تأثیر روابط هند و بنگلادش بر خلیج بنگال

قلب استراتژیک خلیج بنگال

خلیج بنگال صرفاً یک محیط آبی نیست، بلکه محور اتصال و شکوفایی جنوب آسیا محسوب می‌شود و اقیانوس هند را از طریق تنگه مالاکا به اقیانوس آرام متصل و آن را به یک نقطه مهم دریایی و البته بحرانی تبدیل می‌کند. همچنین ماهیگیری، هیدروکربن‌ها و ثروت معدنی منطقه اهمیت استراتژیک و اقتصادی آن را بیشتر می‌کند.

در سال‌های اخیر، هند اهمیت خلیج بنگال را درک کرده و ابتکاراتی مانند BIMSTEC (ابتکار خلیج بنگال برای همکاری‌های فنی و اقتصادی چندبخشی) را برای ارتقای ثبات منطقه‌ای رهبری می‌کند. برای بنگلادش، یک اقتصاد در حال رشد با اهداف توسعه بلندپروازانه، نیز حفظ صلح و امنیت در این خلیج به همان اندازه حیاتی است.

اما شکاف سیاسی در حال گسترش توانایی داکا را برای مقابله با چالش‌های دریایی خود، از دزدی دریایی گرفته تا ماهیگیری غیرقانونی و تخریب محیط زیست و تهدیدات امنیتی، به خطر می‌اندازد.

تحول قدرت دریایی هند

تکامل دریانوردی هند از سال ۱۹۷۱ میلادی که نقشی اساسی در استقلال بنگلادش ایفا کرد، گواهی بر قدرت‌یابی آن است. نیروی دریایی هند که زمانی در مراحل اولیه توسعه بود، اکنون به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین نیروهای دریایی جهان شناخته می‌شود. ناوگانی متشکل از ۱۵۰ کشتی و زیردریایی شامل دو ناو هواپیمابر INS Vikramaditya و INS Vikrant که به طور بومی طراحی شده است، هر کدام حدود ۴۵ هزار تن را جابه‌جا می‌کنند.

ناوگان زیردریایی آن نیز دارای زیردریایی با موشک بالستیک هسته‌ای (SSBN) مانند کلاس Arihant و زیردریایی‌های تهاجمی پیشرفته مانند کلاس Kalvari است. ناوشکن‌ها و ناوچه‌های مدرن مجهز به سلاح‌های پیشرفته، توانایی‌های آن را بیشتر تقویت می‌کنند. این تقویت و توسعه نشان‌دهنده تعهد هند به خوداتکایی است، بطوریکه بیشتر پروژه‌های کشتی‌سازی فعلی در داخل کشور انجام می‌شوند.

دکترین نیروی دریایی هند نیز بر نقش آن به عنوان یک تأمین‌کننده امنیت در منطقه اقیانوس هند (IOR) تأکید دارد، و این امر در مأموریت‌های ضد دزدی دریایی، کمک‌های بشردوستانه و عملیات‌های امداد در بلایای طبیعی (HADR) مشهود است. البته بلندپروازی دهلی جهت گسترش ناوگان خود به حدود ۲۰۰ کشتی تا سال ۲۰۳۵، می‌تواند ثبات را در خلیج بنگال و فراتر از آن تضمین کند.

محدودیت‌های دریایی بنگلادش

برخلاف هند، نیروی دریایی بنگلادش همچنان یک نیروی ساحلی متوسط است. البته خریدهای اخیر از جمله دو زیردریایی از چین، نشان دهنده تلاش آن برای افزایش قابلیت‌ها دریایی دارد. اما اتکا به تجهیزات چینی نگرانی‌هایی را در مورد استقلال استراتژیک داکا ایجاد می‌کند، به ویژه که منافع پکن در منطقه از طریق طرح کمربند و جاده (BRI) تقویت می‌شود.

محدودیت‌های دریایی بنگلادش توانایی این کشور را برای مقابله با چالش‌های دریایی فوری مانند دزدی دریایی، ماهیگیری غیرقانونی و اختلافات مرزی مختل می‌کند. این نواقص منافع اقتصادی آن را تضعیف و بنگلادش را در برابر فشارهای خارجی در فضای مورد مناقشه دریایی آسیب‌پذیر می‌کند.

فشارهای سیاسی و استراتژیک

احساسات ضد هندی در گفتمان سیاسی بنگلادش تنش‌های دوجانبه را تشدید کرده است. روزگاری این روابط بر پایه احترام و همکاری متقابل استوار بود، اما اکنون با تنش مواجه است و ابتکارات منطقه‌ای حیاتی مانند BIMSTEC و BBIN (بنگلادش، بوتان، هند، نپال) را به خطر می‌اندازد. برای هند، فاصله گرفتن داکا را می‌توان نقض منافع استراتژیک آن در خلیج بنگال دانست، زیرا انتظار می‌رود در صورت تداوم شرایط کنونی، موقعیت دریایی دهلی ضعیف‌تر شود.

خطرات ثبات منطقه‌ای

اهمیت استراتژیک خلیج بنگال از دید قدرت‌های جهانی نیز دور نمانده است. ایالات متحده و چین به شدت در منطقه فعال هستند و رقابت آن‌ها به یک محیط امنیتی ناپایدار پیچیده می‌افزاید. نبود استراتژی واحد بنگلادش می‌تواند این تنش‌ها را تشدید و منطقه‌ای را که هم اکنون با چالش‌های امنیتی دریایی دست و پنجه نرم می‌کند، بی‌ثبات کند.

برای بنگلادش، تهدیدهای تحریم به ویژه مهم است. بدون حمایت هند، داکا برای مقابله با چالش‌های فراملی، از امنیت دریایی گرفته تا تغییرات آب و هوا، با چالش مواجه می‌شود. این سناریو مانع از تحقق اهداف بنگلاش شده و چارچوب‌های همکاری برای ثبات منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مسیر همکاری

برای جلوگیری از این خطرات، بنگلادش باید رویکرد خود را نسبت به هند بازنگری کند. زیرا دوری از همسایه‌ای با چنین نفوذ دریایی و اقتصادی بزرگ، می‌تواند پیامدهای مهمی داشته باشد. رزمایش‌های مشترک دریایی، پاسخ‌های هماهنگ به تهدیدات دریایی و ابتکارات اقتصادی مشترک راهی برای بازسازی اعتماد دوجانبه را ارائه می‌دهد.

در مقابل، هند از طریق تعامل سازنده به جای اقدامات تنبیهی، منافع استراتژیک بلندمدت خود را تضمین می‌کند. بنابراین، خلیج بنگال باثبات برای همکاری و یکپارچگی اقتصادی منطقه‌ای و چشم‌انداز امنیتی هند بسیار مهم است.

نیاز به اصلاح رویکردی

از آنجایی‌که خلیج بنگال در چشم‌انداز ژئوپلیتیک آسیای جنوبی و جنوب شرقی اهمیت بیشتری دارد، هند و بنگلادش نمی‌توانند اجازه دهند که اختلافات سیاسی منافع مشترک دریایی آن‌ها را تضعیف کند.

برای بنگلادش، همسویی بیشتر با هند امنیت و مزایای اقتصادی و استراتژیک مهمی برای توسعه آن فراهم می‌کند. برای هند، تقویت یک منطق باثبات نقش آن را به عنوان یک تأمین کننده امنیت و رهبر منطقه‌ای تقویت می‌کند.

در مجموع و باوجود تهدیدات، هند و بنگلادش می‌توانند با استقبال از همکاری و مشارکت، خلیج بنگال را به الگویی از رفاه و ثبات منطقه‌ای تبدیل کنند تا میدان جنگ برای منافع رقیب.

منبع: اوراسیا ریویو