پیش آگهی برای جذب اپراتورخارجی

یکسال و اندی پس از واگذاری موقت ترمینال ـ اپراتورهای بندر شهید رجایی این روزها اخباری مبنی بر تعیین تکلیف نهایی ترمینال های این بندر در گوشه و کنار محافل رسمی سازمان بنادر شنیده می شود. صرف نظر از اتخاذ چنین تصمیمات جدید و نیز پیامدها و دستاوردهای آن، نکات قابل توجه ای برای تعیین و مشارکت اپراتورهای خارجی وجود دارد که شاید تاکنون کمتر پیرامون آن سخن گفته شده است.

از ابتدای سال 82 که موضوع برگزاری مزایده بندر شهیدرجایی مطرح و تا آذر همان سال که اطلاعیه آن در روزنامه های کثیرالانتشار منتشر شده موضوع جذب یکی دو اپراتورخارجی در حول و حوش محافل رسمی و غیررسمی بندری زبان به زبان می گشت.

جذب اپراتورهای HPH (هنک گنگ)،PSA (سنگاپور) وP&O از جمله اپراتورهای مطرح محافل بندری آن زمان بود که در روزهای برگزاری مزایده همچون ستاره شهابی آمد و رفت. بعدها در مقاطع دیگر نام ها و برندهای معتبرتری به میان آمد؛ جلسات و آمد و رفت هایی صورت گرفت بی آنکه به تصمیم قطعی منجر یا به عملی شدن چنین آرزوهایی اندیشیده شود اما در همه این سال ها کمتر شاخصه های فنی و لجستیکی حضور این اپراتورها مورد توجه قرار گرفت، شاید به این جهت که اراده جدی برای جذب و مشارکت واقعی آن دیده نمی شد و تنها آمال و آرزوهای دست نیافتنی مدنظر قرار می گرفت که بیش از آنکه به تامین منافع ملی یا به جبران فرصت های از دست رفته منجر گردد محملی برای چهره سازی، بزرگ نمایی و ارتقاء جایگاه مدیران دولتی قرار گرفت. در نتیجه، همین سنگ های بزرگ، بعدها نشانه ای برای انحراف از مسیر اصلی و ضروری جذب سرمایه گذار خارجی شد.

با این همه، در همه این سال ها، همواره کسانی بوده اند که موضوع جذب اپراتور خارجی را با آدرس های غلط از ریل اصلی محور تصمیم گیر کشور خارج و مکانیزم اداره بنادر را به اصطلاح "خودمانی سازی" کرده و آن را از رقابت منطقه ای و تجارب جهانی سازی بنادر کشور دور می ساختند، تا اقتصاد بنادر بیش از گذشته در لاک خود فرو رفته و به کسب و کاری محلی سوق یافته باشد. در نتیجه بیش از سه دهه است که ما در نقطه "فریز بندری" قرار گرفته ایم. مقیاس جابجایی کالا در مهمترین بندر ایرانی هر دهه کمتر از 30 درصد بالا و پایین میل کرده و رشد معناداری را نشان نمی دهد. این در حالی است که مقیاس رشد بنادر درجه دو و سه منطقه نیز به مراتب سریع و چابک تر از بندر استراتژیک ایرانی است. 

بنابراین، با چنین سنگ پرانی هایی، در همه این مدت، حتی تمهیدات و مقدمات حضور یک اپراتور قدرتمند نیز همواره دور و غریب به نظر می رسید. چه آنکه، بنیاد چنین مشارکت هایی نیازمند زیرساخت ها و بسترهای متناسب با ظرفیت و توانمندی های لجستیکی و فنی اپراتور خارجی بوده و اجماع مدیران دولتی و فعالان بندری را ضروری می سازد.

اینک در آستانه تصمیمات مقامات عالی صنعت حمل و نقل دریایی مبنی بر انتخاب اپراتورهای ترمینال یک، دو و سه بندر شهیدرجایی قرار گرفته ایم و این امکان نامحتمل نیست که در آینده نزدیک با توجه به ظرفیت سازی های پیش بینی شده برای برخی از بنادر اصلی کشور همچون بنادر امام خمینی (ره) و شهید بهشتی چابهار فازهای دیگری پیش بینی شود.

بدین جهت، لزوم بررسی های کارشناسی شاخص های زیر می تواند جایگاه و کارکرد بنادر ما و اپراتور خارجی را محک زند تا چنانچه اگر مشارکتی بخواهد صورت گیرد بهره وری و ارزش افزوده آن متناسب با قابلیت های واقعی ما باشد. برخی از شاخص های اصلی که می تواند ما را از اوهام و خیالات واهی نجات بخشی بدین قرار است:

1ـ حجم کل عملیات اپراتورخارجی در اقصی نقاط جهان 

2ـ توزیع و تفکیک مجموع عملیات کانتینری در دیگر بنادر جهان

3ـ پیشینه و سابقه گذشته اپراتور

4ـ تجربه و شناخت کافی نسبت به بنادر مشابه ایران در منطقه

5ـ نوع و مدت قرارداد و تناسب حجم و توان اپراتور با ترمینال های بنادر ایرانی

6ـ هم افزایی یا عدم تداخل دیگر عملیات اپراتور مورد نظر در کشورهای منطقه با بنادر ایرانی 

این ها به علاوه دیگر شاخص های فنی خرد و کلان می تواند نقشه راهی برای نظام تصمیم گیر کشور در جهت انتخاب و تعیین مسیر صحیح برای بنادر استراتژیک کشور باشد تا در آینده از اتلاف فزاینده منابع بندری کشور که طی سه دهه گذشته مسبب آن بوده ایم، جلوگیری بعمل آورده و راهی برای پیشگیری از لطمات آینده بیابیم. 

مضافا اینکه، این نقشه راه باید بتواند مدیران دست اندرکار را از تصمیمات غیرکارشناسی، سلیقه ای و خیال پردازی های فرصت سوزانه رهایی بخشد.

بنابراین اطلاع رسانی و شفاف سازی پیرامون اپراتورهای خارجی که طی ماههای اخیر بنادر کشور را محل آمد و رفت خود قرار داده اند و بعضا تفاهم نامه هایی را امضا کرده و صراحتا خواهان سرمایه گذاری هایی در بنادر کشور شده اند می تواند جامعه بندری را نسبت به موقعیت و جایگاه واقعی خود آشنا کرده تا این بار با سنگ های بزرگ و آرزوهای دست نیافتنی هدفی را نشانه نگیرد. 

کارشناس بندری