزایش مصرف سرانه آبزیان، افزایش تولید گونه‌های ارزان قیمت در دستور کار قرار گرفته است. همچنین حذف واسطه‌ها و آسان کردن عرضه آبزیان از مزرعه تا سفر به عنوان اقدام اساسی دیگر در جهت افزایش سرانه مصرف در نظر گرفته شده است تا با عرضه مستقیم بتوانیم به کاهش قیمت‌ها کمک کنیم. باید توجه داشت ذائقه سنجی مصرف کنندگان یکی از ضروریات مهم برای پرورش آبزیان است؛ در صورت توجه به علاقه مصرف کنندگان ایران به آبزیان خاص می‌توان با افزایش تولید این گونه ها، باعث افزایش رغبت مردم به مصرف ماهی شد. برگزاری جشنواره طبخ آبزیان جهت معرفی انواع روش‌های طبخ و معرفی پروتیین ماهی به عنوان پروتین سلامت، اقدام مهم برای ترغیب مردم به استفاده از محصولات آبزی محسوب می‌شود. یکی از دلایل بالا رفتن قیمت ماهی تحمیل قیمت ضایعات ماهی به فیله و گوشت ماهی است؛ در صورتی که با ایجاد ارزش افزوده در حوزه ضایعات اقدامی صورت گیرد مثل تهیه پودر ماهی و. در این صورت سهم مصرف کنندگان در پرداخت سهم ضایعات ماهی کاهش خواهد یافت. ذکر این نکته نیز مهم است که اقبال عمومی برای مصرف آۤبزیان همواره در نیمه دوم سال بیشتر است همین امر باعث می‌شود تا تولید کنندگان در نیمه اول سال متضرر شوند و از سوی دیگر در نیمه دوم سال با کمبود آبزیان برای فروش مواجه شویم. امیدواریم بتوانیم با انجام برنامه ریزی‌های درست از کمبود آبزیان در نیمه دوم سال جلوگیری و محصولات با کیفیتی به مصرف کنندگان با قیمت مناسب ارائه دهیم.