نگاهی به وضعیت کنونی و دورنمای بازار کشتیرانی کانتینربر در انتهای سال ۲۰۲۱ میلادی

نویسنده: مهدی رستگاری
رئیس امور طرح و توسعه – شرکت پدیدآوران امید پارس

کرایۀ حمل کانتینر و قیمت کشتی های دست دوم
در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ میلادی قیمت کرایه حمل کانتینری و اجارۀ زمان محور (تایم چارتر)کشتی‌های کانتینربر به سطح جدیدی از رکورد‌های تاریخی ارتقا یافتند. هم افزایی عواملی چون کنترل رشد ناوگان جهانی، کاهش فعالیت ناوگان در اثر بروز ازدحام شدید در بنادر جهان و تغییر الگوی مصرف جهانی موجب رشد چشمگیر تقاضا برای کالای کانتینریزه شده و میزان بهره برداری از ظرفیت شناورهای کانتینر‌بر جهان را در این مدت به نحو قابل توجهی بالا برده است. این موضوع موجب شده که ارزش بازاری کشتی‌های کانتینربر دست دوم بازار تا ۱۴۳درصد در این سال رشد داشته باشد.

شاخص CCFI و شاخص ارزش بازاری کشتی کانتینربر کارکرده
در زیربخش کشتی های ۸۰۰۰+ تی.ای.یو. به دلیل تغییر الگوهای مصرف در جهان و گسست همزمان در زنجیره‌های تامین بین‌المللی شرایط بازار با افزایش رونق چشمگیری همراه شده است. روند تغییرات کرایۀ حمل کانتینری نشان دهنده آن است که در سال ۲۰۲۱ میلادی تا ۱۱۲ درصد رشد داشته اند. همچنین اجاره زمان محور (تایم چارتر) سه ساله این زیربخش نیز روند صعودی مشابهی را گرفته و با رشدی حدود ۱۲۳ درصد موجب شده که درآمد یک کشتی با ظرفیت ۹۰۰۰ تی.ای.یو. در اکتبر سال ۲۰۲۱ میلادی به ۸۹0۰۰ دلار ایالات متحده در روز بالغ شود. با توجه به شرایط پایدار بازار، هم اکنون متوسط مدت قراردادهای اجاره زمان محور کشتی­های این زیربخش از چهار سال فراتر رفته است. در ۹ ماهه اول سال ۲۰2۱ میلادی ارزش کشتی کارکرده کانتینربر پنج ساله با ظرفیت ۱۱۰۰۰ تی.ای.یو. با ۸۵ درصد رشد از سطح ۸۴ میلیون دلار ایالات متحده به ۱۵۵ میلیون دلار رسیده است. در زیر‌بخش کشتی‌های با ظرفیت سه هزار تا ۷۹۹۹ تی.ای.یو. نیز با توجه به گسست زنجیره‌های تامین بین‌المللی و بازآرایی بازار شاهد رشد قابل توجهی بوده‌ایم. در اکتبر سال ۲۰۲۱ درآمد روزانه ناشی از اجاره زمان محور سه ساله این کشتی‌ها به حدود ۷۳ هزار و ۲۰۰ دلار ایالات متحده در روز رسیده و ارزش کشتی کانتینر‌بر کارکرده  پنج ساله با ظرفیت ۶۸۰۰ تی.ای.یو. در بازار به ۱۳۵ میلیون دلار بالغ شده است. در زیربخش شناورهای فیدر درآمد ناشی از اجاره زمان محور سالانه کشتی‌ها به ۳۵ هزار و ۵۰۰ دلار ایالات متحده در روز بالغ شده و ارزش کشتی کارکرده با عمر پنج سال و ظرفیت ۲۱۵۰ تی.ای.یو. به حدود ۳۸ میلیون دلار رسیده است.

روند میزان بهره برداری از کشتی های کانتینربر در مسیرهای اصلی تجارت دریابرد (میلیون تی.ای.یو.)
 

در ۱۰ ماهه نخست سال ۲۰۲۱ افزایش چشمگیر مصرف کالا در بازارهای بزرگی چون ایالات متحده عامل اول دامن زننده به رشد 25 درصدی حجم عملیات ناوگان جهانی کشتیرانی کانتینربر در سطح جهان نسبت به دوره مشابه در سال قبل تلقی می‌شود. در این اثنا نگاه‌داشت نرخ رشد ظرفیت ناوگان در حد سه درصد و توقف بلندمدت کشتی‌ها در بنادر ( عمدتاً ناشی از بروز گلوگاه‌های زنجیره‌های تأمین متصل بدانها در جانب خشکی) موجب افزایش چشمگیر بهره برداری از ناوگان فعال در جهان گردیده است.
در ۱۰ ماهه نخست سال ۲۰۲۱‌، ظرفیت ناوگان کانتینری جهان شاهد افزایش ۸۰۰,۰۰۰ تی.ای.یو. (معادل سه رصد ظرفیت کل ناوگان) بوده که نسبت به دوره مشابه در سال پیش حدود ۱۱درصد افزایش داشته است. در این سال اوراق سازی کشتی کانتینربر تقریباً متوقف بوده و در ۱۰ ماه نخست این سال صرفاً ۱۵ کشتی فیدر (با ظرفیت کل ۱۲۰۰۰ تی یو ) از پیکره ناوگان جهانی خارج و اوراق گردیده‌اند. بازار اجاره کشتی‌های کانتینربر رشدی سرسام‌آور داشته و در ۱۰ ماهه نخست امسال نزدیک به چهار میلیون تی.ای.یو. (حدود ۱۶ درصد ظرفیت کل ناوگان) اجاره سپاری شده است. این در حالی است که در دوره مشابه در سال پیش میلادی صرفاً یک میلیون تی.ای.یو. ( معادل چهار درصد ظرفیت کل ناوگان) اجاره سپاری شده بود.

سفارش ساخت کشتی های کانتینربر در سطح جهان در انتهای سال 2021 (میلیون تی.ای.یو.)

در اکتبر سال ۲۰۲۱ سفارش های ثبت شده برای ساخت کشتی‌های جدید نسبت به مقطع مشابه در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۴۸ درصد رشد داشته است. مجموع ظرفیت کشتی های مورد سفارش برای ساخت در در انتهای سال ۲۰۲۱ به حدود ۲۲ درصد ظرفیت کنونی ناوگان جهانی بالغ می‌شود. تقاضای موجود برای تجارت دریابرد کانتینری که در سال ۲۰۲۰ به میزان یک درصد تنزل داشت، در ۱۰ ماهه نخست سال ۲۰۲۱ بازگشته و حدود ۱۰ درصد نسبت به دوره مشابه در سال ۲۰۲۰ رشد داشته است. این رشد تقاضا عمدتاً مرهون رشد مصرف کالاهای مصرفی در بازار ایالات متحده آمریکا بوده است.

دورنمای بازار کشتیرانی کانتینر‌بر

به نظر می‌رسد دورنمای بخش کشتیرانی کانتینر‌بر در افق کوتاه مدت بسیار مساعد و پررونق باشد: در این دورنما، افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی و تشکیل ازدحام در بنادر جهان موجب کاهش عرضه در این بخش از سیستم حمل و نقل دریایی جهان خواهد شد. با این اوصاف به نظر می رسد که این بازار همچنان در چند ماه آینده شاهد رشد و رونق باشد. اما می توان پیش‌بینی کرد که با تغییر الگوی مصرف در جوامع کشورهای جهان که به افزایش مصرف خدمات و کاهش مصرف کالا در میان مدت راه خواهد برد، اندک اندک در نیمه دوم سال پیش رو شاهد فرسایش رشد و رونق بخش کشتیرانی کانتینربر باشیم . در این زمان با تامین موجودی انبارها، تعادل به  زنجیره‌های تامین کالای جوامع بازگشته و همچنین با ورود کشتی های نوساز، اندک اندک عرضه ظرفیت در بازار کشتیرانی کانتینربر بالا خواهد رفت. این روندها به کاهش تدریجی سطوح قیمتی کرایه حمل کانتینری و اجاره زمان محور کشتی های کانتینربر راه خواهد برد.
در سال های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ بازار این بخش شاهد افزایش بسیار زیاد ظرفیت ناوگان جهانی در نتیجه ورود ابر کشتی‌های نوساز به بازار خواهد بود که از زمان بحران اقتصادی سال ۲۰۰۷ بی سابقه است‌. بدیهی است که این وضع موجب اُفت قابل توجه رونق و رشد این بازار گردیده و احیاناً این بازار را به چرخه نشیب چندساله کسب و کارهای آن وارد خواهد کرد. در این سال‌ها خطوط کشتیرانی کشتی‌های کانتینربر کوچکتری را که هم اکنون در مسیرهای کشتیرانی عمدۀ جهان مشغول به کار هستند، به مسیرهای کشتیرانی کم اهمیت‌تر گسیل خواهند کرد. می توان انتظار داشت که بیشترین سطوح افزایش ظرفیت در مسیر‌های کشتیرانی بین آسیا، اروپا و آمریکا اتفاق بیفتد. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که هیچ عاملی وجود نخواهد داشت که بتواند بر اثر روند افزایش ظرفیت در عرضه این بازار فائق آمده و توان بازگرداندن تعادل بین عرضه و تقاضا را در آن داشته باشد. علاوه براین الزامات زیست محیطی کاهش آلایندگی کربن موجب افزایش تمایل کشورها به انتقال مراکز تولید به مجاورت سرزمین های پسکرانه خود شده و این امر نیز به نوبه خود به فرسایش تجارت دریابرد از طریق کشتیرانی اقیانوس پیما راه خواهد برد. در چنین بازاری پیش‌بینی می‌شود که در صورت عدم اقدام به تعدیل ظرفیت، کشتی‌های با ظرفیت بیش از ۸۰۰۰ تی.ای.یو. با چالش‌های درآمدی جدی مواجه شوند.

دینامیک بازار در بخش کشتی‌های کانتینربر در شش ماهه منتهی به اکتبر ۲۰۲۱
در این دوره پرشگفتی، رشد غریبی که در هر دو کفه عرضه و تقاضای بخش کشتیرانی کانتینربر اتفاق افتاده موجب ثبت رکورد‌های تاریخی جدیدی در سطوح قیمتی کرایۀ حمل کانتینر شده است. این شرایط مساعد همچنین موجب سفارش شناورهای کانتینربر جدید در در سال جاری بوده است.

حجم خرید کالای مصرفی در بازار ایالات متحده (میلیارد دلار) و نسبت مصرف کالا به کل مصرف در این بازار(درصد)
 

افزایش مصرف کالا در بازار‌های بزرگی چون بازار ایالات متحده در شمار محرک‌های اصلی رشد تاریخی تقاضا در این بخش از بازار حمل و نقل دریایی به شمار می آید. محدودیت‌های ناشی از پاندمی کووید-۱۹ موجب شده که هزینه کرد مصرف کنندگان در این بازارها در زمینۀ خرید کالا بر خرید خدمات پیشی بگیرد. در سه ماهه دوم و سوم سال ۲۰۲۱ هزینه کرد مصرف کنندگان بازار آمریکا در زمینه خرید کالا نسبت به دوره مشابه در سال قبل ۲۱ درصد رشد داشته است. این موضوع محرک اصلی رشد پنج تا هفت درصدی عملیات این بخش از سیستم حمل و نقل دریایی جهان به شمار می‌آید.
در مواجهه با چنین رشدی در کفۀ تقاضا، کفۀ عرضه بازار بخش کشتیرانی کانتینربر و شبکه زیرساخت‌های سرزمینی متصل به آن با فشار قابل توجهی مواجه گردیدند.علاوه بر کمبود شدید وسایل نقلیه جاده ای در اکثر بنادر و انبارهای خدمات دهنده به این بازارها ، رویدادهایی چون بسته شدن کانال سوئز ( به ویژه در نوبت اول در مارس 2021) و برقراری قرنطینه و توقف کار در پایانه می‌شان در بندر نینگ‌بو چین ( در اوت 2021) موجب توقف عملیات خطوط کشتیرانی کانتینری و افزایش چشمگیر ازدحام در این سال در بنادر جهان شد. به گفته کارشناسان زنجیره‌های تامین برآیند چنین روندها و رویدادهایی موجب کاهش توان عملیاتی ناوگان جهانی به میزان حدود پنج درصد در سال 2021 گردیده است.

شاخص حجم عملیات در بنادر ایالات متحده ( با فرض مقدار 100 برای شاخص در سال 2019)

مصداق بارز نارسایی سیستمی در زنجیره‌های تامین کانتینری بر افزایش تقاضا برای کشتیرانی کانتینربر در سال 2021 را می توان در نارسایی‌های تسهیلات بندری بنادر ایالات متحده و وجوه حمل‌و‌نقل سرزمینی متصل بدانها سراغ گرفت. از آنجا‌ که به دلیل محدودیت‌های زیرساختی بنادر ایالات متحده امکان بهره بردای از ابرکشتی های دارای ظرفیت بیش از 15000 تی.ای.یو. در آنها وجود ندارد، خطوط کشتیرانی بزرگ جهان در سال 2021 مجبور شده‌اند که کشتی‌های زیربخش 8000  تا 14999 تی ای یو خود را از مسیر اروپا-خاور دور خارج و آن را به مسیرهای کشتیرانی اقیانوس آرام گسیل کنند. افزایش حدود 16 درصدی شمار کشتی‌های مورد گسیل به بنادر ایالات متحده و همزمانی آن با محدودیت‌ها و کاستی‌های ناشی از پاندمی کووید-19 در بخش سرزمینی زنجیره‌های تامین موجب بروز ازدحام بالایی در بنادر این کشور شده و این موضوع به طور قابل توجهی موجب کاهش توان ظرفیت ناوگان کشتیرانی کانتینربر در این سال شد. به طوری‌که برآورد می شود بین ژانویه تا نوامبر 2021 زنجیره‌های تامین این کشور ماهانه بین چهار تا هشت درصد استعداد عملیاتی ناوگان جهانی را به تحلیل برده است.
با افزایش تقاضا و کاهش عرضه در قالب ناوگان فعال سطوح قیمتی کرایه حمل کانتینری شگفتی داشته است. کرایه حمل یک دستگاه کانتینر ۲۰ فوت از اروپا به چین که یک سال قبل حدود 1000 دلار بود، در انتهای سال ۲۰۲۱ به حدود ۸۰۰۰ دلار رسیده است. به منظور واکنش به تغییرات بازار خطوط کشتیرانی کانتینری بر تعداد کشتی های فعال خود در مسیرهای تجاری افزوده و این کار موجب گردید که نرخ اجاره زمان محور و ارزش بازاری کشتی‌های دست دوم در انتهای نیمه دوم سال ۲۰۲۱ نسبت به انتهای نیمه اول این سال به ترتیب به حدود ۱۳۰ و ۶۸ درصد رشد داشته باشند. باید خاطرنشان کنیم که سطوح قیمتی کرایه حمل کانتینری و اجاره زمان محور کشتی های کانتینربر هم اکنون در سطوح اوج تاریخی خود هستند.
شرایط مطلوب این بخش از بازار حمل‌و‌نقل دریایی موجب به وجود آمدن موجی از خوش‌بینی در بین فعالان در آن گردیده و مالکان کشتی را ترغیب به سفارش ساخت کشتی‌های نو در سالهای پیش رو نموده است. در شش ماهه منتهی به نوامبر سال ۲۰۲۱ میلادی حجم سفارش ساخت کشتی‌های کانتینربر نو در جهان به حدود هشت درصد از ظرفیت کنونی ناوگان جهانی این بخش بالغ شده است. بخش اعظم سفارش‌های ساخت ثبت شده به بخش ابرکشتی‌هایی با ظرفیت بیش از ۱۵۰۰۰ تی.ای.یو. باز می گردد که عمدتاً در مسیر کشتیرانی بین چین و قاره اروپا به کار گرفته خواهند شد. انتظار می رود کشتی‌های کوچک‌تری که هم اکنون در این مسیر مورد بهره برداری هستند به مسیرهای کشتیرانی اقیانوس آرام منتقل گردند. گرچه در بازار کنونی تقاضای زیادی برای افزایش ظرفیت ناوگان وجود دارد، اما کشتی‌های مزبور پیش از سال های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ میلادی بدین بازار وارد نخواهند شد.
 

شاخص گسست زنجیره‌های تامین

دورنمای ناوگان کشتیرانی کانتینربر در سال های پیشِ رو
دورنمای رشد ظرفیت ناوگان کشتیرانی کانتینربر تصویرکنندۀ رشدی نامتوازن در اُفق بلندمدت است. در دو ماهه آخر سال 2021 میلادی، 40 کشتی به ناوگان کشتیرانی کانتینربر جهان افزوده شده و این روند با افزوده شدن 144 فروند کشتی به این ناوگان در طی  سال 2022 ادامه خواهد داشت. بخش اعظم ظرفیت جدید ناوگان در زیربخش ابرکشتی‌های 15000+ تی.ای.یو. است که تا انتهای سال 2022 حدود 14 درصد رشد خواهد داشت. اما تعداد کشتی‌های مورد تحویل در زیربخش کشتی‌های متوسط (با ابعاد بین 3000 تا 12000 تی.ای.یو.) بسیار اندک خواهد بود.

عمر کشتی‌ها در زیربخش های ناوگان جهانی کشتیرانی کانتینربر در انتهای سال 2021

 چنان که گفتیم با کاهش محدودیت‌های ناشی از کووید-19 ، تعدیل تقاضای بازارهای جهانی برای کالاهای مصرفی و کاهش فشار بر روی بنادر و بخش سرزمینی زنجیره‌های تامین آغاز شده و به نظر می رسد در سال های پیشِ رو شاهد کاهش رشد تقاضا برای تجارت کانتینری دریابرد در سال های پیشِ رو باشیم. همزمان شدن این روند با رشد قابل توجه ظرفیت ناوگان در سه سال آینده تداعی کننده آن است که با شکل گیری مازاد عرضه در این بخش از بازار حمل و نقل دریایی و کاهش جریان‌های درآمدی آن، در دو تا سه سال آینده شاهد رشد اوراق سازی کشتی های کانتینربر برای بازگرداندن تعادل بین عرضه و تقاضا در این بازار باشیم. بدیهی است که با توجه به عمر اقتصادی کشتی ها، کشتی‌های کوچک تر (که دارای عمر بالاتری بوده و در سال های اخیر شاهد کم ترین میزان سفارش برای ساخت کشتی بوده اند،) بیشترین سهم را در کشتی های خارج شونده از بازار داشته باشند.
باید به این موضوع توجه داشت که با سفارش ساخت مجموع 3.9 میلیون تی.ای.یو. (معادل 16درصد کل ظرفیت کنونی ناوگان جهانی) رکورد سالانه پیشین ثبت سفارش کشتی 9 ماهه نخست سال 2021 عملا پشت سر گذاشته شده و بخش اعظم این کشتی ها در سال 2023 و 2024 تحویل خواهند شد. این در حالی است که در یک و نیم سال پیش رو  ظرفیت این بخش با تحویل سفارش های ساخت کشتی پیشین، حدود 12دصد رشد خواهد یافت؛ بخش اعظم کشتی‌های وارد شونده به بازار در این دوره 18 ماهه ابرکشتی های دارای ظرفیت بیش از 15000 تی.ای.یو. هستند و این زیربخش در طی این دوره شاهد حدود 40 درصد رشد خواهد بود. هر چند بخشی از سفارش ساخت کشتی های جدید به تمایل خطوط کشتیرانی برای LNG-سوز  کردن کشتی های کانتینربر باز می گردد، اما علت عمده این سفارش ها خوش بینی مفرط فعالان این بازار به دوام شرایط کنونی پررونق این بازار و امید به رشد آتی این بازار است.

وضعیت سفارش ساخت کشتی در بخش کانتینری در انتهای سال 2021

با ورود کشتی های نوساز به بازار کشتیرانی کانتینربر، ظرفیت ناوگان مورد بهره برداری در مسیرهای کشتیرانی نیز دستخوش تغییر خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی‌ها بیشترین تغییرات در مسیرهای بین خاور دور و اروپا به وجود خواهد آمد که تا انتهای سال 2024 شاهد رشد ظرفیتی حدود 20 درصد خواهد بود. در سایر مسیرهای کشتیرانی نیز شاهد رشد قابل توجهی بوده و علاوه بر این شاهد تشدید «اثر سرازیری» در این بازار خواهیم بود.

پیشینه و دورنمای توسعه ظرفیت ناوگان کشتیرانی کانتینربر

دورنمای تقاضای بازار کشتیرانی کانتینربر
با اوصافی که ذکر شد، برآورد می شود که در سال جاری تقاضای تجارت دریابرد کانتینری بین پنج تا هفت درصد رشد داشته است. در سال 2022 با کاهش محدودیت های اقتصادی ناشی از پاندمی کووید-19 برآورد می شود که با قوت گرفتن بخش خدمات در اقتصادهای ملی، رشد تقاضای سالانه برای تجارت دریابرد کانتینری کاهش یافته و به سه تا چهار درصد برسد. در سال 2022، تقاضا برای زیربخش کشتی‌های 8000 تا 14999 تی.ای.یو. همچنان تابع تجارت دریابرد در مسیرهای اقیانوس آرام خواهد بود. تقاضا در این بخش در سال آینده ( و به ویژه در نیمسال اول آن) همچنان رشدی قابل توجه خواهد داشت؛ اما در بلندمدت تحت تاثیر کاهش تقاضا برای کالاهای کانتینریزه و کاهش توقفات و نارسایی های بخش سرزمینی زنجیره های تامین با کاهش بیشتری مواجه خواهد گردید. بر این اساس پیش‌بینی می شود که تقاضای این زیربخش در سال  2022 بین سه تا چهار درصد رشد داشته باشد.

 تقاضای بازار برای زیربخش ابرکشتی های دارای ظرفیت بیش از 15000 تی.ای.یو. در وهله اول تابع تجارت دریابرد بین خاور دور و اروپا خواهد بود. به نظر می رسد پس از کاهش واردات کشورهای اتحادیه اروپا در سال 2020، موجودی انواع کالاها در بازارهای این کشورها به شدت اُفت داشته و این موضوع موجب رشد برآوردی حدود پنج  درصد در تجارت دریابرد کانتینری در آنها در سال 2021 شده است. اما در این زیربخش نیز به نظر می رسد که در سال 2022 رشد تقاضا با توجه به کاهش محدودیت های ناشی از شرایط پاندمی تعدیل شده و به نرخ متعارف سه تا چهار درصد بازگردد. در زیربخش کشتی های زیر 6000 تی ای یو، به دلیل رونق یافتن تجارت منطقه ای و انتقال مراکز تولید به نزدیکی بازارهای مصرف در دهه پیشِ رو به نظر می رسد که بستر بازار همچنان مساعد و پر رونق بر جای خواهد ماند.

روند رشد شاخص خرده فروشی (Retail) در ایالات متحده و اتحادیه اروپا
    

در این میان عامل دیگری که نباید آن را در برآورد تقاضای تجارت دریابرد کانتنیری از دور داشت، وضعیت اقتصاد چین است. در انتهای سپتامبر سال 2021، شاخص مدیران خرید (PMI) کشور چین از 50 پایین‌تر آمد که نشان دهندۀ رکود و احتمال انقباض بخش تولید این ابرقدرت اقتصادی جهان است. حقیقت امر آن است که نظام تولید چین با گلوگاه‌های جدی، و مضیقه از نظر تامین انرژی و مواد خام مواجه است. در صورتی که نظام تولید چین نتواند مایحتاج بازارهای جهانی را تامین کند، رشد تجارت دریابرد کانتینری با کاهش بیشتری نیز مواجه خواهد شد.

شاخص مدیران خرید (PMI) کشور چین
 

باید در نظر داشت که این کاهش تقاضا با افزایش عرضه ناوگان در این سال ها مصادف خواهد بود. با توجه به شرایط کنونی بازار به نظر می رسد که در کوتاه مدت این بازار به رغم کاهش تقاضا، همچنان تاب افزایش عرضه تصویر شده در دوازده تا هجده ماه گذشته را داشته و از حدود انتهای سال 2022 وارد بخش نشیب چرخه کسب و کارهای این بازار خواهد شد.

منبع: ترابران