موقعیت یاب ها چگونه مدیریت بنادر را تسهیل می کنند

لجستیک؛ یکی از عوامل اصلی در توسعه و پیشرفت فعالیت­های اقتصادی شده است که شامل پروسه انجام برنامه ریزی، کنترل جریان و انبارش موثر و کارا کالاهای تجاری، خدمات و اطلاعات وابسته آن ها، از مبدا تا نقطه مصرف با هدف تطبیق با نیازمندی­های مصرف کننده است. حمل ونقل چند وجهی جزء مهمی از محدوده جهانی لجستیک است. از این جهت در بنادر آب های عمیق و کم عمق دنیا دسترسی به سایر شکل­های حمل از قبیل جاده، راه آهن، لوله و هوایی ممکن شده است. استفاده از حمل ونقل و پروسه لجستیک چندوجهی بوسیله رهنمون­ های دولتی و اهداف خلاقانه برای کاراتر شدن عملیات حمل و سازگار شدن با محیط زیست توصیه می­شود. در این راستا جهت عملی شدن این موارد کاربرد هر چه بیشتر از تکنولوژی های نوین توصیه می­ شود.

برنامه ریزی و کنترل حمل و نقل کالا و فرآیند لجستیک با توجه به نقش پر رنگ آن در زندگی روزمره جامعه کنونی اهمیت حیاتی پیدا کرده است. تحقیقات صورت گرفته در حوزه ترافیک در گذشته بیشتر با محوریت جابجایی مسافر و کاهش ترافیک تردد خودروها و اتوبوس­ها صورت پذیرفته است. در دوره کنونی و با توسعه پرسرعت اقتصاد در دنیا توجه به کنترل حمل و نقل کالای تجاری نیز جایگاه ویژه ای یافته است. این تغییر نگاه دارای ابعاد مختلفی است که می تواند در گرو افزایش کامیون­های حمل کالا و رقابت آنها در اشغال فضای محدود جاده ها باشد و یا افزایش سرعت حمل کالای تجاری و کاهش زمان تحویل نهایی کالا و همچنین بررسی از جنبه کاهش هزینه تمام شده عملیات حمل کالا و کنترل فرآیند حمل از سایر دیدگاه­هایی باشد که در مسیر فرایند لجستیک مورد توجه قرار گرفته است.

مدیریت کارای لجستیک چند وجهی بدون حمایت سطح بالای تکنولوژی ارتباطات و اطلاعاتICT)Information and Communication Technology ) مشکل خواهد بود. به همین دلیل نیاز به توسعه سیستم ­های مدیریت لجستیک الکترونیکی برای تضمین و ارتقای ایمنی، امنیت و همچنین ساده کردن پروسه­ های نظارتی و گمرکی می ­تواند استفاده شود. در سال های اخیر، بنادر جایگاه خویش را به عنوان مراکز اصلی لجستیکی پیچیده، تقویت کرده اند. برای کشورهای بزرگ با اقتصادهای توسعه یافته در دنیا، بنادر نقش دروازه­ های اصلی دسترسی تجارت و بازرگانی را ایفا می کند، بنابراین بنادر نقاط حمل ونقل ایده آلی برای استفاده ابتکاری از تکنولوژی فناوری اطلاعات برای حمایت عملیات لجستیکی چند وجهی هستند. 

با توجه به تناژ بالای حمل ونقل کالا در زنجیره تامین، محتمل است که پیچیدگی عملیات حمل ونقل چندوجهی بتواند منتج به عدم کارائی جدی در عملیات لجستیک شود. برخی مثال­ها که در این زمینه بیان شده عبارتند از: استفاده از حمل یکسره جاده ای و دریایی جهت تخلیه کالا و کانتینر از شناور و بالعکس، که منتج به جریمه هایی برای شناور و به موازات آن برای خطوط کانتینری شده است که نتوانسته اند تعهدات خود را عملی کنند، زمان تلف شده کامیون­های حمل کانتینر در عملیات بارگیری کانتینر به شناور، منتظر ماندن وسائط ترابری و زمان انتظار آنها جهت تخلیه در محوطه­های بندری بواسطه نامناسب بودن انبارهای چینش بار از دیگر موارد مشاهده شده است. بنابراین سیستم­های ICT برای لجستیک بین المللی جهت تامین انواع مختلف نیاز­های آن مورد نیاز است.ICT جز ضروری جهت جابه جایی صحیح و سریع کالا و پردازش حجم عظیمی از داده های وابسته به بازار حمل و نقل بین المللی و سازمان های بندری است. در مجموع لجستیک و حمل ونقل وابسته به ICTاست، چنانچه جریان اطلاعات برای انجام جابجایی کارا و موثر کالاهای تجاری و استفاده از تکنولوژی­های پیشرفته و اشتراک گذاری اطلاعات ضروری است و همچنین می ­تواند موجب افزایش استفاده از منابع موجود و در نتیجه کاهش هزینه ها گردد. برخی از محققان تاکید می کنند که با تمامی اهمیت شناخته شده از ICT در محدوده عملیات لجستیک و بندری تحقیقات تجربی که در این حوزه صورت گرفته محدود بوده و چندان در خور اهمیت موضوع آن نبوده است. آنچنان که برخی دیگر از محققان برجسته نموده اند اهمیت و افزایش آگاهی از تکنولوژی های جدید ارتباطاتی بر مدیریت لجستیک تاثیر داشته اند. برای نمونه بر روی پروسه حمل ونقل چندوجهی مطالعاتی شده است که این تحقیق شامل استفاده توامان و موازی از حمل ونقل جاده ای و دریایی داخلی است. در این راستا نیاز برای ایجاد چهارچوب ارتباطاتی برای امکان یکپارچه و اشتراک گذاری اطلاعات عملیاتی در زنجیره تامین و کاهش مشکلاتی از قبیل قابلیت اعتماد و کیفیت پایین ارتباطات داده ای سیار مشخص گردید. از این رو راه حل در نظر گرفته شده جهت رسیدن به این مهم در نظر گرفتن سیستم پشتیبانی همزمان با عملیات است که در آن نرم افزارهای هوشمند وظایف این عملیات را راهبری و مقادیر اطلاعات را میان کاربران مختلف تبادل می­نمایند. 

به منظور اهمیت بخشی استراتژیک بنادر، سرمایه گذاری ­های مهمی در حوزه ICT در سال های اخیر رخ داده است. برای مثال در حال حاضر بنادر از جنبه تکنولوژیکی با توجه به تطابق سیستم های ICT از قبیل استفاده از سیستم مکان یاب جهانیGPS)Global Positioning System) بر روی جرثقیل­های گنتری، کاربرد ICT در برنامه ریزی اسکله ­ها، مسیریابی تجهیزات متحرک اتوماتیک همچنین تجهیزات استفاده شده جهت پشته سازی و صدور صورت حساب پیشرفت­هایی در حال صورت پذیرفتن هستند. توجه به استفاده از ICT و نقش آن در بنادر به سال­های اخیر باز نمی ­گردد. چنانچه در خصوص اهمیت تکنولوژی اطلاعات و نقش آن در بهبود سیستم­های تجهیزات جابجایی کالا تحقیقاتی در سال­های دورتر نیز انجام شده است. آنها با استفاده از مدل­های شبیه سازی و با بکار بردن سناریوهای مختلف به مقایسه میزان بهره وری یک ترمینال کانتینر در دو حالت یکی مجهز به تجهیزات الکترونیک و دیگری بدون آن تجهیزات پرداخته اند. نتایج حاصل از این تحقیقات شواهدی را در خصوص علت استفاده و اهمیت سیستم­های مسیریابی در ترمینال کانتینری مورد مطالعه، هر چه بیشتر مشخص می­ کند و برتری میزان بهره وری ترمینال بهره گرفته از سیستم­های الکترونیکی و از راه دور را بیشتر تایید می کند. 

سیستم­های حمل ونقل هوشمند ITS) Intelligent Transport Systems) المانی است که پتانسیل و اهمیت بالایی در آینده فرآیند لجستیک چندوجهی و به ویژه در عملیات بنادر عهده دار است. در واقع ITS ابتکار بزرگ دیگری برای مدیریت حمل ونقل در بنادر جهان شده است. 

بهره برداری از سیستم­های نوین جهت هرچه کاراتر شدن عملیات بندری و حمل ونقل کالا در فضای رقابتی تجارت یکی از راهکارهایی بوده که در تحقیقات عنوان شده شواهدی از آن آورده شد. در تحقیق پیش رو جهت همراهی با دیدگاه عنوان شده و بهره گیری هر چه بیشتر از سیستم­های ICT در بنادر کشور و حرکت بسوی تحقق ITS بشکل جامع آن در محیط بندری و بهره گیری از مواهب آن، بندر امام خمینی (ره) و ترمینال 2 کالای عمومی آن به عنوان نمونه مورد مطالعه و انتخاب شده است. در این راستا تجهیزات عملیاتی این ترمینال مجهز به دستگاه­های GPS شد که در ادامه ارزیابی صورت گرفته از عملکرد و اطلاعات ارسال شده آنها بیان می­ شود.

عملیات تخلیه و بارگیری کالاهای عمومی و محوطه ­های انبارش آنها با توجه به تنوع و طبیعت کالاها متفاوت است. نظم بخشی و مدیریت تجهیزات و نیروی انسانی درگیر در عملیات در محوطه­ های متنوع، با توجه به مشخصات بندر امام خمینی(ره) که دارای محدوده­ای بیش از1100 هکتار و جهت عملیات بندری (شکل شماره 1) است. این مهم را هر چه بیشتر با مشکل مواجه می ­سازد. با دقت در شکل شماره 1 می ­توان به پیچیده بودن کنترل و مدیریت عملیات در محدوده بندر پی برد. زیرا در هنگام پیشبرد عملیات با توجه به مسیرهای متفاوت و عبور خطوط مختلف راه آهن در مجاورت مسیرهای جاده ای و همچنین تقاطع مختلف این خطوط با مسیرهای جاده ای و انباشت واگن­ها در آنها امکان مسدود کردن مسیر و توقف در جریان عملیات امری رایج است. 

شکل 1: نمایی از بندر امام خمینی(ره) و گستردگی محوطه های آن

از دیگر مواردی که با توجه به تنوع کالاهای عمومی به کرات مشاهده شده است امکان خطا و یا سهل انگاری از جانب اپراتورهای حمل و سایر تجهیزات باربرداری کالا باشد که می ­تواند سبب کند و یا توقف جریان عملیات شوند. از سایر موارد مشاهده شده سوء استفاده از تجهیزات تملیکی ترمینال­ها در سایر عملیاتی جاری در بندر است که هزینه­ هایی را به ترمینال داران وارد آورده و منتج به کاهش سود اپراتوری می­ شود.

در این راستا به دنبال یافتن راه حلی جهت افزایش بهره وری عملیات و کاهش هزینه­ های آن، تجهیزات حمل و باربرداری ترمینال شماره 2 کالای عمومی این بندر مجهز به دستگاه­های GPS شده­ اند که به عنوان نمونه مورد مطالعه عملیات تخلیه شناور در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفته است. در دستگاه­ های GPS مورد استفاده در عملیات مورد مطالعه اطلاعات بصورت دقیقه­ای به سرور اصلی ارسال می شود که پس از ارسال از طریق ارتباط اینترنتی عملیات بصورت لحظه ­ای و همزمان قابل مشاهده است. این اطلاعات بصورت پویا و در بیشینه حالت با تاخیر یک دقیقه ای بر روی نقشه­ های Google Earth با نشان دادن موقعیت با دقت 10 متر قابل رصد است.

از جمله اطلاعاتی که از طریق پانل خروجی اطلاعات دستگاهGPS به موازات عملیات قابل جمع آوری است می توان به موارد ذیل اشاره کرد تاریخچه گزارش ، گزارش سرعت، گزارش پارکینگ ،گزارش مسافت، گزارش زمان روشن بودن تجهیز، گزارش زمان فعال و غیرفعال بودن تجهیز و گزارش ورود و خروج به محوطه های تعیین شده خواهد بود.

در تصاویر شماره 2 و 3 نمونه ای از پروسه انجام عملیات جهت موارد مورد مطالعه قابل مشاهده است. تصاویر حاوی اطلاعات و موقعیت تجهیز در زمان­ های مختلف و حین عملیات است که بصورت خودکار در بانک اطلاعاتی ذخیره می­ شود و در زمان مورد نیاز قابل بهره برداری است.

 

شکل 2: گزارش انجام فعالیت در یک دوره زمانی تعیین شده 

شکل 3: گزارش زمان های فعال و غیرفعال بودن در عملیات

در بعد نگهداری تجهیزات و کنترل مصرف سوخت نیز داده های خروجی قابل بررسی هستند. چنانچه از میزان ساعات کارکرد تجهیزات به تفکیک اطلاعاتی جمع آوری می ­شود و در فایل مخصوص به آن تجهیز نگهداری می­ شود. این اطلاعات در نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه مورد استفاده قرار می­ گیرند و بسیاری از تعمیرات دوره ای از روی اطلاعات خروجی قابل انجام هستند. از بعد کنترل و نگهداری سیستم­های تغذیه برق تجهیز نیز خروجی اطلاعات ارسال شده از سوی دستگاه GPS نصب شده بر روی تجهیز، داده هایی را در رابطه با میزان خروجی ولتاژ از دینام به صورت لحظه­ای در اختیار کاربر واحد فنی قرار می­دهد که در صورت خارج از محدوده مجاز بودن آن نسبت به توقف تجهیز و رفع عیب آن اقدام کرده که از وارد آوردن صدمات به سیستم­های برقی و سایر بخشهای الکترونیکی آن جلوگیری بعمل می­ آید.

از بعد صرفه جویی در هزینه های عملیاتی نیز با توجه به کنترل از راه دور و یکپارچه عملیات بسیاری از فعالیت­هایی که می ­بایست بصورت حضور نفر در موقعیت عملیات صورت گیرد با بهره برداری از این سیستم در فرآیند عملیات حذف و یا تقلیل یافته است. 

از موانع و مشکلات موجود در این طرح عدم سرویس دهی مناسب اینترنت از سوی اپراتورهای فعال در کشور در مناطق بندری است که موجب اختلال در ارسال اطلاعات و کاهش میزان دیتاهای موجود از تجهیزات و عملیات می­ شود. 

یافته های مطالعه انجام شده حاکی از آن است که در بخش مدیریت نیروی انسانی، پیاده سازی این سیستم تاثیر مستقیم بر روی تقلیل نیروی انسانی درگیر در عملیات داشته است که از بعد هزینه ای سبب کاهش هزینه تمام شده عملیات برای اپراتور ترمینالی خواهد شد. عاملی که در بسیاری از مواقع بیشترین تاثیر را در ترغیب مدیریت بخش خصوصی به وارد شدن در استفاده از سیستم های نوین می ­نماید. 

با توجه به تحقیق صورت گرفته مشخص شد که استفاده از سیستم GPS در بخش های مختلف عملیات و ترمینال منتج به نتایج مفیدی می­ شود. همانند نگاه یکپارچه به بخش مدیریت و کنترل فرآیند عملیات در یک صفحه گسترده مانیتور و تصمیم گیری در خصوص تخصیص تعداد تجهیزات حمل و یا باربرداری که بصورت لحظه ای امکان پذیر است و همچنین آگاهی از وجود گلوگاه های مختلف در فرآیند عملیات از جمله مسدود بودن مسیر و یا عدم کارائی یک دسته از تجهیزات عملیاتی براحتی قابل تشخیص است.

بهره مندی از سیستم GPS در بخش هزینه های ترمینالی و هزینه تمام شده عملیات، نگهداری تجهیزات و نیروی انسانی به نحو چشمگیری مفید به فایده بوده است.