اما و اگر‌های توسعه بندر چابهار

کاپیتان یوسف احمدی نسب

گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، همگام با سیاست‌های راهبردی نظام، تکالیف محوله و در راستای انجام مسئولیت‌های اجتماعی، کمک به رونق چابهار را آغاز نموده است.

این گروه از اوایل زمستان 1400 سرویس‌های حمل کانتینری را که پیش از آن بر حسب نیاز بازار و فراهم بودن مقدار کافی بار انجام می‌گرفت به خطوط منظم کانتینری از مبدأ بندر چابهار به/از بنادر هند تغییر داد. این مهم مطابق با تفاهم‌نامه‌ای با اداره کل سازمان بنادر و دریانوردی چابهار به دست آمد و اجرایی شد.

از آن زمان به طور مرتب هر 15 روز یک بار یک شناور کانتینربر در مسیر چابهار به هند و بالعکس تردد کرده است.

در همین راستا و در راستای جذب بار بیشتر هزینه حمل در مسیر یاد شده نسبت به بندرعباس 20 درصد پایین‌تر در نظر گرفته شد و مراتب این امر به مقامات رسمی استان سیستان و بلوچستان، منطقه آزاد تجاری چابهار و اداره بنادر و دریانوردی استان نیز به صورت کتبی منعکس و اعلام شد.

لیکن بنا به دلایلی به برخی از آنها در این نوشته اشاره خواهد شد، این خط کانتینری مورد استقبال صاحبان کالا قرار نگرفت.

این در حالی است که گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در راستای وظایف ملی خود تعدادی کانتینر خالی را جهت خدمات‌دهی در این خط کانتینری در بندر چابهار تعبیه کرد آن هم در زمانی‌که کمبود کانتینر در مسیرهای پرتردد کماکان باقی است اما باز هم صاحبان کالا و فورواردرها اقبالی به بندر چابهار نشان ندادند.

کار به گونه‌ای پیش رفته است که حداقل هزینه‌های گروه کشتیرانی نیز در این مسیر پوشش داده نشده و بار مالی بر شرکت وارد شده است.

هرچند گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با وجود موارد اشاره شده با رویکرد و نگاه ملی و در جهت کمک به رونق چابهار خود را موظف دانسته و می‌داند که در کنار دیگر سازمان‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط در توسعه این منطقه محروم مشارکت داشته باشد.

با این اوصاف موارد و نکاتی که بعضاً به عنوان مشکل و مانع  سر راه رونق جریان حمل‌و‌نقل در چابهار قرار دارند را به شرح ذیل یادآوری می‌کنم:

• نبود راه آهن: راه آهن از مهم‌ترین ابزارها و شاید محوری‌ترین آنها برای رونق حمل‌و‌نقل هر بندر به ویژه بندر چابهار است که متأسفانه هنوز در این بندر در دسترس نیست.
• هزینه بالای حمل جاده‌ای: اختلاف زیاد در هزینه حمل جاده‌ای نسبت به بندرعباس باعث گردیده که صاحبان کالا رغبتی برای انتخاب چابهار به عنوان مقصد بندری بار خود نداشته باشند. مثلاً برای مسیر دوقارون به چابهار بیش از 400 دلار اختلاف قیمت نسبت به بندرعباس وجود دارد.
• نبود بارهای همگن و دوسربار: برای بندر چابهار بار همگن موجود نیست ضمن اینکه کامیون‌ها در مسیر برگشت خود به بندر خالی هستند و باری برای حمل ندارند؛ الزام حمل بارهای ترانزیتی با استفاده از کامیون چادری و فراهم نبودن بار مناسب انواع مختلف کامیون‌ها در مسیر رفت و برگشت نیز مزید بر علت است.
• جاده نامناسب، امنیت و سوخت: راه‌های مناسب و مسیر پسکرانه جاده‌ای پرظرفیت در چابهار وجود ندارد همچنین کامیون‌داران برای دریافت سوخت لازم بسیار معطل می‌شوند؛ گاهی نیز مشکلات امنیتی گریبان‌گیر آنها می‌شود.
• فقدان تجهیزات لازم در بندر: نبود چرثقیل مخصوص عملیات کانتینری (گنتری کرین) که باعث می‌شود زمان تخلیه و بارگیری شناورهای کانتینری افزایش یابد و در نتیجه مدت زمان ترانزیت تایم بارها روی شناور برای بنادر بعدی بیش از حد انتظار گردد.
• مسئله پرچم: عدم اجازه ورود به شناورهای با پرچم ایرانی در کشورهای همجوار بندر چابهار مانند پاکستان و عمان و برخی از بنادر هند از دیگر معضلات پیش پای بندر چابهار است.
• کمبود فضای مسقف بار: کمبود سوله و فضای مسقف مورد نیاز چیدمان کالا در بندر شهید بهشتی بار را در وضعیت نامناسبی قرار می‌دهد.
• فقدان ارتباط بین بنادر شهیدان بهشتی و کلانتری: نبود معبر دسترسی کامیونی بین دو بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری و مشکلات ترخیص و یا ترانزیت اداری گمرکی و حمل کامیونی کالاهای منطقه آزاد مشکلاتی را برای صاحبان کالا و کامیون ایجاد کرده است.
• کافی نبودن تجهیزات الکترونیکی در بندر: تجهیزات الکترونیکی و ایکس ری درب خروج گمرک بندر شهید بهشتی جهت تسریع در اسکن بار کامیون‌ها موجود نیست.

بر این اساس، پیشنهاد می‌شود برای عبور از شرایط فعلی و حفظ تردد شناورها به بندر چابهار، بنادر هند برای بارهایی که به مقصد چابهار حمل می‌گردند و یا از طریق چابهار ترانزیت می‌شوند تخفیفاتی را در نظر بگیرند. البته هم‌اکنون طبق قوانین هند در یکی از بنادر این کشور دستورالعمل اعمال تخفیف در حقوق و عوارض گمرکی به شناورهایی که بیش از 40 کانتینر به مقصد بندر شهید بهشتی حمل کنند وجود دارد، لیکن به علت مشکلات تحریمی خطوط کشتیرانی نمی‌توانند از این تخفیف‌ها بهره ببرند.

از آنجایی که استعداد تبادل و جابه‌جایی کالا بین بندر چابهار و بنادر هند چشمگیر است بنابراین باید برای برون رفت از موانع تحریمی باید چاره‌ای اندیشیده شود.

تعیین تکلیف رابطه قراردادی سازمان بنادر با اپراتور بندر شهید بهشتی و ارائه برنامه مشخص برای تجهیز امکانات بندری از دیگر اقداماتی است که قادر است وضعیت بندر را بهبود بخشد.

لزوم هماهنگی و هم‌افزایی بیشتر بین مقامات بندری و منطقه آزاد چابهار نیز از ضروریات رونق بندر چابهار است.

سازمان منطقه آزاد چابهار می‌بایست راهکار کاهش سود بازرگانی و مالیات ارزش افزوده ورود و خروج کالا از چابهار و در کل شیوه‌های انگیزشی و تشویقی برای عبور بارهای ترانزیتی شرق کشور و همچنین صنایع و کارخانجات استان‌های شرقی و میانی کشور را در اولویت سیاست‌های خود قرار دهد.