تنفس دشوار اقتصاد جهانی در پی شیوع کرونا

وحید باسره*

شیوع ویروس کرونا اقتصاد جهان را با مخاطرات آزموده نشده‌ای مواجه کرده است. "صندوق بین‌المللی پول" (IMF) پیش از این از احتمال زیان ۱۲ هزار میلیارد دلاری اقتصاد جهان در پی شیوع کرونا خبر داده بود. در همین حال گفته می‌شود آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اتحادیه اروپا، از آغاز پاندمی تاکنون تا پنج درصد از توان تولید خود را از دست داده است.

شرایط دیگر اقتصاد‌های بزرگ نیز چندان تعریفی نیست و همه آن‌ها به نسبت‌های مختلف با زیان حاصل از شیوع دست و پنجه نرم می‌کنند. تنها در این میان چین که سرمنشاء اشاعه ویروس در جهان بود، خبر خروج از رکود داده که آن هم با، اما و اگر‌هایی روبرو است و به نظر می‌رسد اقتصاد این کشور نیز تا زمان پایان همه‌گیری نتواند به رکورد‌های سابق دست یابد. طبق برآورد صندوق بین‌المللی پول اقتصاد چین تا پایان سال ۲۰۲۰ تنها ۲/۱ درصد رشد خواهد کرد که البته نسبت به میانگین جهانی در شرایط شیوع بسیار خوب است.

کرونا ترمز رشد اقتصادی در آمریکا را نیز کشید. بزرگترین اقتصاد جهان که طی یکی دو سال اخیر مقداری از رکود حاصل از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۹ خارج شده بود و رکورد‌های خوبی در ایجاد اشتغال ثبت کرده بود، امروز شاهد ابتلای رئیس‌جمهور خود به کروناست. واکنش بازار‌ها به ابتلای دونالد ترامپ به کرونا بسیار منفی بود و شاخص‌ها در بازار بورس نیویورک به رنگ سرخ درآمدند. آنطور که پیداست اقتصاد آمریکا شاید تا آخر سال جاری میلادی تا هشت درصد سقوط کند که رقم بسیار قابل تاملی است.

اتحادیه اروپا نیز احتمالاً تا ۱۰ درصد رشد منفی اقتصاد را تجربه کند. این ضربه بزرگی بر پیکره اقتصادی این اتحادیه آن هم در زمان جدایی پردردسر و پرهزینه انگلستان از آن است.

به نظر می‌رسد ویروس میکرونی کرونا بسیار توانمند‌تر و مخرب‌تر از آنچه است که در اوائل اعلام شیوع در ووهان چین تصور می‌شد. حالا مشخص شده که شیوع کرونا اقتصاد جهانی را تنها در سال ۲۰۲۰ حدود سه درصد کوچک خواهد کرد در حالیکه طی بحران اقتصادی ۲۰۰۹ اقتصاد بین‌الملل تنها یک درصد رشد منفی داشت.

با این وجود هستند کسب و کار‌هایی که شدیدتر از دیگر فعالیت‌های اقتصادی از شیوع کرونا متضرر شده‌اند.

صنعت گردشگری در سراسر جهان در وضعیت وخیمی قرار دارد. چندی پیش که نفتکش ژاپنی در مسیر برزیل در سواحل جزیره موریس دچار سانحه شد و موجب آلودگی سواحل این جزیره توریستی شد، مقامات این کشور مجبور به اعلام وضعیت اضطراری شدند و هشدار دادند که در پی شیوع ویروس کرونا و ملغی شدن هزاران تور گردشگری در سال جاری، پولی در چنته برای پاکسازی سواحل ندارند.

سفر‌های دریایی نیز عملاً در سراسر جهان متوقف شده است. تصویر چندین کشتی کروز در سواحل ترکیه که همگی در حال اوراق شدن هستند بیانگر این واقعیت است که مالکان این شناور‌ها ترجیح داده‌اند به جای تحمل هزینه نگهداری این شناور‌های غالباً لوکس، با اسکراپ آن‌ها حداقل بخشی از سرمایه از دست رفته خود را حفظ کنند.

صنعت هوایی نیز به شدت تحت فشار کاهش سفرهاست. خط‌های بزرگ جهانی مانند القطریه، بریتیش ایرویز، امارات و... برای فرار از ورشکستگی مجبور به تعدیل کارکنان خود شده‌اند. هواپیما‌های پارک شده در فرودگاه‌های مختلف از آغاز همه‌گیری به تصویر ثابت اکثر فرودگاه‌های جهان تبدیل شده است. در همین زمینه در ماه آوریل سال جاری پیش بینی شد که شرکت‌های هواپیمایی تنها در انگلستان در سال جاری با زیانی بالغ بر ۱۵ میلیارد پوند مواجه شوند. توقف پرواز‌ها صنعت کشتیرانی نیز متأثر کرده است که جلوتر به آن خواهیم پرداخت.

صنعت دریایی، اما هر چند با چالش‌های شیوع دست به گریبان است. اما نیاز بازار‌ها به کالا سبب شده تا علی‌رغم این چالش‌ها همچنان کشتی‌های کانتینربر و فله‌بر در دریا‌ها تردد کنند. در عین حال طی ماه‌های مارس و آوریل ۲۰۲۰ بنادر چین شاهد کاهش تخلیه و بارگیری شش میلیون TEU کانتینر نسبت به پیش از آغاز شیوع بود. اما چالش بزرگتر در موضوع تعویض خدمه کشتی‌هاست. ماه‌هاست که این مشکل در بنادر به شکل آزار دهنده‌ای ادامه دارد. استاندارد‌ها و پروتکل‌های بهداشتی در هر کشوری متفاوت است به همین علت خدمه همچنان دچار سردرگمی هستند. در اوائل شیوع قطع پرواز‌های بین‌المللی به بسیاری از مقاصد تعویض خدمه را عملاً ناممکن کرده بود که هنوز هم ادامه دارد. موج‌های متعدد کرونایی در برخی کشور‌ها سبب شده که برنامه مشخصی برای امکان تعویض خدمه در بنادر وجود نداشته باشد.

طبق برخی گزارش‌ها هم اکنون حدود ۴۰۰ هزار نفر دریانورد دچار مسائل و مشکلات مربوط به تعویض خدمه هستند. آخرین برآورد‌ها نشان می‌دهد به همین علت هزینه‌های صنعت کشتیرانی جهان تا ۱۰ درصد افزایش یافته است که در طولانی مدت می‌تواند به چالشی بزرگ برای این صنعت و به تبع آن اقتصاد جهان بدل شود.

اما اقتصاد بین‌الملل به شیوع کرونا نگاهی کوتاه مدت دارد؛ بنابراین امید بر این است که با پایان شیوع تمام بخش‌های اقتصادی به سرعت زیان وارده را جبران کنند و رشد‌های چشمگیری را تجربه کنند.

ساخت واکسن یا دارویی که بتواند کرونا را مهار کند و آن از بیماری کشنده به بیماری قابل درمان تبدیل کند کلید این آینده روشن است.

تا کنون روس‌ها و چینی‌ها ادعای تولید واکسن را مطرح کرده‌اند. با این حال هیچکدام از آن‌ها به صورت انبوه و فراگیر دست به تولید و توزیع واکسن نزده‌اند. به نظر می‌رسد دلیل این امر پایان نیافتن فاز‌های نهایی تولید این واکسن‌ها باشد به همین علت جامعه جهانی نسبت به این ادعا‌ها با دیده شک می‌نگرد و نسبت به آن واکنش چندانی نشان نداده است.

واکسن‌های دیگر نیز طبق اعلام سازندگان آن‌ها در مراحل پیش از تایید نهایی قرار دارند. اما مساله این است که آیا با تولید واکسنی که تمام استاندارد‌های ساخت واکسن را کسب کرده باشد مشکل حل خواهد شد؟ این سوألی دشوار در زمانی دشوار است. نفس توزیع واکسن کرونا در مقیاس جهانی؛ زمینه سازی برای در دسترس قرار گرفتن آن و زمان و هزینه‌ای که برای ایجاد مصونیت جهانی باید صرف شود چالش‌هایی نیست که بتوان برای آن‌ها به راحتی راه حل پیدا کرد.

مسأله مهم‌تر، اما در سرعت تولید واکسن نهفته است. واقعیت این است که دستیابی بشر به واکسن کرونا به عنوان سریع‌ترین دستاورد‌ها در تاریخ واکسیناسیون مطرح است. اما این رخداد علی‌رغم نکات مثبت بی‌شمار، ظرفیت بدل شدن به شکستی بزرگ در این زمینه را نیز دارد.

اگر واکسن (ها) در مقیاس میلیارد نفری نتواند به خوبی عمل کند و واکنش فیزیولوژیک گروه‌های مختلف جامعه به آن یکسان یا طبق انتظار نباشد، جامعه جهانی دچار یأس ویرانگری خواهد شد که می‌تواند حداقل در کوتاه مدت به سقوط اقتصادی منجر شود. در آن صورت در میان مدت و طولانی مدت نیز چشم‌اندازی روشن پیش روی جهانیان نخواهد بود. اما این‌ها مسائلی است که به نظر می‌رسد جهانیان (و اقتصاد جهانی) اساساً نمی‌خواهد خوش‌بینی در شرایط کنونی را با پرداختن به آن‌ها خراب کند.

*روزنامه‌نگار