دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز سه‌شنبه ۲۶ آذر ۱۴۰۴ اعلام کرد که دستور محاصره کامل دریایی ونزوئلا را صادر کرده است. این تصمیم که در راستای جلوگیری از تردد نفتکش‌های تحریم‌شده به داخل و خارج از آب‌های این کشور اتخاذ شده، می‌تواند آخرین میخ را بر تابوت اقتصاد فروپاشیده ونزوئلا بکوبد.

کد خبر: ۱۰۵۴۹۲

ناوگان جنگی در کارائیب

ترامپ در پیامی در شبکه‌های اجتماعی نوشت که ونزوئلا با بزرگ‌ترین ناوگانی که تاریخ آمریکای جنوبی دیده، محاصره شده است. بنا بر گزارش‌های منتشرشده، نیروی دریایی آمریکا حدود ۱۲ کشتی جنگی، از جمله ناو هواپیمابر جرالد آر. فورد و چندین ناو تهاجمی دوزیست، در محدوده ۵۰ تا ۱۰۰ مایلی سواحل ونزوئلا مستقر کرده است. این ناوها با تجهیزات پیشرفته نظارتی و بین ۳۰ تا ۵۰ هواپیما، از جمله جنگنده‌های اف‌-۳۵ و هواپیماهای گشت‌زنی دریایی پی‌-۸ پوسایدون، قادر به کنترل کامل تردد دریایی در منطقه هستند. دولت آمریکا این اقدام را در پی توقیف نفتکش «اسکیپر» در هفته گذشته انجام داده است. این نفتکش که سابقاً به نام «آدیسا» شناخته می‌شد، در سال ۲۰۲۲ با ادعای همکاری با ایران تحریم شده بود و حامل محموله‌ای از نفت خام ونزوئلایی به مقصد کوبا بود.
اقتصادی در حال مرگ

برای درک پیامدهای محاصره دریایی ونزوئلا، باید نگاهی به وضعیت فعلی اقتصاد این کشور داشت. این کشور که روزگاری یکی از مرفه‌ترین کشورهای آمریکای لاتین محسوب می‌شد، اکنون با بزرگ‌ترین بحران اقتصادی تاریخ معاصر منطقه دست‌وپنجه نرم می‌کند. تولید ناخالص داخلی ونزوئلا بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ حدود ۷۴ درصد کاهش یافته است. تحلیلگران اقتصادی در این باره اختلاف‌نظر دارند. برخی معتقدند بحران ونزوئلا ریشه در سوءمدیریت اقتصادی دولت‌های هوگو چاوز و نیکلاس مادورو دارد. ملی‌سازی گسترده صنایع، کنترل قیمت‌ها، چاپ بی‌رویه اسکناس و فساد گسترده، همگی به فروپاشی اقتصاد دامن زدند. تولید نفت که در دهه ۱۹۹۰ حدود سه میلیون بشکه در روز بود، به کمتر از یک میلیون بشکه در روز سقوط کرده است. با این حال، برخی دیگر تأکید دارند که تحریم‌های آمریکا نقش مهمی در تشدید بحران داشته‌اند. گزارش سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که تحریم‌های نفتی که از سال ۲۰۱۷ آغاز شد و در سال ۲۰۱۹ تشدید گردید، موجب کاهش شدید تولید نفت و در نتیجه کاهش درآمدهای ارزی شد. برآوردها نشان می‌دهند که ونزوئلا بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ در حدود ۲۲۶ میلیارد دلار از دست داده که معادل ۲۱۳ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است.
قیمت انسانی بحرانپیامدهای این بحران اقتصادی برای مردم ونزوئلا فاجعه‌بار بوده است. تورم سالانه در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۱۳۰ هزار درصد رسید و اگرچه کاهش یافته، اما همچنان در سطح بالایی باقی مانده است. بر اساس آمار سازمان‌های بین‌المللی، حدود ۵۰ درصد از ۲۸ میلیون نفر جمعیت ونزوئلا زیر خط فقر زندگی می‌کنند. کمبود شدید دارو و تجهیزات پزشکی یکی از وخیم‌ترین جنبه‌های بحران است. فدراسیون داروسازی ونزوئلا در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد که کمبود دارو به ۸۵ درصد رسیده است. بیمارستان‌ها با کمبود آب، برق و تجهیزات اساسی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بسیاری از پزشکان و پرستاران کشور را ترک کرده‌اند. کمبود مواد غذایی نیز وضعیت اسفناکی دارد. در سال ۲۰۱۶، نرخ کمبود مواد غذایی بین ۵۰ تا ۸۰ درصد بود. هزاران ونزوئلایی برای خرید غذا به مرزهای کلمبیا و برزیل سرازیر شدند. گزارش‌هایی از مردمی که در زباله‌دان‌ها به دنبال غذا می‌گردند، منتشر شد. وضعیت تا آنجا پیش رفت که این پدیده را «رژیم غذایی مادورو» نامیدند؛ کاهش وزن اجباری ناشی از گرسنگی.
مهاجرت بزرگ

این بحران به بزرگ‌ترین موج مهاجرت در تاریخ معاصر آمریکای لاتین تبدیل شده است. از سال ۲۰۱۴ تاکنون، بیش از ۷.۷ میلیون ونزوئلایی کشور خود را ترک کرده‌اند. اکثر آنها به کشورهای همسایه، به‌ویژه کلمبیا که بیش از سه میلیون پناهنده ونزوئلایی را پذیرفته، مهاجرت کرده‌اند. این مهاجرت گسترده، بحران انسانی منطقه‌ای به وجود آورده و کشورهای همسایه را تحت فشار قرار داده است.
بازی بزرگ قدرت‌هامحاصره دریایی ونزوئلا صرفاً یک اقدام منطقه‌ای نیست؛ بلکه فصل جدیدی در رقابت قدرت‌های بزرگ است. ونزوئلا در دو دهه گذشته به یکی از کانون‌های ژئوپلیتیک تبدیل شده که منافع آمریکا، روسیه، چین و ایران در آن گره خورده است. چین بزرگ‌ترین طلبکار و شریک تجاری ونزوئلا به شمار می‌رود. پکن بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۹ بیش از ۶۰ میلیارد دلار وام به کاراکاس داده است، اما بازپرداخت این بدهی‌ها به شدت به تأخیر افتاده است. اکنون چین حدود ۹۵ درصد از نفت صادراتی ونزوئلا را خریداری می‌کند که سالانه بیش از ۳.۶۵ میلیارد دلار ارزش دارد. این نفت غالباً از طریق پالایشگاه‌های مستقل کوچک در استان شاندونگ چین پالایش می‌شود و به روش‌های مختلفی از جمله تغییر پرچم کشتی‌ها و برچسب‌گذاری نفت ونزوئلایی به عنوان نفت مالزی، از تحریم‌ها عبور می‌کند.

روسیه نیز از دهه ۲۰۰۰ به حامی استراتژیک ونزوئلا تبدیل شده است. مسکو بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴ حدود ۱۴.۵ میلیارد دلار تسلیحات نظامی به کاراکاس فروخت، از جمله جنگنده‌های سوخو-۳۰، بالگردهای می-۳۵ و سامانه‌های دفاع هوایی پیشرفته اس-۳۰۰. شرکت روس‌نِفت، غول نفتی روسیه، نیز به واسطه‌ای کلیدی در صادرات نفت ونزوئلا تبدیل شد و با استفاده از شرکت‌های واسطه‌ای در ژنو، به انتقال نفت به خریداران چینی و هندی کمک کرد. تجارت دوجانبه میان مسکو و کاراکاس در سال ۲۰۲۴ حدود ۶۴ درصد رشد کرد.

ایران نیز یکی دیگر از متحدان ونزوئلا است. تهران در سال‌های اخیر محموله‌های سوخت به کاراکاس ارسال کرده و در توسعه همکاری‌های نفتی و دفاعی نقش داشته است. توقیف نفتکش اسکیپر که سابقه همکاری با نهادهای ایرانی داشت، واکنش تند ایران، نیکاراگوئه و کوبا را برانگیخت که آن را «دزدی دریایی دولتی» خواندند. این محور ونزوئلا-روسیه-چین-ایران، بخشی از اتحاد گسترده‌تری است که «محور مقاومت» نامیده می‌شود. کوبا و نیکاراگوئه نیز اعضای این ساختار محسوب می‌شوند. اتحاد بولیواری برای خلق‌های آمریکا (آلبا) که در سال ۲۰۰۴ توسط هوگو چاوز و فیدل کاسترو تأسیس شد، هسته اصلی این ائتلاف ضدآمریکایی را تشکیل می‌دهد.

اما این اتحاد در برابر محاصره دریایی آمریکا چقدر موثر است؟ تحلیلگران بر این باورند که علی‌رغم بیانیه‌های حمایتی، هیچ‌یک از این کشورها آمادگی درگیری نظامی با آمریکا را ندارند. روسیه درگیر جنگ اوکراین است و چین نمی‌خواهد مذاکرات تجاری خود با واشنگتن را به خطر بیندازد. در واقع، همان‌طور که یک تحلیلگر به وال استریت ژورنال گفته، این متحدان قادر به ضمانت‌های نظامی نیستند.
محاصره؛ معادله‌ای پیچیده

محاصره دریایی جدید ونزوئلا را در وضعیتی دشوارتر قرار می‌دهد. نفت تنها منبع درآمد باقی‌مانده دولت مادورو است و هرگونه محدودیت بیشتر در صادرات آن، می‌تواند به فروپاشی کامل اقتصاد منجر شود. کارشناسان حمل‌ونقل دریایی معتقدند که این محاصره می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای داشته باشد. اگر شرکت‌های کشتیرانی از ترس توقیف کشتی‌هایشان از حمل نفت ونزوئلا امتناع کنند، ونزوئلا مجبور خواهد شد هزینه‌های بالاتری برای جذب کشتی‌ها بپردازد. این امر باعث کاهش بیشتر درآمدهای نفتی خواهد شد.

برخی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که ونزوئلا به استفاده از ارزهای دیجیتال مانند تتر برای دریافت پول نفت روی خواهد آورد، درست همان‌طور که روسیه نیز اکنون این کار را انجام می‌دهد. چین که یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ونزوئلا است، همچنان به خرید ادامه می‌دهد، اما محاصره دریایی می‌تواند این مسیر را نیز با چالش مواجه کند. در حال حاضر، بر اساس داده‌های حمل‌ونقل دریایی، حداقل ۸ نفتکش تحریم‌شده در نزدیکی بنادر ونزوئلا حضور دارند. دولت ونزوئلا محاصره را نقض حقوق بین‌المللی و تجارت آزاد خوانده و آن را به سازمان بین‌المللی دریانوردی و سازمان ملل متحد گزارش داده است. برخی از نمایندگان کنگره آمریکا نیز این اقدام را اقدامی جنگی خوانده‌اند که بدون اجازه کنگره انجام شده است.
آینده نامعلوم

پیش‌بینی آینده ونزوئلا در این شرایط دشوار است. برخی تحلیلگران معتقدند که فشار بیشتر بر دولت مادورو می‌تواند به تغییرات سیاسی منجر شود، اما تاریخ نشان داده که مادورو توانایی مقاومت در برابر فشارهای بین‌المللی را دارد. در سال ۲۰۱۹، علی‌رغم افزایش تحریم‌ها و فشارهای گسترده، او نه‌تنها قدرت خود را حفظ کرد، بلکه آن را تثبیت نیز نمود.از سوی دیگر، ادامه بحران انسانی در ونزوئلا و تشدید آن به دلیل محاصره دریایی، می‌تواند به فاجعه بزرگ‌تری منجر شود. سازمان‌های بین‌المللی هشدار داده‌اند که مردم عادی ونزوئلا بیشترین آسیب را از این فشارهای اقتصادی می‌بینند، نه دولت مادورو.

واقعیت این است که ونزوئلا در تله‌ای گرفتار شده است؛ تله‌ای که از سوءمدیریت اقتصادی داخلی و تحریم‌های بین‌المللی ساخته شده است. محاصره دریایی جدید، فصل تازه‌ای از این بحران طولانی است که پایانی برای آن در افق نزدیک دیده نمی‌شود. تنها قطعیت موجود این است که مردم عادی ونزوئلا همچنان بزرگ‌ترین قربانیان این بازی خواهند بود.

*وحید باسره روزنامه‌نگار حوزه حمل و نقل