متولی احداث تیرپارک‌ها سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای است

نویسنده: فاطمه سیدجوادین
عنوان تیرپارک برگرفته از واژه تیر مربوط به کنوانسیون TIR) The Transport International Routier) است که با هدف تخصیص امکانات رفاهی به کامیون‌های حامل محمولات ترانزیتی در مسیر‌های پر‌تردد، ایجاد می‌شوند. تیرپارک را به نام توقفگاه کامیون، تراک پارکینگ و مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی نیز می‌شناسند. تیرپارک‌ها معمولاً به جز خدمات پارکینگ خودرو، خدمات رفاهی دیگری را نیز به کاربران ارائه می‌دهند؛ از جمله جایگاه سوخت، سرویس بهداشتی، نمازخانه، رستوران، فست فود، استراحتگاه، مهمانسرا، هتل، چایخانه، کافی شاپ، امنیت یا حفاظت فیزیکی، درمانگاه، خرده فروشی و غیره.  

متولی احداث تیرپارک‌ها نیز سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای است، به گونه‌ای‌که تملیک زمین بر‌عهده سازمان راهداری و سرمایه گذاری است و سازماندهی سایر اجزای تیرپارک، توسط بخش خصوصی یا به صورت اشتراکی با سازمان صورت می‌پذیرد.

مهمترین مواردی که برای احداث تیر‌پارک باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از: فرم مناسب زمین و برخورداری از شیب مورد نیاز، دسترسی به خدمات زیر‌ساختی مناسب (آب، برق، تلفن و گاز)، دور بودن از عوامل بروز خطرات طبیعی (گسل، رودخانه، کوه و نظایر اینها) و نقاط حادثه خیز (گردنه، شیب تند، پیچ با دید کم و ...)، پایین بودن ارزش تولیدی زمین، در نظر داشتن حجم جابه‌جایی جمعیت در محور‌ها و گرایش غالب مسافران برای توقف در برخی مکان‌ها، وجود تقاضا یا گرایش بخش غیر‌دولتی برای سرمایه گذاران در مکان خاص و فاصله مناسب از محدوده قانونی و خدماتی شهر‌ها و روستاها.

تقسیم تیرپارک‌ها به سه دستۀ درجه یک تا سه

مجتمع‌های رفاهی و خدماتی سطح ۱: در مساحتی حدود ۴ تا ۱۲ هکتار و در یک طرف جاده‌های اصلی پُر‌تردد ساخته می‌شوند. این مجتمع‌ها از خدمات رفاهی متعددی نظیر رستوران، تعمیرگاه، تعویض روغن، پنچرگیری، کارواش، پمپ سوخت، سرویس بهداشتی، مسجد، فروشگاه کوچک و بزرگ، بانک، نمایندگی بیمه، مخابرات، فضای سبز، خوابگاه یا مجموعه ساختمان‌های ویلایی، پارکینگ و نظایر این‌ها را برای ارائه خدمات به وسایل نقلیه داخلی و خارجی برخوردارند. در این مجتمع‌ها فضای پارکینگ برای خودرو‌های سبک (سواری و وانت) و سنگین (کامیون، اتوبوس و تریلر) تفکیک شده و فضای پارکینگ در این مجتمع‌ها آسفالت است.
مجتمع‌های رفاهی و خدماتی سطح ۲: در مساحتی بین ۱.۵ تا ۴ هکتار در جوار اتوبان‌ها و جاده‌های اصلی احداث می‌شوند. این مجتمع‌ها امکانات و خدمات محدودتری نسبت به مجتمع‌های درجه ۱ دارند. امکانات پیش بینی شده برای این مجتمع‌ها شامل جایگاه سوخت، سالن غذا خوری، مسجد یا نمازخانه، سرویس بهداشتی، چایخانه سنتی، بوفه، فروشگاه، واحد اطلاع رسانی سفر، تعمیرگاه وسایل نقلیه سبک و سنگین، فضای بازی برای کودکان و نوجوانان، شعبه پست و مخابرات، پارکینگ سواری، اتوبوس و کامیون و فضای سبز است. فضای پارکینگ و محوطه این مجتمع‌ها نیز آسفالت است.
مجتمع‌های رفاهی و خدماتی سطح ۳: در مساحتی بین ۰.۷ الی ۱.۲ هکتار و عمدتاً در جاده‌های اصلی و با توجه به گرایش‌های موجود توقف بین راهی رانندگان و با توسعه فضای پمپ‌های سوخت ایجاد می‌شوند و بدین علت نظم خاصی را از نظر فاصله مکانی و زمانی ندارند. امکانات این مجتمع‌ها شامل جایگاه سوخت، تعمیرگاه، فروشگاه، بوفه، نمازخانه، سرویس بهداشتی، پارکینگ و فضای سبز است. توقف رانندگان و مسافران خارجی در این مجتمع‌ها محدودیتی ندارد و آن‌ها می‌توانند از خدمات موجود استفاده کنند.

در حال حاضر مجتمع‌های خدماتی رفاهی ساخته شده در کشور از نوع درجه سه هستند که بیشتر این مجتمع‌ها به صورت منفرد یا بعضاً مقابل هم در جاده‌های اصلی و بزرگراه‌ها قرار گرفته اند.