مسیر دشوار ازبکستان در دسترسی به بنادر پاکستان

اهمیت راه آهن

پروژه راه‌آهن سراسری افغانستان که برای نخستین بار در دسامبر ۲۰۱۸ توسط ازبکستان ارائه شد، با هدف گسترش شبکه ریلی افغانستان از مزار شریف و از طریق کابل و لوگر، به پاکستان طراحی شده است. این راه‌آهن از مرز تورخم عبور کرده و از طریق پیشاور به پاکستان می‌رسد. پس از ورود به پاکستان، محموله‌ها به سیستم راه‌آهن پاکستان متصل و به بنادر دریایی کراچی، گوادر و قاسم این کشور منتقل می‌شود.

اکنون ساخت و ساز ظرف پنج ماه آغاز و انتظار می‌رود این خط آهن سالانه تا ۲۰ میلیون تن بار را جابه‌جا کند و زمان ترانزیت از ازبکستان به پاکستان را از ۳۵ به ۳ تا ۵ روز پس از بهره‌برداری کاهش دهد.

موانع مالی

این خط آهن ۶۴۷ کیلومتر طول دارد و طبق اظهارات جدید ازبکستان، هزینه ساخت آن ۶.۹ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. البته این رقم تا زمان تکمیل مطالعه امکان‌سنجی نهایی، قابل تغییر است و با توجه به شرایط پیچیده اکولوژیکی افغانستان، هزینه‌های تخمینی می‌تواند به میزان قابل توجهی افزایش یابد.

پاکستان اعلام کرد که برای ساخت و تأمین مالی بخشی از خط در خاک افغانستان، تامین مالی خواهد کرد. به باور کارشناسان، مسئله‌ای که باید پیش از شروع ساخت و ساز حل شود، تأمین امنیت توسط طالبان است. یونس شریفلی، تحلیلگر سیاسی معتقد است که اظهارات داعش و تهدید کشور‌های همکار با طالبان، ساخت و ساز را بیشتر به تأخیر می‌اندازد.

او اظهار داشت: «در حال حاضر، وخامت اوضاع امنیتی افغانستان، تضمین خطوط اعتباری با موسسات مالی را دشوارتر می‌کند. طالبان همچنان برای ایجاد مشروعیت در افغانستان تلاش و این کشور به طور کلی در درگیری‌های قومی گرفتار است.»

سیاست‌های طالبان در قبال بانوان نیز یکی از دلایل پیچیده شدن دسترسی به سازوکار‌های تأمین مالی بین‌المللی تلقی می‌شود. زیرا مؤسسات مالی چندجانبه و کشور‌های اهداکننده، حمایت خود را به اصول خاص حکومت‌داری مشروط می‌کنند. این امر به یکی از چالش‌های اصلی در تأمین مالی و جذب سرمایه‌گذاران غربی تبدیل شده است.

موانع جغرافیایی

قرار است بخشی از این خط آهن از گذرگاه «سالنگ» در کوه‌های هندوکش در ارتفاع ۳۵۰۰ متری عبور کند که آن را به یکی از مرتفع‌ترین خطوط ریلی جهان تبدیل می‌کند. به باور کارشناسان گذرگاه سالنگ در زمستان مستعد بارش برف سنگین است که می‌تواند راه‌آهن را برای مدت طولانی غیرقابل استفاده کند. به همین دلیل، برخی استدلال می‌کنند که ساخت تونلی در زیر کوه‌ها نیز ضروری خواهد بود.

چنین چالش‌های جغرافیایی و آب و هوایی می‌تواند محدودیت‌های زیرساختی را ایجاد کرده و زمان تحویل را افزایش دهد. یوری چرنوگایف، روزنامه‌نگار ازبک، نوشت که زمین این منطقه یک چالش مهندسی بزرگ را ایجاد می‌کند. بنابراین، آیا ساخت راه‌آهن در میان کوه‌هایی که تا ۳۰۰۰ متر ارتفاع دارند و به ۱۲۰۰ سازه از جمله ۳۶۰ پل و تونل به طول ۷۰ کیلومتر نیاز دارند، واقع‌بینانه است یا خیر؟

هیچ یک از طرف‌های درگیر در این پروژه اطلاعات دقیقی در مورد نحوه توزیع کل هزینه‌های اعلام شده یا محل ساخت و ساز ارائه نکرده‌اند. با این حال، برخی از ناظران حدس می‌زنند که این توسعه به بودجه بسیار بیشتری نیاز دارد.

این پروژه محدود به ازبکستان، پاکستان و افغانستان نیست. اگرچه کشور‌های غربی تمایل جدی نشان نداده‌اند، اما کشور‌های دیگر به ویژه روسیه توجه ویژه به ساخت آن دارند. هرچند مسکو در سال‌های گذشته حمایت خود را ابراز و مذاکراتی را برگزار کرده است، اما در چارچوب توافق‌نامه بین دولتی امضا شده در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۵ در کابل شرکت نکرد.

دلیل تمایل روسیه

به گفته برخی ناظران، منافع راهبردی روسیه گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی و مقابله با حضور غرب در منطقه است. در حالی که اتحادیه اروپا به دنبال ساخت کریدور ترانس خزر در منطقه است، مسکو می‌تواند از مشارکت در پروژه زیرساختی ترانس افغانستان برای تقویت جایگاه خود به عنوان قدرت خارجی اصلی در اطراف افغانستان استفاده کند.

از همین روی، این خط آهن با اهداف کلان روسیه در شرایط تحریم مطابقت دارد، اظهار داشت: این پروژه که از شمال تا جنوب امتداد دارد، می‌تواند جایگزینی برای طرح کمربند و جاده چین برای کشور‌های آسیای مرکزی نیز باشد. از نظر اقتصادی، روسیه خط آهن سراسری افغانستان را فرصتی برای ورود به بازار‌های آسیای جنوبی و گشودن مسیر‌های تجاری جدید می‌داند. این خط آهن به روسیه اجازه می‌دهد تا انرژی، مواد معدنی و کالا‌های صنعتی را به پاکستان، هند و سایر کشور‌های آسیای جنوبی صادر کند.

مسکو یکی از معدود قدرت‌های بزرگی است که روابط دیپلماتیک رسمی با طالبان دارد و جزو اولین دولت‌هایی بود که نام این گروه را از فهرست گروه‌های تروریستی حذف کرد.

البته، تاشکند ابتکارات دیگری را نیز پیش برده است، از جمله پروژه گسترده‌تر کریدور حمل‌و‌نقل روسیه-قزاقستان-ازبکستان-افغانستان-پاکستان که در سال ۲۰۲۳ شکل گرفت و اکنون به سمت راه‌اندازی پیش می‌رود.

‌می‌توان را راه‌آهن ساخت؟

هرچند مباحث در مورد این پروژه در سال‌های اخیر ادامه داشته، اما هیچ اطلاعات آشکاری در مورد زمان شروع مرحله اصلی ساخت و ساز وجود ندارد. در اوایل ماه ژوئیه، یاسوربک چوریف، معاون وزیر حمل‌و‌نقل ازبکستان، گفت که ریل‌گذاری راه‌آهن می‌تواند ظرف شش ماه آینده آغاز شود.

البته، ساخت و ساز نمی‌تواند به این سرعت آغاز شود، جدول زمانی شش ماهه فقط برای تکمیل مطالعه امکان‌سنجی اعمال می‌شود. پس از آن، ازبکستان و کشور‌های شریک باید به دنبال سرمایه‌گذاران باشند، یک کنسرسیوم تشکیل دهند و سایر مراحل مقدماتی را پیش از شروع ساخت و ساز فیزیکی انجام دهند.

چوریف گفت: «پیش از شروع ساخت و ساز، ما مهلت‌های مشخصی را بین طرفین تعیین کردیم. فکر می‌کنم این مهلت‌ها بسیار کوتاه هستند و شامل برنامه‌های بزرگی می‌شوند که ما شش ماه تعیین کردیم. معمولاً توسعه چنین پروژه‌هایی یک یا دو سال طول می‌کشد.»

با این حال، هیچ اطلاعات خاصی در مورد شرکای بین‌المللی پروژه ارائه نشده است. برعکس، چوریف امیدوار است که چنین علاقه‌ای پس از شروع پروژه محقق شود. او افزود: با توجه به اطمینان طرفین به اجرای سریع این طرح، می‌خواهیم این روند را تسریع کنیم. پس از آن، می‌توانیم مطالعه امکان‌سنجی را به سایر کشور‌ها ارائه دهیم، پیش‌بینی‌ها و پتانسیل‌ها را نشان دهیم، علاقه را جلب و پروژه را به طور مشترک اجرا کنیم.

کارشناسان معتقدند که سه عامل تعیین‌کننده؛ جذب بودجه و تخصص فنی کافی، به رسمیت شناختن بین‌المللی دولت افغانستان، و تضمین ضمانت‌های امنیتی در طول مسیر برای این امر نیاز است.

در مجموع و به باور کارشناسان، در کوتاه‌مدت یعنی ظرف ۵ سال آینده احتمال اجرای این پروژه اندک است، زیرا امنیت، تأمین مالی و انزوای دیپلماتیک، ابهامات زیادی ایجاد می‌کند. تنها در صورتی که دولت افغانستان به رسمیت شناخته شود، شرایط سیاسی و مالی لازم برای ساخت راه‌آهن پدیدار خواهد شد.

منبع: تایمزِ آسیای مرکزی