کشف سفال‌های نوک اژدری ویژه حمل مایعات از خلیج‌فارس به سایر نقاط دنیا/ جایگاه تجاری سیراف در تعامل با شرق دور، هندوستان و آفریقا

به گزارش مانا، سید مهدی آذریان مدیر پایگاه ملی میراث‌ فرهنگی بندر تاریخی سیراف ۲۹ خرداد ۱۴۰۱ با اشاره به آغاز فصل جدید کاوش‌های باستان‌شناسی در بندر باستانی سیراف و آخرین نتایج به‌دست آمده گفت: این فصل از کاوش‌ها با پشتیبانی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر از محل اعتبارات استانی با مشارکت دانشگاه تهران و مجوز پژوهشگاه و پژوهشکده باستان‌شناسی به سرپرستی محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار انجام شد.
وی با اشاره به اینکه این کاوش در کنار مسجد جامع و قلعه ساسانی و با مطالعه روی سایر آثار آن انجام شده، افزود: بر اساس شواهد موجود از کاوش‌های باستان‌شناسی که در گذشته انجام شده، مسجد جامع سیراف به‌ صورت مستقیم روی بخش‌هایی از قلعۀ دوره ساسانی ساخته شده است.
آذریان تصریح‌ کرد: به همین منظور کاوش در بندر باستانی سیراف با هدف بازخوانی جبهه شرقی مسجد جامع سیراف مربوط به صدر اسلام و قلعه ساسانی مدفون در زیر آن با ایجاد ترانشه‌ای به ابعاد ۵×۵ متر در امتداد برج گوشه شمال شرقی قلعه ساسانی و در مجاورت مسجد جامع سیراف آغاز شد.
وی گفت: پس از آن به دلیل محدودیت فضا و برای شناخت بیشتر، ترانشه‌ای پیشرو با ابعاد ۲/۵×۴ متر گسترش یافت و در ادامه در بخش درونی ضلع شمالی قلعه ساسانی و در محلی که در سال‌های گذشته برای انجام عملیات مرمتی و شناخت سازه آن، سونداژی حفر شده بود، گمانه‌ای به ابعاد ۱/۵×۲ متر با هدف بازشناسی پی دیوار و دوره‌های احتمالی قبلی آن، مورد کاوش قرار گرفت که نتایج اولیه آن حاکی از مهندسی دقیق ساسانیان در شناخت وضعیت سازه‌ای و زمین‌شناسی محل ساخت قلعه بوده و کاوش آن در مراحل پایانی تا رسیدن به خاک بکر ادامه یافت.
مدیر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی سیراف اظهار کرد: فصل جدید کاوش در بندر باستانی سیراف به دلیل پایان زمان کاوش و وضعیت دشوار شرایط آب و هوایی در مستندسازی آثار، متوقف و مقرر شد در صورت موافقت دستگاه‌های متولی، ادامه آن در زمستان سال جاری تا به سرانجام رسیدن کاوش و رسیدن به خاک بکر ادامه یابد.
کاوش باستان‌شناسی در بندر ساسانی‌اسلامی سیراف
محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار سرپرست کاوش بندر باستانی سیراف نیز با تشریح روند کاوش در این پروژه گفت: نتایج اولیه کاوش در ترانشه اصلی نشان از شواهدی از استقرارهای مرتبط با دوره اسلامی تا قرن پنجم هجری با کارکرد مسکونی و صنعتی به همراه آثاری از دوره ساسانی شامل بخشی از دیوارهای اصلی مرتبط با قلعه ساسانی و در امتداد برج شرقی آن دارد.
وی افزود: به‌ دست آمدن مدارکی از تولید سفال شامل توپی‌های کوره و سفال دفرمه شده نوع سبزآبی یکی از نتایج جالب توجه این فصل است.
این باستان‌شناس گفت: هر چند باستان‌شناسان غربی همچون درک کنت منشاء این سفال‌ها را کشور عراق برشمرده‌اند، اما فراوانی این گونه سفالی در سیراف و بقایای به‌دست آمده از کوره در این فصل و نیز شواهد قبلی به‌دست آمده از بندر باستانی بی‌بی خاتون یا همان نجیرم نشان می‌دهد منشا تولید این گونه سفالی سواحل خلیج‌فارس بوده است.
اسمعیلی جلودار افزود: این گونه سفال یکی از دوربردترین گونه‌های سفالی خلیج‌فارس است که به نظر توسط دریانوردان پارسی به‌ویژه سیرافی به بنادر دریای عمان، شرق افریقا، چین و حتی ژاپن صادر می‌شده و نمونه‌های سالم این ظروف علاوه بر سیراف از بنادر و محوطه‌های پاکستان، چین و دیگر نقاط جهان به‌دست آمده و در موزه‌های این کشورها نگهداری می‌شود.
سرپرست کاوش در بخش دیگری از سخنانش افزود: از گونه‌های سفالی دیگر به‌دست آمده در این فصل از کاوش سیراف می‌توان به نمونه سفال‌های نوک اژدری شکل که ویژه حمل مایعات از خلیج‌فارس به سایر نقاط دنیا بوده، اشاره کرد که نمونه‌های آن به‌ویژه در بنادر هندوستان، سریلانکا و نوع کتیبه‌دار آن به‌زبان پهلوی ساسانی از تایلند و کشتی مغروقه کاوش شده درسورینام و نیز سایر بنادر باستانی دنیا به‌دست آمده است.
وی در ادامه به سفال نوع چینی از گونه چانگشا اشاره و خاطرنشان‌ کرد: همگی اینها نشان از جایگاه تجاری بزرگ سیراف در تعامل با شرق دور، هندوستان و افریقا دارد.
اسمعیلی جلودار اظهار‌ کرد: به‌دست آمدن مواد فرهنگی شامل قطعات ظروف از جنس شیشه، فلز، سنگ و نیز موادی همچون خاکستر،‌ زغال و به‌ویژه استخوان انسانی و حیوانی از این کاوش و برنامه‌ریزی برای مطالعات میان رشته‌ای این آثار نوید نگاهی جدید در تحلیل زیستی ایرانیان در این بندر دارد.
تداوم کاوش‌های باستان‌شناسی سیراف
نصرالله ابراهیمی معاون میراث‌فرهنگی استان بوشهر نیز در ادامه گفت: کاوش‌های باستان‌شناسی سیراف پس از وقفه‌ای ۱۵ ساله شروع شده و قرار است این کاوش‌ها به‌صورت منظم با مشارکت اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان بوشهر،‌ پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده باستان‌شناسی و گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران تداوم یابد.
او افزود: توسعه شهری سیراف در عرصه این بندر باستانی و ساخت‌وسازهای گسترده در آن مهم‌ترین مشکل این بندر باستانی و جهانی ایرانی در خلیج‌فارس است که در صورت عدم توجه مسئولین شهری نابودی کامل آن دور از انتظار نیست.
ابراهیمی تصریح‌ کرد: این بندر از منظر باستان‌شناسی هم‌ردیف شهرهای باستانی دنیا نظیر پومپئی ایتالیا است، با این تفاوت که متأسفانه تمام عرصه آن مورد تجاوز قرار گرفته است و وضعیت آن به گونه‌ای است که حفاظت و پژوهش‌های باستان‌شناسی در آن امری ضروری و لزوم توجه به زیر ساخت‌های گردشگری آن به‌ویژه در مبحث گردشگری فرهنگی، دریایی و طبیعی دو چندان است.
برنامه مطالعاتی کاوش‌های باستان‌شناسی در بندر باستانی سیراف با افق پنج ساله و با هدف سامان‌دهی و روشن کردن زوایای مبهم این بندر بین‌المللی کهن پارسی از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر در دست اقدام است.