حمل‌ونقل جاده‌ای در سایه تکنولوژی هوشمند

توسعه زیرساخت‌ها، یکی از الزامات مهم رشد اقتصادی و افزایش رفاه عمومی به شمار می‌رود. زیرساخت در مفهوم لغوی یعنی مجموعه‌ای از سیستم‌ها، تجهیزات و خدماتی که یک شهر، کشور یا منطقه برای انجام امور جاری و اقتصادی به آن نیازمند است و به واسطه این امکانات، سامانه‌ها و بناها می‌توان به یک شهر یا کشور خدمت‌رسانی کرد؛ به عبارت دیگر زیرساخت‌ها مجموعه‌ای از اجزای فیزیکی هستند که شرایط دسترسی به کالاها یا خدمات مورد نیاز را فراهم نموده و باعث ایجاد، بهبود و پایداری در شرایط زندگی عموم مردم می‌شوند. این زیرساخت‌ها ممکن است عمومی باشند یا خصوصی و مواردی از قبیل جاده، راه‌آهن، پل‌ها، تونل‌ها، سیستم‌های آبرسانی، سیستم‌های مدیریت فاضلاب، سیستم‌های مدیریت برق و انرژی، تکنولوژی ارتباطات، مخابرات، اینترنت و... را شامل می‌شوند. با این تعریف می‌توان حمل‌ونقل را در دسته‌بندی زیرساخت‌های مهم لحاظ نمود که نقش مؤثری در رونق و بهبود شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی ایفاء می‌کند. در این میان، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، به ویژه شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شبکه راه‌ها به‌اندازه سیستم شریانی در بدن انسان برای توسعه یک کشور ضروری هستند و به‌طور انکارناپذیری صنعت حمل‌ونقل از طریق جاده‌ها و ماشین‌آلات در اتصال تمامی شئون صنعت و مشاغل مختلف به بازارهای بزرگ جهانی مفید قلمداد می‌شود. به بیان دیگر حمل‌ونقل جاده‌ای پیوند حیاتی بین تولید و مصرف را ایجاد و نقش آن در بهینه‌سازی هزینه‌ها و زمان سفر، سرعت جابجایی، ایمنی و سطح خدمات ارائه‌شده، غیرقابل انکار بوده و هر کشوری برای اعتلای توان اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و سیاسی خود نیازمند حمایت از این شبکه گسترده و قابل اعتماد حمل‌ونقلی است.

حمل‌ونقل جاده‌ای همان‌طور که از نام آن پیداست، به شیوه‌ای از جابجایی و حمل‌ونقل اشاره دارد که مسیر آن جاده بوده و وسایل نقلیه مورد استفاده در آن اغلب کامیون، خاور و سایر ماشین‌های سنگین است. البته حمل‌ونقل جاده‌ای با وسایل نقلیه دیگر نیز انجام می‌شود اما استفاده از ماشین‌های سنگین برای این هدف، رایج‌تر است. حمل‌ونقل جاده‌ای در مقایسه با سایر روش‌های مختلف حمل کالا از مزایای بسیاری برخوردار است. حمل‌ونقل جاده‌ای امروزی نسبت به گذشته، پیشرفت چشمگیری داشته و یکی از روش‌های مقرون به صرفه و عالی برای جابجایی کالاها محسوب می‌شود. باربری جاده‌ای به وسیله کامیون‌های استاندارد و ایمن، کم‌ترین لرزش و نوسان را به محموله‌های باری وارد می‌نماید و در نتیجه برای کالاهایی که آسیب‌پذیری و حساسیت بالایی دارند بسیار مناسب است. از مزایای این مد حمل‌ونقل برای جابجایی بار، می‌توان به عدم نیاز به سرمایه‌گذاری هنگفت، لرزش و نوسان کم محموله باری، تحویل درب تا درب، امکان رهگیری بار از طریق GPS و ردیابی ماهواره‌ای، مناسب برای مسیرهای کوتاه و تنوع در خدمت‌رسانی اشاره کرد. بسته به مقصد تحویل بار، حمل‌ونقل جاده‌ای را می‌توان به حمل‌ونقل جاده‌ای فرامرزی، حمل‌ونقل جاده‌ای براساس مسافت و یا میزان و اندازه بار تقسیم نمود. ذکر این نکته ضروری است که در کنار مزایای برشمرده، حمل‌ونقل جاده‌ای همانند هر روش دیگری قطعاً معایبی را نیز در بردارد که مقرون به صرفه نبودن برای مسافت‌های طولانی، مخاطرات زیست‌محیطی به نسبت حمل‌ونقل ریلی، تغییر در برنامه زمان‌بندی تحویل بار به دلایل ناشی از شرایط جاده و شرایط آب‌وهوایی، تصادفات جاده‌ای و عدم بهبود استانداردهای ایمنی از اهم آن است. باتوجه به موارد ذکر شده در مجموع، چشم‌انداز آینده صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای دلگرم کننده است و انتظار می‌رود این صنعت به دلیل افزایش تقاضا برای خدمات حمل‌ونقل به رشد خود ادامه دهد. جمهوری اسلامی ایران؛ از جمله کشورهایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب از مزایای ترانزیتی خوبی بهره‌مند بوده و با گسترش شبکه حمل‌ونقل و ارتباط مطمئن و کارآمد می‌تواند از این مزایا در راستای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقاء موقعیت استراتژیک خود در منطقه به نحو مطلوب استفاده نماید.

بهره‌گیری از ظرفیت هوشمندسازی فرآیندهای مرتبط با صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای یکی از راهبردهای اصلی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد و به واسطه آن می‌توان شرایط حمل‌ونقل، وضعیت ایمنی، بحران ترافیک، سرعت، حوادث و سوانح جاده‌ای را بهبود و سامان بخشید. پرداخت الکترونیک، جمع‌آوری اطلاعات، نظارت و کنترل، تشخیص و شناسایی، اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی، یکپارچگی در کاربرد سامانه‌ها، مدیریت ناوگان، مدیریت حوادث، مدیریت سرعت و مدیریت ترافیک از مؤلفه‌های اصلی هوشمندسازی صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای بوده و توجه ویژه به فرصت‌های‌های بالفعل و بالقوه این بخش ضروری است. از سوی دیگر، استفاده از فناوری و تجهیزات به‌روز در حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای نظیر سامانه‌های انتشار اطلاعات، سامانه‌های ثبت تخلفات، هواشناسی جاده‌ای، بانک‌های اطلاعاتی، سامانه‌های درون خودرویی و کمک‌راننده، ارتباطات بین خودرویی، برنامه‌های کاربردی موبایل و مدل‌سازی و شبیه‌سازی، از ضروریاتی بوده که نیازمند توجه است.

در آینده نه‌چندان دور قطعاً هوشمندسازی جاده‌ها محقق خواهد گردید و شاهد جاده‌های هوشمند خواهیم بود. همانگونه که پیش‌تر نیز ذکر گردید، دوربین‌های سرعت، سیگنال‌های انحرافی خودکار و علائم هشداردهنده برای شرایط خطرناک از ویژگی‌های استاندارد جاده‌ها خواهد بود. در جاده‌های هوشمند به واسطه استفاده از فناوری و تلفیق آن با اطلاعات و داده‌های مربوط به زمان اوج ترافیک، وسایل نقلیه و گزارش‌های هواشناسی، اوضاع جاده‌ها قابل کنترل‌تر می‌شوند، ردپای کربن وسایل نقلیه کاهش یافته و از همه مهم‌تر سفرها ایمن‌تر می‌شوند؛ به عبارت دیگر با افزایش استفاده از فناوری‌های نوین به ویژه اینترنت اشیا و ظرفیت‌های هوش مصنوعی، در آینده نزدیک اکوسیستم بزرگ حمل‌ونقل مرکب از جاده‌ها، وسایل نقلیه، انسان‌ها و بار ایجاد می‌گردد که ویژگی‌های متمایز و چشمگیری را در بر خواهد داشت.

خیابان و جاده‌های خورشیدی، معابر پیزوالکتریک، جاده‌های LED، معابر الکتریکی، جاده‌های خودتعمیر شونده از نشانه‌های آینده معابر است که در جریان سریع و صاعقه‌وار تغییرات حاصل از فناوری شاهد آن خواهیم بود.

نوآوری در فنّاوری‌های مربوط به حمل‌ونقل، پتانسیل تغییر صنعت و اقتصاد را دارد. از میان تمام نوآوری‌ها، خودروهای الکتریکی و خودروهای خودران دو نوآوری مهم هستند که ظرفیت ایجاد انقلابی در حمل‌ونقل را دارند. خودروهای الکتریکی، دوستدار محیط‌زیست بوده و می‌توانند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند. خودروهای خودران پتانسیل بهبود ایمنی و کارایی، کاهش تعداد تصادفات و افزایش ظرفیت سیستم‌های حمل‌ونقل را دارند. این نوآوری‌ها ایجاد صنایع و مشاغل جدید، رشد و توسعه اقتصادی را به همراه دارند.

مجدداً تأکید می‌گردد، حمل‌ونقل نقش مهمی در اقتصاد دارد و به عبارت دیگر ستون فقرات توسعه اقتصادی است که امکان جابجایی کالاها، افراد و ایجاد شغل را فراهم می‌کند. هر چند که در حال حاضر صنعت حمل‌ونقل با چالش‌های مهمی از جمله نیاز به سرمایه‌گذاری زیرساختی و نوسازی فناوری مواجه است اما با این حال، نوآوری در فناوری حمل‌ونقل، پتانسیل تغییر صنعت و اقتصاد را دارد و فرصت‌های جدیدی برای رشد و توسعه ایجاد می‌کند. آینده صنعت حمل‌ونقل در اقتصاد روشن است و با سرمایه‌گذاری‌ها و نوآوری‌های مناسب، به رشد و شکوفایی اقتصادی کمک خواهد نمود. همانگونه که گفته شد حمل‌ونقل هوشمند، به نوعی استفاده از فناوری‌ها برای افزایش بهره‌وری، آی تی الکترونیک، مخابرات و کارایی سامانه حمل‌ونقل است. حمل‌ونقل هوشمند باعث رشد شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی جوامع می‌شود، دایره وسیع کاربرد هوشمندسازی، تمام حالت‌های حمل‌ونقلی از جمله جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی را شامل می‌شود. در حال حاضر کشورهای توسعه یافته برای ایجاد پایداری بیشتر و ارتقاء سطح زیست‌پذیری سیاست‌های متنوع و متعددی از جمله قانون‌گذاری و کمک به ایجاد و تحقیق برای بهره‌مندی بیشتر از نوآوری در بخش‌های خصوصی و دولتی را اتخاذ کرده تا اطمینان حاصل نمایند که همه سطوح جامعه می‌توانند از این فناوری‌ها، نوآوری‌ها و در یک کلام از مزایای شهرهای هوشمند بهره‌مند شوند. به عنوان مثال سنگاپور ایجاد اقتصاد دیجیتال، جامعه دیجیتال و دولت دیجیتال را در دستور کار دارد و در حال حاضر یکی از شهرهای پیشرو جهان در زمینه هوشمندسازی محسوب می‌شود. سنگاپور برای ارتقاء و تقویت حمل‌ونقل، راهکارهای ترافیکی متصل و هوشمند را همراه با سیاست‌های محدودکننده مالکیت خودرو به کار گرفته است. یکی دیگر از تجربه‌های موفق مربوط به پایتخت کشور امارات عربی متحده است، دبی با چشم‌انداز تبدیل شدن به باهوش‌ترین و شادترین شهر در میان سایر شهرهای هوشمند کره زمین در پایان سال 2030، در حال حاضر پس از اجرای یک برنامه هفت ساله برای دیجیتالی کردن کلیه خدمات دولتی و توسعه شهرهای هوشمند، تقریباً بیش از 95 درصد سرویس دولتی خود شامل حمل‌ونقل، ارتباطات، زیرساخت‌ها، برق، خدمات اقتصادی و برنامه‌ریزی شهری را دیجیتالی کرده و هم‌اکنون بیش از 130 خدمت مربوط به 34 نهاد دولتی و خصوصی از طریق برنامه Dubai Now به آسانی و راحتی قابل دسترسی هستند. آزمایشگاه هوش مصنوعی دبی از قدرت یادگیری ماشین برای دستیابی به هدف بلند پروازانه این شهر برای تبدیل شدن به هوشمندترین شهر جهان استفاده می‌کند. دبی در حال ادغام هوش مصنوعی در کلیه خدمات دولتی و تجربیات شهری است و پروژه‌های وسایل نقلیه خودران، غلاف‌های آسمان، هایپرلوپ، Skyway، تاکسی‌های پرنده و پهبادهای تحویل خودکار، نمونه‌های در آستانه تحقق بلندپروازی امارات متحده عربی در بخش هوشمندسازی حمل‌ونقل است. از دیگر نمونه‌های موفق در زمینه ایجاد سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند و پیشرفته می‌توان به تجارب شهرهای اسلو، کپنهاگ، بوستون، آمستردام، نیویورک و استانبول اشاره کرد که همگی این موارد نشان از ورود به دوران جدید و هوشمند حمل‌ونقل است؛ از سوی دیگر استارت‌آپ‌های برتر جهان که در حوزه حمل‌ونقل هوشمند استفاده می‌شوند نظیر استارت‌آپ استرالیاییبرای ارائه خدمات حمل‌ونقل عمومی براساس تقاضا، استارت‌آپ امریکایی برای مدل‌سازی تقاضای سفر مبتنی‌بر فعالیت، استارت‌آپ اتریشی برای سیستم‌های حمل‌ونقل خودران جهت زنجیره تأمین شهری، استارت‌آپ فرانسوی برای حمل‌ونقل عمومی مستقل و استارت‌آپ آمریکایی برای شبکه شارژ وسایل نقلیه برقی؛ نمونه‌های موفق ورود تحولات فنّاوری در صنعت حمل‌ونقل است.

باتوجه به موارد فوق و نقش حمل‌ونقل زمینی از جنبه‌های مختلف بر اقتصاد نظیر رونق تجارت و بازرگانی، ایجاد فرصت‌های شغلی، دسترسی و ارتباطات، توسعه صنعت، رقابت‌پذیری اقتصادی، بهبود گردشگری، افزایش بهره‌وری و کارایی، توسعه شهری، نوآوری و پیشرفت‌های فنّاوری و همچنین اثرات زیست‌محیطی، هوشمندسازی این صنعت می‌بایست از اولویت‌های اصلی مدیریت کشور باشد. گسترش فناوری جاده‌های هوشمند می‌تواند بهینه‌سازی ترافیک، مدیریت مسیر ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای، برنامه‌ریزی و مدیریت زمان‌بندی برای رانندگان، ارسال و دریافت سفارش از راه دور و ساده‌تر شدن دریافت بارنامه برای شرکت‌های باربری را به همراه داشته باشد. لذا می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که داشتن یک شبکه حمل‌ونقل زمینی هوشمند، پیشرفته و تحول‌آفرین، رقابت‌پذیری کشور را در بازارهای جهانی افزایش خواهد داد، بی‌شک دستیابی به سیستم حمل‌ونقل ایمن، سریع، کارآمد، پاک و قابل‌اطمینان در کلاس جهانی و بهترین در سطح منطقه خاورمیانه که در سند چشم‌انداز کشور نیز تصریح شده، بیانگر اهمیت توجه به این موضوع استراتژیک در کشور است که نقش قابل اعتناء و اتکایی نیز در اقتدار و امنیت ملی و اعتلای اقتصاد کشور خواهد داشت و تمامی بخش‌های مرتبط می‌بایست جهت ایجاد زیرساخت‌های قانونی و فناوری و تأمین منابع مالی مورد نیاز این پروژه اقدام کنند.