امارات و انگلیس مشتریان ثابت خاویار ایران طی ۱۰ سال گذشته/ ۳۴ کشور جهان؛ بازار هدف صادرات خاویار ایرانی

حسنا شمس آرا- همزمان با ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری از دریای خزر، از سال ۲۰۱۰ میلادی تاکنون در خصوص توسعه پرورش ماهیان خاویاری جهت عرضه گوشت و خاویار این گونه ماهیان به بازار‌های داخلی و  تجاری خارج از کشور، همچنین وجود تنوع اقلیمی در استان‌های مختلف با منابع آبی بسیار مناسب برای توسعه و ایجاد مزارع پرورش ماهیان خاویاری، برنامه‌ریزی‌هایی از سال ۱۳۹۲ با هدفگذاری تولید ۱۰ هزارتُن گوشت و ۱۰۰ تُن خاویار تا افق ۱۴۰۴ با مدیریت سازمان شیلات ایران انجام شده است. در این مدت تا پایان سال ۱۴۰۱ در ۲۲  استان کشور ۱۹۶  مزرعه در رابطه با تولید ماهیان خاویاری با هدف تولید گوشت و خاویار پرورشی ایجاد که منجر به تولید خاویار پرورشی و به دنبال آن توسعه صادرات این محصول با ارزش شیلاتی به بازار‌های هدف شده است.

علی اکبر خدایی در گفتگو با مانا با اشاره به اینکه همزمان با اوج گیری تولید خاویار پرورشی کشور، صادرات خاویار ایران نیز روندی رو به رشد داشته است، می‌گوید: طی این سال‌ها جمعاً ۱۵.۵ تُن خاویار از کشور صادر شده است. این رقم تنها مربوط به صادرات ثبت شده در اظهارنامه‌های گمرکی بوده و شامل صادرات از طریق پته (نوعی پروانه گمرکی) و یا مسافران مقاصد خارجی نیست. ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که با احتساب صادرات مسافری میزان واقعی خاویار صادر شده حدوداً ۵۰ درصد بیش از مقادیر رسمی است و می‌توان مقدار صادرات خاویار کشور را بیش از ۲۲.۵ تُن برآورد کرد.

دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران در ادامه به رشد چشمگیر کشور‌های هدف صادراتی خاویار طی دهه گذشته اشاره می‌کند و می‌افزاید: تعداد کشور‌های واردکننده خاویار ایران از هفت کشور در سال ۱۳۹۲ به ۳۴ کشور در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است که یک موفقیت کم‌نظیر است. امارات متحده عربی و انگلستان در تمام طول این مدت مشتریان ثابت خاویار ما بوده‌اند. آلمان تنها در سال ۹۴ بلژیک و ایتالیا فقط در سال ۹۷ وقفه در واردات داشته‌اند.

وی خاطرنشان می‌کند: نکته مهم قطع صادرات خاویار پرورشی به آمریکا طی چند سال اخیر است در مقابل ژاپن از سال ۹۵ به بعد و روسیه از سال ۹۷ به بعد به طور مداوم مشتری خاویار ایران بوده‌اند. همچنین هلند که در سال‌های اخیر مصرف کننده جدید خاویار ایران شده به همت یکی از صادرکنندگان زحمتکش کشور در سال ۹۹ مقصد مهم خاویار ایران بوده و صادرات به این کشور در سال‌های اخیر رشد جهشی خیره کننده‌ای داشته است.

به گفته خدایی، در مجموع طی این سال‌ها ۴۴ کشور مقصد صادرات خاویار ایران بوده‌اند. به جز کشور‌های یاد شده، نروژ، دانمارک، لوکزامبورگ، یونان و سوئد و نیز استرالیا و کانادا به تناوب مشتری خاویار ما بوده‌اند. در کشور‌های عربی به جز امارات به ترتیب قطر، کویت، عمان، عراق و لبنان و در میان کشور‌های شرق آسیا علاوه بر ژاپن، هنگ کنگ، سنگاپور، مالزی، تایوان، تایلند، کره مقادیر زیادی از خاویار ایران وارد کرده‌اند. فیلیپین و کامبوج در سال‌های اخیر وارد فهرست خریداران خاویار ایران شده‌اند. آمریکا طی این سال‌ها با واردات ۱۱۸ کیلو، یازدهمین مقصد صادراتی خاویار کشور بوده است. خاویار ایران حتی به ونزوئلا، نیجریه، مکزیک و برزیل هم صادر شده است.

ارزیابی سهم ۱۰ کشور برتر هدف صادرات خاویار ایران

وی خاطرنشان می‌کند: همان گونه که ذکر شد طی این دوره یازده ساله از ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ علاوه بر صادرات مسافری، از مبادی رسمی گمرکی مقدار ۱۵ هزار و ۴۶۶ کیلوگرم خاویار به ارزش رسمی ۱۴.۱ میلیون دلار به ۴۴ کشور دنیا صادر شده است که بیش از ۱۲ هزار و ۲۴۳ کیلو از این مقدار  یعنی قریب ۷۹ درصد این مقدار متعلق به ۱۰ کشور برتر بوده است.

وی معتقد است: در یک نگاه می‌توان متوجه شد که حدود ۵۵ درصد خاویار ما به چهار بازار امارات، انگلستان، آلمان و بلژیک صادر شده است و این بازار‌ها برای ما بسیار اهمیت دارند. این نکته را هم در نظر بگیریم که این سهم تا سال ۱۳۹۹ بیش از ۶۱ درصد بود که این بدان معناست بازار‌های جدیدی توسط صادرکنندگان ایرانی ایجاد شده و سهم بازار‌های سنتی تا حدودی کاهش یافته است.

خدایی عنوان می‌کند: از منظری دیگر باید توجه داشت که طی سال‌های مورد بررسی ۷.۹۶۲ کیلو خاویار معادل ۵۱.۵ درصد کل خاویار صادراتی ما به اروپا صادر شده است که اهمیت این بازار را برای ما نشان می‌دهد و از سوی دیگر ضرورت توجه به الزامات بهداشتی مورد نظر این اتحادیه را بیش از پیش مشخص می‌سازد. نکته قابل توجه اینکه این سهم نیز تا دو سال قبل از آن (۱۳۹۹) ۶۸ درصد بوده که این هم توسعه صادرات خاویار به سایر بازار‌ها و افزایش سهم آن کشور‌ها را نشان می‌دهد.

این فعال بخش خصوصی در صنعت شیلات کشور بیان می‌دارد: کشور‌های عربی و خصوصاً امارات با سهم ۲۹.۴ درصدی (۴۵۴۴ کیلو در مجموع) در رتبه دوم و جنوب شرق آسیا (خصوصاً ژاپن و هنگ کنگ) و نیز روسیه در رتبه‌های بعدی اهمیت قرار دارند.

جهش چشمگیر و تغییرات رویکردی صادرات خاویار

به گفته وی، با افزایش روند رشد‌یابنده تولید خاویار کشور علی‌رغم محدودیت ایجاد شده در بازار اروپا، صادرات خاویار ایران جهشی ۱۴۸ درصدی را در سال ۱۳۹۹ نشان داد و بدین لحاظ باید صادرکنندگان خاویار کشور را بابت این موفقیت ارزشمند ستود.

خدایی یادآور می‌شود: اینکه در شرایط تحریمی و خصوصاً با بروز مشکل صادرات به اتحادیه اروپا که در طی نیمه دوم سال مذکور با آن مواجه بودیم صادرکنندگان تلاشگر و هوشمند ایرانی موفق شدند با کمک و مساعدت سازمان دامپزشکی و تحمل همه سختی‌ها اولاً از طریق تعامل بهتر با مشتریان سنتی خود در حد توان بازار خود را در اروپا حفظ کنند و نیز با رویکرد به سایر بازار‌ها اهداف جدیدی را پیدا کنند.

دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران، تصریح می‌کند:  طی سه سال اخیر برای نخستین بار بازار‌هایی در قاره آفریقا، آمریکای لاتین و مقاصد جدید و دست نایافته‌ای در جنوب شرق آسیا فتح شد و خاویار ایران به نیجریه، ونزوئلا، تایوان و حتی کامبوج راه یافت.

وی می‌افزاید: یکی از نکات قابل توجه در بررسی نمودار صادرات ۱۰ سال اخیر خاویار نشان می‌دهد که سهم انگلستان به صفر نزدیک شده و با عنایت به آن که همواره طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۹ انگلستان از مقاصد اصلی صادرات خاویار ایران بوده و در مجموع آمار ده ساله در رتبه دوم قرار داشته به یکباره در سال ۱۴۰۱ از فهرست واردکنندگان ما خارج شده است. این همان خطر بزرگ از دست دادن بازار اصلی خاویار ایران است که ظاهراً پس از خروج انگلستان از شمول قواعد و قوانین اتحادیه اروپا، علی‌رغم اعلام سازمان دامپزشکی کشور هنوز اجازه صادرات خاویار ایران به این کشور داده نشده و لازم است در این زمینه اقدام جدی و مؤثر صورت پذیرد.

خدایی اعلام می‌دارد: نکته قابل توجه دیگر در همین راستا حذف ایتالیا از فهرست ده کشور برتر و سقوط آلمان از رتبه سوم به نهم را می‌توان شاهد دیگری بر این مسئله دانست. در مقابل ارتقای چشمگیر جایگاه ژاپن از هشتم  به جایگاه سوم و نیز رشد صادرات به روسیه و ارتقای جایگاه آن به شرط تداوم صادرات و حفظ بازار بسیار مهم است.

دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران در خاتمه تأکید می‌کند: مسئله حائز اهمیت اینکه رکورد تنوع بازار در سال ۱۴۰۱ باز هم شکسته و برای نخستین بار در یک سال خاویار ایران به بیش از ۳۴ بازار هدف صادر شد که چهار کشور جدید در میان آن‌ها مشاهده می‌شود.