تردد سالانه ۴۰ هزار شناور از تنگه هرمز

مانا - خلیج فارس همچون نگینی نیلگون در جنوب کشور می‌درخشد، موقعیت جغرافیایی و منابع نفت و گازی موجود در آن این پهنه آبی را به منطقه‌ای با موقعیت خاص تبدیل کرده است، بر این اساس از گذشته‌های دور همواره کشور‌های مختلف برای اشغال این تکه از خاک ارزشمند کشور ما دندان تیز کرده بودند، از دوران صفویه که چندین دهه در اشغال پرتغالی‌ها بود گرفته تا امروز که برخی کشور‌ها در تلاشند تا این خلیج همیشه فارس را به نام خودشان تمام کنند.

سال ۱۶۲۱ میلادی بود که شاه عباس صفوی هرمز را که یکی از جزایر بزرگ در خلیج فارس است از چنگ پرتغالی‌ها نجات داد و به عنوان روزی مهم در تاریخ کشور ماندگار شد، اما در چند سال اخیر یک سری چالش‌ها برای خلیج فارس اتفاق افتاد که منجر به تصمیمی در شورای عالی انقلاب فرهنگی شد، یعنی در ۲۲ تیرماه ۱۳۸۴، هیئت دولت مصوبه‌ای را تأیید کرد که به موجب آن ۱۰ اردیبهشت به عنوان روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی کشور ثبت شد که روزی افتخارآمیز در تاریخ ایرانیان است.

بر این اساس هر سال ۱۰ اردیبهشت ماه گرامی داشته می‌شود و فرصتی است تا چالش‌ها و مشکلات این حوضه آبی در بخش‌های مختلف از جمله محیط زیست بررسی شود، می‌دانیم که خلیج فارس یک دریای نیمه بسته است از این رو تنگا‌های محیط زیستی زیادی دارد، از جمله تجمیع انواع آلودگی‌ها مانند آلودگی‌های نفتی است که به علت تردد ۴۰ هزار شناور در سال از تنگه هرمز رخ می‌دهد، این نشان می‌دهد که تردد و ترافیک بالایی در این دریا اتفاق می‌افتد بنابراین بحث تردد، حمل و نقل و کشتیرانی به عنوان یکی از چالش‌ها در این محدوده دریایی محسوب می‌شود.

از طرف دیگر خلیج فارس یک دریای نیمه بسته است و چرخش آب در آن به کندی انجام می‌شود که این مساله تجمع آلودگی در این پهنه آبی را در پی دارد؛  سرپرست دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به مناسبت روز خلیج فارس و چالش‌های این حوضه آبی گفت: دهم اردیبهشت روز ملی خلیج فارس است، در این روز تمام دستگاه‌های ذیربط یک سری فعالیت‌هایی انجام می‌دهند تا اهمیت حفاظت از این حوضه آبی بیش از پیش روشن شود.

تردد سالانه ۴۰ هزار شناور از تنگه هرمز

شهرام فداکار افزود: خلیج فارس یک دریای نیمه بسته با شرایط اکولوژیکی بسیار خاص است، یکی از آنها کند بودن چرخش جریانات آبی در آن است، گفته می‌شود تعویض آب در آن ۳ تا ۵ سال زمان می‌برد برای همین هر اتفاقی در این دریا بیفتد از جمله اتفاقاتی مثل آلودگی‌ها، تجمع پیدا می‌کند اینطور نیست که خیلی راحت از خلیج خارج و وارد اقیانوس شود و خلیج فارس بتواند خود پالایی داشته باشد.

وی اظهار داشت: در واقع عمده چالش‌ها در خلیج فارس به فعالیت‌های انسانی مانند اکتشاف و بهره برداری منابع نفتی بر می‌گردد، بیش از ۴۰ درصد ذخایر انرژی دنیا در محدوده خلیج فارس وجود دارد، حدود همین مقدار یا ۳۰ درصد از صادرات ذخایر انرژی هم از طریق این دریا انجام می‌شود، برای همین حجم ترافیک و تردد کشتی‌ها در خلیج فارس بسیار زیاد است، در واقع تردد ۴۰ هزار شناور در سال از تنگه هرمز گزارش شده است که می‌تواند آسیب زیادی به محیط زیست و اکوسیستم‌های دریایی آن وارد کند.

توسعه سواحل؛ تخریب زیستگاه‌ها

فداکار ادامه داد: چالش بعدی موضوع توسعه سواحل است که در کشور ما قدمتی حدود ۱۰ ساله دارد، در واقع خیلی سریع به توسعه سواحل روی آوردیم که باعث شده مشکلات زیادی در سواحل به واسطه تخریب و استحصال زمین از دریا، فعالیت‌های گردشگری، استقرار صنایع بزرگ و سنگین، مجتمع‌های بزرگ پتروشیمی یا مناطق ویژه اقتصادی و حتی توسعه مناطق آزاد به وجود آید.

چالش‌های بهره برداری آبزیان از خلیج فارس

وی گفت: موضوع بعدی بهره برداری از منابع آبزیان است، با توجه به اینکه بخش زیادی از نیاز پروتئینی کشور از طریق منابع آبزی تامین می‌شود در این میان خلیج فارس هم سهم زیادی در تولید منابع پروتئینی دریایی دارد، لذا فشار‌های برداشت از منابع آبزی دریا خیلی زیاد شده است حال چه مستقیم از خود دریا برداشت می‌شود به صورت فعالیت‌های صیادی یا استقرار مزارع پرورش ماهی یا میگو در خطوط ساحلی خلیج فارس که چالش‌هایی را به وجود آورده است.

فداکار افزود: برای آبزی پروری عرصه‌ای در منطقه فوق مدی یا فوق کرانه‌ای خلیج فارس اشغال می‌شود معمولا هم این عرصه‌ها بزرگ هستند مثلا در مقیاس‌های ۵ تا ۶ هزار هکتار در نظر گرفته می‌شوند، بنابراین عرصه‌های زیادی را اشغال می‌کنند که اینها مسائل و آلودگی‌های خاص خودشان را دارند،  در بحث بهره برداری و صید و صیادی هم متاسفانه فشار بر روی اکوسیستم خیلی زیاد شده و به عینه می‌توان کاهش ذخایر آبزی خلیج فارس را دید هم از این جهت که میزان صید و هم کیفیت صید کاهش یافته است.

وی اظهار داشت: در واقع اگر متوسط سایز آبزیانی را که صید می‌شدند با سال‌های مثلا دهه ۷۰ یا ۸۰ مقایسه کنیم به عینه کاهش سایز قابل مشاهده خواهد بود، حتی برخی از گونه‌ها دیگر وجود ندارند یا جمعیت آنها آنقدر کم شده که دیگر در ترکیب صید قرار نمی‌گیرند، متاسفانه این موضوع اکوسیستم را تحت تاثیر خودش قرار می‌دهد.

گردشگری عنان گسیخته و تخریب غیر قابل برگشت سواحل

سرپرست دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: چالش دیگری که اخیرا در خلیج فارس با آن رو‌به‌رو شدیم بحث گردشگری بی ضابطه و عنان گسیخته است که به شکل‌های مختلف انجام می‌شود، مردم تمایل دارند که از مناطق دریایی و سواحل جزایر دیدن یا در سواحل تفریح کنند که متاسفانه شاهد انجام آن بدون رعایت هیچ ضابطه‌ای هستیم در این روند در خیلی از سواحل و زیستگاه‌های دریایی تخریب غیر قابل بازگشت را شاهد هستیم، شاید نمونه بارز آن جزیره هرمز در عید امسال باشد که موجب تخریب گسترده ساحل جزیره هرمز شد به طوری که صدای همه را در آورده است.

وی افزود: گزارش داشتیم که روزانه ۳۰ تا ۳۷ هزار نفر وارد جزیره‌ای شدند که مساحت آن حدود ۲۵ کیلومتر مربع است، این خارج از ظرفیت برد اکولوژیک جزیره هرمز است لذا این حجم از جمعیت موجب تخریب جزیره و سواحل شد، این روند نه تنها در جزیره هرمز بلکه در جزایر دیگر هم اتفاق می‌افتد، حتی در مناطق آزاد مانند جزیره قشم و یا جزیره کیش که گردشگری در عید خیلی رایج است، جمعیت زیادی که در یک دوره زمانی کوتاه به آن مکان‌ها مراجعه می‌کنند باعث می‌شود فشار بسیار زیادی به منطقه وارد شود، عمدتا هم فشار به سواحل و زیستگاه‌های دریایی وارد می‌شود.

۳۴ جزیره در خلیج فارس با کاربری‌های مختلف و شرایط خاص اکولوژیک

فداکار گفت: طول سواحل خلیج فارس چیزی حدود ۲ هزار و ۷۰۰ تا ۲ هزار و ۸۰۰ کیلومتر است، حدود ۳۴ جزیره ایرانی در خلیج فارس وجود دارد که کاربری‌های مختلفی از جمله مسکونی، نظامی، نفتی، گردشگری و مناطق آزاد دارند، در واقع این جزایر هم در سال‌های اخیر مورد فعالیت‌های بی ضابطه انسانی قرار گرفتند، طبق معمول در این سرزمین هرگاه که موجی راه می‌افتد و تولید درآمد می‌کند، متاسفانه فشار‌ها و استفاده‌های بی ضابطه زیاد می‌شود بعد تبعات آن به محیط زیست خصوصا محیط زیست دریایی برمی‌گردد.

وی با تاکید بر اینکه خلیج فارس شرایط اکولوژیکی خاصی دارد افزود: این دریا در یک منطقه گرم و شور قرار گرفته، متوسط شوری خلیج فارس نسبت به دریا‌های دیگر نیمه بسته در دنیا رقم بالایی است، همچنین دمای آب خلیج فارس بالاتر از دریا‌های مشابه خودش است، این دو عامل محدودیت‌های زیادی را برای این دریا اعمال می‌کنند که باعث می‌شود مقاومت اکولوژیک دریا پایین بیاید یعنی آستانه تحمل آن کم شود، لذا شدت تغییرات، فشارها، آلودگی‌ها و تخریب‌هایی که اتفاق می‌افتد می‌تواند نسبت به مناطق مشابه آن خیلی بیشتر باشد.

اقدامات حفاظتی سازمان محیط زیست برای زیستگاه‌های دریایی

وی گفت: سازمان محیط زیست وظایف مختلفی را برای حفاظت از زیستگاه‌ها و گونه‌های دریایی دارد، در قدم اول باید یک بخش قانونی داشته باشد تا سازمان با اتکا به موارد قانونی بتواند نسبت به تخلفاتی که صورت می‌گیرد اقدام و مدیریت کند، البته قوانین مختلفی را از سال‌های گذشته داشته، اما در سال‌های اخیر تعداد زیادی به آنها اضافه شده است به عنوان مثال تعداد گونه‌های دریایی تحت حمایت سازمان افزایش یافته از جمله سپرماهیان و کوسه ماهیان را جزو گونه‌های حمایت شده خود قرار داده است.

فداکار اظهار داشت: همچنین قانون حفاظت و احیای تالاب‌ها در سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید که بخش زیادی از سواحل خلیج فارس را تا عمق منهای ۶ متر شامل زیستگاه‌های مختلف دریایی اعم از آبسنگ‌های مرجانی و جلبکی، دهانه خور‌ها و مصب ها، سواحل صخره‌ای و همه زیستگاه‌های ساحلی تحت پوشش قرار می‌دهد،  آیین نامه‌های اجرایی آن هم تهیه شده لذا هر اتفاقی که در این موارد رخ دهد سازمان محیط زیست می‌تواند با استناد مفاد قانونی نسبت به تخلف رخ داده اقدام کند، علاوه بر این یک سری تعهدات منطقه‌ای و بین المللی وجود دارد که در قالب پروتکل‌های مختلفی با کشور‌های اطراف به تصویب رسیده که اجرای آنها هم به حفظ اکوسیستم دریایی کمک می‌کند.

وی با اشاره به توسعه در سواحل گفت: اجرای برخی پروژه‌ها و استقرار پروژ‌های صنعتی و خدماتی در سواحل موجب آسیب به سواحل و زیستگاه‌ها شده است از این رو سالانه حد و حدود‌ها را تغییر می‌دهیم و در شورای عالی محیط زیست به تصویب می‌رسانیم و سپس به دستگاه‌ها ابلاغ می‌کنیم تا اقدامات سختگیرانه تری اعمال شود.

سرپرست دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در دهه اخیر مقام معظم رهبری بر توسعه دریامحور تاکید کردند اینکه توسعه باید به سواحل و دریا‌ها کشیده شود، از همان ابتدا که این تصمیم گرفته شد مطالعات زیادی بر روی سواحل انجام دادیم که بحث ارزیابی توان اکولوژیک، پهنه بندی حساسیت سواحل و تعیین اینکه روی این سواحل تا چه حد می‌توان بارگذاری انجام داد و تا چه حد توسعه می‌تواند حضور داشته باشد، مورد مطالعه قرار گرفت.

وی با اشاره به لزوم توسعه دریا محور تاکید کرد: بعد از ابلاغ سیاست‌های کلی توسعه دریامحور توسط مقام معظم رهبری، سازمان توسعه سواحل مکران تاسیس شده است قطعا با این روند بسیاری از فعالیت‌ها کنترل شده پیش خواهد رفت، اما مساله این است که توسعه و فعالیت در سواحل چه بدون رعایت ملاحظات محیط زیستی چه با رعایت آن باشد معمولا اثرات خود را بر جای می‌گذارد حالا شدت و ضعف آن بستگی به نظارت و وجود قانون و دخالت سازمان‌های ذیربط دارد، چون در بحث حفاظت از محیط زیست خلیج فارس تنها سازمان حفاظت محیط زیست دخیل نیست به هر حال سازمان‌های مرتبط دیگری هم هستند که در مباحث مختلف می‌توانند همکاری کنند تا در روند توسعه آسیب کمتری متوجه محیط زیست دریایی شود.