فراز و فرود‌های توسعه بندر بوسان

مانا: بوسان بزرگ‌ترین بندر کره جنوبی، یکی از مهم‌ترین بنادر دنیاست و به صورت رسمی از سال ۱۸۷۶ میلادی در حوزه تجارت بین‌المللی فعالیت می‌کند. موقعیت بوسان بسیار ممتاز است و به خصوص در تجارت با چین و ژاپن به صورت تاریخی اهمیت زیادی داشته است. بندر بوسان در دهانه رود ناکتونگ قرار دارد؛ خلیج عمیقی که رو به جزیره سوشیمای ژاپن در تنگه کره قرار دارد و مرکز تجارت با این کشور بوده است.

بوسان بعد از سئول پرجمعیت‌ترین شهر کره جنوبی است و بیش از ۳.۴ میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند. این شهر که پیش‌تر با اسم پوسان شناخته می‌شد، مرکز اقتصادی، فرهنگی و آموزشی در منطقه جنوب شرقی کره جنوبی به شمار می‌آید. حجم ترافیک محموله و جمعیت شهری بوسان این شهر را در رده یک ابرشهر-اَبربندر قرار داده است؛ به طوری که بندر بوسان حالا بزرگ‌ترین بندر هندلینگ کانتینر در کره است.

بوسان دومین شهر بزرگ در کره است و مرکز لجستیک دریایی در منطقه شمال شرق آسیا به شمار می‌آید و دروازه‌ای به سمت اوراسیا نیز هست. در حال حاضر بندر بوسان پنجمین بندر کانتینری پررفت‌وآمد جهان به شمار می‌آید. همچنین در اطراف بوسان منطقه اقتصادی جنوب شرق (شامل اولسان و گیونگ‌سانگ جنوبی) قرار گرفته که آن هم به اهمیت اقتصادی این بندر اضافه می‌کند.

تاریخ کوتاه بوسان

از آغاز قرن پانزدهم میلادی، بوسان بندری برای تجارت با ژاپن به شمار می‌رفت و جمعیتی قابل توجه از ژاپنی‌ها در آن زندگی می‌کردند. برخی نقاط دیگرِ کُره با جمعیت ژاپنی (مثل اولسان و جینهائه) بعداً اهمیت‌شان را از لحاظ تجاری از دست دادند اما حضور ژاپنی‌ها در بوسان و مناسبات کُره با حکومت شوگانی ژاپن حتی بعد از حمله ژاپن به کُره هم ادامه یافت. بندر بوسان درواقع از سال ۱۸۷۶ میلادی به صورت رسمی تجارت را با ژاپن آغاز کرد و از ۱۸۸۳ میلادی هم وارد تجارت با سایر کشورهای جهان شد. اینجا اولین بندر بین‌المللی کره بود.

در دوران اشغال توسط ژاپن در فاصله سال‌های ۱۹۱۰ تا ۱۹۴۵ میلادی، بوسان به یک بندر مدرن تبدیل شد. مثلاً اولین تراموای بخار در این شهر بندری ساخته شد. همچنین حمل و نقل با کشتی‌های کوچک بین بوسان و شیمونوسکی در ژاپن برقرار بود و خطوط ریلی از بوسان می‌توانست کره را به چین و روسیه وصل کند.

در دهه‌های بعد هم بوسان نقش تاریخی خود را به شکل‌های دیگر ادامه داد. دوران جنگ کره، تنها دو شهر در کره جنوبی بودند که در سه ماه اول جنگ تحت حمله قرار نگرفتند. یکی از آنها بوسان و دیگری داگو بود. درنتیجه بوسان جزء مناطقی بود که آوارگان جنگ به آن پناه می‌بردند. در حوالی سال ۱۹۵۱ میلادی تنها در بوسان نیم میلیون جنگ‌زده زندگی می‌کردند. موقعیت بندری بوسان باعث شده بود که کالاهای مهم برای معیشت مردم در دوران جنگ مثل کنسرو و منسوجات به این شهر برسد و جلوی بی‌ثباتی اقتصادی را بگیرد.

از آنجا که کنترل بوسان در دوران جنگ هم در دست کره جنوبی باقی مانده بود، به آنجا به چشم پایتخت موقت هم نگاه می‌شد و این باعث شد که بعد از جنگ هم بوسان همچنان اهمیت خود را حفظ کند و حتی خودمختاری نسبی هم داشته باشد و فضای شهری متفاوتی در آن شکل بگیرد.

بوسانِ دیروز و امروز

بعد از جنگ و در دهه ۱۹۷۰ میلادی، به نظر می‌رسید که بوسان همچنان در راه توسعه و مدرنیزاسیون قرار دارد. به تدریج صنایع دیگری مثل کفش‌سازی هم در بوسان رونق گرفت و باعث مهاجرت‌های گسترده نیروی کار به بوسان شد و جمعیت این شهر بندری را از ۱.۸ میلیون نفر به ۳ میلیون نفر رساند. بندر بوسان در دهه‌های بعد نیز به رشد خود ادامه داد و در سال ۲۰۰۳ میلادی به بزرگ‌ترین بندر کانتینری دنیا تبدیل شد. علتش این بود که کره جنوبی که در سال ۱۹۷۰ تنها سهم ۰.۷ درصدی از تجارت جهانی داشت،  در سال ۲۰۰۳ این رقم را به ۲.۵ درصد رسانده بود. همچنین ۸۳ درصد از صادرات کره جنوبی به شکل کانتینری صادر می‌شوند و همین هم اهمیت بوسان را زیاد کرده است.

دسترسی آسان به بندر بوسان در میان ژاپن، سنگاپور و هنگ‏‌کنگ نیز باعث رشد گسترده این بندر شد.

در حال حاضر پنجاه درصد از مشاغل تولیدی در بوسان مربوط به صادرات هستند. بندر اینچون در مقایسه با بوسان تنها ۷ درصد از کانتینرها را هندل می‌کند.

اقتصاد بوسان از بخش خدمات (۷۰.۳ درصد)، بخش تولید (۱۹.۸ درصد)، بخش ساخت و ساز (۵.۹ درصد)، بخش کشاورزی و شیلات (۰.۸ درصد) و سایر بخش‌ها (۳.۲ درصد) تشکیل شده است.

بندر بوسان بخشی از جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم است که از بنادر چین تا سنگاپور به سمت بنادر جنوب هند و تا بندر مومباسا کشیده می‌شود و از آنجا از طریق دریای سرخ تا کانال سوئز و مدیترانه ادامه دارد و از آنجا هم به منطقه شمال دریای آدریاتیک و بندر ایتالیایی تریسته می‌رسد که به مناطق مرکزی اروپا و دریای شمال وصل می‌شود.

بخش شرقی و بزرگ‌تر بندر بوسان برای تجارت خارجی استفاده می‌شود و بخش غربی و کوچک‌تر آن برای ماهی‏گیری به کار می‌رود. صنایع موجود در بندر بوسان عبارت‏اند از کشتی‌سازی، خودروسازی، ساخت وسایل الکترونیک، فولادسازی، سرامیک‌سازی، ساخت مواد شیمیایی و کاغذسازی. بندر بوسان محموله‌های باری مختلف شامل کود، گوشت، قراضه فلزات، نفت و بنزین، زغال سنگ، چرم، روغن، سنگ آهن، چوب، ماسه، شکر و محصولات دیگر را هندلینگ می‌کند. مجتمع‌های بزرگ صنعتی در بوسان توانسته‌اند تولیدکنندگان زیادی در حوزه تکنولوژی‌های پیشرفته را به خود جلب کنند. گردشگری هم توانسته در بوسان پا بگیرد؛ زیرا ریزورت‌ها و چشمه‌های آب گرم زیادی در مناطق شرقی بوسان قرار دارد که مطلوب گردشگران است. بوسان به دلایل فرهنگی مثل وجود دانشگاه ملی بوسان و فستیوال فیلم بوسان هم اهمیت دارد و البته از لحاظ مالی هم جای مهمی است. بورس کره (کی. آی. ایکس) در آنجا واقع شده و نهادهای مالی و بیمه‌ای مهم زیادی هم در بوسان فعالیت می‌کنند.

بوسان چطور بوسان شد؟

اما بندر بوسان چطور این‏قدر پیشرفت کرد؟ ماجرا از دهه ۱۹۹۰ شروع شد. در این زمان، توجه بین‌المللی به دو پدیده جلب شد:  اولی رشد سریع زیرساخت‌های بندری در چین و دومی توسعه پویا و سریع بندر بوسان در کره جنوبی بود. دولت کره جنوبی تصمیم گرفته بود که به عنوان مدیر اکثر بنادر کشور وارد عمل شود و توسعه لجستیکی و رقابت‌پذیری این بنادر را افزایش دهد. کره‌ای‌ها می‌دانستند که برای داشتن فرصت واقعی در رسیدن به جایگاهی بالا در منطقه شمال شرق آسیا حتماً باید حداقل یک هاب مهم داشته باشند؛ و احداث منطقه اقتصادی در بنادر بوسان، گوانگ‌یانگ و اینچون در همین راستا صورت گرفت. هدف از احداث این مناطق اقتصادی، تشویق به جریان بین‌المللی کالا در بنادر، جذب سرمایه‌های خارجی و احیای هرچه بیشتر توسعه اقتصادی در بنادر بود. بندر بوسان موفق‌ترین نمونه در اهداف این برنامه بود.

بوسان درواقع یک ابربندر (مگاپورت) است و امکانات واقعاً زیادی دارد که اجازه هندلینگ ترافیک زیادی را به آن می‌دهد. بوسان در موقعیتی استراتژیک واقع شده است؛ یعنی محل تلاقی مناطق شمال شرقی چین، ژاپن و روسیه و همچنین کریدور انتقال بار به اروپا و آمریکا.

بوسان شهروندانی دارد که قدرت خریدشان خوب است و بنابراین یک بازار ایده‌آل برای امتحان‌کردن تکنولوژی‌های جدید و محصولات نو به شمار می‌رود. همچنین قوانین مالیاتی مناسب باعث شده که مراکز تحقیق و توسعه زیادی در منطقه آزاد تجاری آنجا وجود داشته باشد.

البته موانع زیادی هم بر سر راه توسعه بوسان قرار داشت: هر چند که حالا خطر آنها کم شده است. واقعیت این است که کره جنوبی در منطقه‌ای از شبه جزیره کره واقع شده که به دلیل اختلافات تاریخی و سیاسی با کره شمالی، ارتباط زمینی به سرزمین اصلی آسیا ندارد. بعد از جدا شدن دو کره، کره جنوبی به عنوان یک کشور بی‌تجربه در زمینه حمل و نقل ریلی بین‌المللی در نظر گرفته می‌شد و این می‌توانست نقطه ضعف بزرگی در آینده و تشکیل کریدور آسیایی باشد. با این حال، کره جنوبی با سرعت وارد عمل شد و شبکه حمل و نقل مهمی را در منطقه آسیا و اقیانوسیه ایجاد کرد و بندر بوسان هم یکی از مهم‌ترین رئوس آن بود.

با این حال، همچنان برخی از تهدیدها علیه آینده موقعیت بوسان عبارت‏اند از: گسترش دائمی بنادر چین، افزایش هزینه نیروی کار، احتمال بروز مناقشات در منطقه و نیاز به توجه به مسائل محیط زیستی در عین توسعه بندر.

بوسان و رشد اقتصادی کره جنوبی

حرف‌زدن درباره بوسان بدون پرداختن به اینکه اقتصاد کره جنوبی در دهه‌های اخیر چطور پیشرفت کرده، کامل نیست.

واقعیت این است که در اوایل دهه ۱۹۶۰، صادرات کره جنوبی تنها ۳۲ میلیون دلار بود. اما در سال ۱۹۷۷ این رقم به ۱۰ میلیارد دلار رسید و در سال ۲۰۱۹ از ۵۴۲ میلیارد دلار هم بالاتر رفت. این نشان‌دهنده برنامه‌های توسعه اقتصادی صادرات‌محوری است که از دهه ۱۹۶۰ به بعد در کره جنوبی دنبال می‌شود. در ابتدا اکثر اقلام صادراتی اصلی کره جنوبی شامل محصولات صنعتی سبک (که در کارخانه‌های کوچک تولید شده بودند) و یا مواد خام می‌شد. اما در دهه ۱۹۷۰ این کشور روی صنایع شیمیایی سنگین سرمایه‌گذاری کرد و آنها را مبنای صادرات خود قرار داد.

کره جنوبی در سال ۱۹۸۸ میزبان بازی‌های المپیک تابستانی بود که به عنوان سئول ۱۹۸۸ شهرت پیدا کرد و توجه جهانی را به این کشور جلب کرد. این دوران در توسعه اقتصادی کره جنوبی و حضور جهانی‌اش تاثیر داشت و رسانه‌های دنیا از کره جنوبی به عنوان یکی از چهار ببر آسیایی -در کنار تایوان، سنگاپور و هنگ‏کنگ- نام بردند. در سال ۱۹۹۶ نیز کره جنوبی به عضویت سازمان همکاری و توسعه اقتصادی درآمد که اکثرا از اقتصادهای پیشرفته تشکیل شده بود.

در سال ۱۹۹۷ بحران ذخایر ارزی گریبان اقتصاد کره جنوبی را گرفت و باعث شد این کشور برای نجات مالی از صندوق بین‌المللی پول کمک بخواهد. این اولین دردسر بزرگی بود که کره جنوبی بعد از رشد سریعش باید با آن دست و پنجه نرم می‌کرد. کره جنوبی بلافاصله گام بزرگی برداشت و کسب و کارهای ضررده را از بازار خارج کرد و به ساختاردهی مجدد به صنایع روی خوش نشان داد. تنها ظرف دو سال، کره جنوبی دوباره به رشد اقتصادی سابقش بازگشت.

در دورانی که کره جنوبی با بحران ارزی دست و پنجه نرم می‌کرد، سیاست‌هایی مثل پذیرش سیستم‌های جهانی اقتصادی و مالی را دنبال کرد که درنهایت به سودش شد. با این حال مشکلاتی هم از دل این دوران درآمد که از جمله آنها به افزایش هزینه‌های دولت و افزایش نابرابری درآمدی در جامعه می‌توان اشاره کرد.

بعد از پشت سر گذاشتن بحران اقتصادی، اقتصاد کره جنوبی همچنان رشد خوبی داشت و تولید ناخالص داخلی‌اش از ۵۰۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۱ به ۱۶۴۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسید و مقام دوازدهم در جهان را به خود اختصاص داد. در واقع در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ که اکثر کشورهای جهان با بحران مالی سختی مواجه بودند، کره جنوبی رشد اقتصادی عالی بالغ بر ۶.۳ درصد داشت. در سال ۲۰۱۰ کره جنوبی به هفتمین اقتصاد صادرکننده بزرگ در جهان تبدیل شد.

این کشور مدت‏هاست که در رقابت‌پذیری جهانی در حوزه‌های مختلف مثل ساخت گوشی موبایل، نیمه‌رساناها، خودرو، مواد شیمیایی و فولاد پیشرفت کرده و حالا در بخش‌های نیمه‌رسانا و صفحه نمایش پیشرو است. در سال‌های اخیر محصولات فرهنگی در حوزه سریال و فیلم، موسیقی و بازی‌های کامپیوتری نیز به درآمدزایی عظیمی برای دولت و شرکت‌ها در این کشور منجر شده است.

اصلی‌ترین صادرات کره جنوبی شامل مدار، خودرو، نفت پالایش‌شده، کشتی‌های باری و مسافری و قطعات خودرو می‌شود. بیشترین صادرات کره جنوبی به چین، آمریکا، ویتنام، هنگ‏کنگ و ژاپن است و بیشترین واردات به کره جنوبی نیز از چین، ژاپن، آمریکا، آلمان و کشورهای آسیایی مختلف انجام می‌گیرد.

ساختار اقتصادی کره جنوبی همچنان صادرات‌محور است و روی کسب و کارهای بزرگ تمرکز دارد. این شرکت‌های بزرگ خانوادگی (که به چِیبول معروف‌اند) کاملاً صنایع کره جنوبی را در کنترل خود دارند و باعث شده‌اند که ساختار اقتصادی این کشور به صادرات و واردات وابسته باشد و احتمال تاثیرپذیری آن از شرایط اقتصادی خارجی را بالا ببرد.