پوتین در دهلی‌نو، سنجش موازنه‌گری هند

اختصاصی مانا- پوتین وعده داد که روسیه تأمین بدون وقفه سوخت برای هند را تضمین خواهد کرد که عملاً چالشی مستقیم برای رژیم تحریم‌های غرب و تلاش ایالات‌متحده برای محدود کردن صادرات انرژی روسیه است در مقابل، مودی امنیت انرژی را "ستون شراکت هند- روسیه" توصیف کرد و بر این نکته اظهار داشت که روابط دو کشور ریشه در دهه‌ها اعتماد استراتژیک داشته و تنها تابع بحران امروز در اوکراین نیست.

این اولین سفر پوتین به هند از زمان آغاز جنگ در اوکراین بود و در شرایطی انجام شده است که واشنگتن به طور فزاینده‌ای نگران افزایش واردات نفت روسیه توسط هند شده است. ایالات متحده در آگوست ۲۰۲۵، با اعمال تعرفه‌های تنبیهی ۲۵ درصدی جدید که میزان تعرفه‌ها علیه هند را به ۵۰ درصد رساند، فشار اقتصادی غیرمستقیمی بر پالایشگاه‌های هندی وارد کرد. هدف اعلام‌شده آمریکا، محدود کردن درآمد‌های نفتی روسیه بود که به باور واشنگتن می‌تواند ماشین جنگی این کشور را تقویت کند. هرچند این اقدام رسماً هند را هدف قرار نمی‌داد، اما پیام روشنی بود که ادامه خرید نفت ارزان روسیه می‌تواند هزینه‌های تجاری و سیاسی برای دهلی‌نو به همراه داشته باشد.

روابط هند با روسیه می‌تواند مناسبات دهلی نو با ایالات متحده و اروپا را تحت فشار قرار دهد، به ویژه اگر تلاش‌های صلح برای جنگ در اوکراین موفقیت‌آمیز نباشد. دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده تحریم‌های گسترده‌ای را علیه روسیه با هدف منزوی کردن مسکو، تضعیف اقتصاد این کشور و وادار کردن کرملین به رعایت خواسته‌های غرب اعمال کرده است. بدین ترتیب در نزدیک شدن هند به روسیه این خطر وجود دارد که به عنوان عاملی برای تقویت مواضع مسکو تلقی شود که می‌تواند فشار دیپلماتیک را به دنبال داشته باشد.

هند در تلاش است تا در سیاست خارجی میان رابطه با روسیه و یا با ایالات متحده موازنه‌ای برقرار نماید و این امر نیاز دهلی نو را به دیپلماسی ظریف و ارتباط شفاف با هر دو کشور ضروری می‌سازد.

رهبران روسیه و هند طبق بیانیه مشترکی اعلام داشتند که همکاری دو کشور حتی در بحبوحه یک فضای ژئوپلیتیکی بی‌ثبات، برای صلح و ثبات جهانی همچنان حیاتی است. آنها پیشرفت در زمینه‌های سیاسی، دفاعی، انرژی، هسته‌ای، فضایی، اقتصادی و فرهنگی را بررسی کردند و خاطرنشان کردند که همچنان به گسترش حوزه‌های سنتی همکاری و در عین حال بررسی حوزه‌های جدید ادامه می‌دهند.

تداوم شراکت دهلی‌نو و مسکو بر ارکانی استوار است که توضیح می‌دهند چرا هند حتی در فضای رقابت قدرت‌های بزرگ نیز از روسیه فاصله نمی‌گیرد.

ارکان روابط هند و روسیه

انرژی: یکی از مهم‌ترین جلوه‌های روابط هند و روسیه در سال‌های اخیر در حوزه انرژی دیده می‌شود. پس از کنار گذاشته شدن روسیه از بخش بزرگی از بازار‌های غربی، مسکو برای حفظ جریان صادرات خود نفت خام را با تخفیف‌های قابل‌توجه روانه شرق کرد و هند با توجه به رشد اقتصادی سریع و نیاز فزاینده به انرژی، از این فرصت بهره‌برداری کرد. افزایش چشمگیر واردات نفت روسیه نه‌تنها به مهار هزینه‌های داخلی و کاهش فشار تورمی در هند کمک کرد، بلکه دسترسی دهلی‌نو به یک منبع ارزان، پایدار و قابل‌اعتماد را تضمین نمود. همزمان با تایید مجدد روسیه مبنی بر تأمین سوخت بدون وقفه به هند، همکاری در زمینه انرژی هسته‌ای غیرنظامی از جمله راکتور‌های مدولار کوچک و نیروگاه‌های هسته‌ای شناور اعلام شد.

تجارت: تجارت هند و روسیه در سال ۲۰۲۵ تقریباً ۶۸ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که به دلیل واردات انرژی، به شدت به نفع مسکو متمایل است. هر دو کشور قصد دارند تجارت دوجانبه را تا سال ۲۰۳۰ به هدف ۱۰۰ میلیارد دلار گسترش دهند. شایان ذکر است که کسری تجاری هند با ایالات متحده در سال مالی گذشته تقریباً به ۴۲ میلیارد دلار افزایش یافته است. رهبران دو کشور متعهد شدند که با افزایش صادرات هند، افزایش مشارکت‌های صنعتی و ترویج سرمایه‌گذاری در بخش‌های فناوری پیشرفته، تجارت دوجانبه را "به شیوه‌ای متعادل و پایدار" گسترش دهند. هر دو طرف از پیشرفت در مذاکرات برای توافق تجارت آزاد بین هند و اتحادیه اقتصادی اوراسیا استقبال کردند و خواهان تسریع در حمایت از سرمایه‌گذاری دوجانبه و حذف موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای، بهبود سیستم‌های لجستیک و پرداخت، تضمین راه‌حل‌های بیمه و بیمه اتکایی و تقویت تعاملات تجاری منظم برای دستیابی به اهداف تجاری شدند.

دفاع: حوزه دفاعی ستون اصلی روابط دهلی‌نو و مسکو است. با وجود تلاش‌های اخیر هند برای تنوع‌بخشی به منابع تسلیحاتی و توسعه تولید داخلی، روسیه همچنان مهم‌ترین تأمین‌کننده سخت‌افزار نظامی هند محسوب می‌شود. برآورد‌ها نشان می‌دهد که ۶۰ تا ۷۰ درصد تجهیزات فعلی نیرو‌های مسلح هند از جنگنده‌های سوخو ۳۰  و بالگرد‌ها تا تانک‌های تی ۹۰، زیردریایی‌ها و سامانه‌های پدافندی ریشه روسی دارند. این وابستگی عمیق باعث شده دهلی‌نو نیازمند تعامل سیاسی مستمر با مسکو برای تضمین تأمین قطعات یدکی، پشتیبانی فنی، تعمیرات اساسی و ارتقای سامانه‌ها باشد که برای حفظ آمادگی عملیاتی نیرو‌های مسلح هند حیاتی هستند. در چنین ساختاری، روسیه نه تنها یک فروشنده تسلیحات، بلکه شریک استراتژیک هند در معماری امنیتی منطقه‌ای باقی مانده است.

هند در حالیکه دوستی دوران جنگ سرد خود با مسکو را حفظ می‌کند، همزمان مشارکت‌های استراتژیک و اقتصادی خود را با ایالات متحده و غرب در منطقه هند و اقیانوس آرام تعمیق می‌بخشد.

روابط هند و آمریکا

روابط هند و ایالات متحده در سال‌های اخیر ترکیبی از همکاری عمیق و تنش‌های مقطعی بوده است. دهلی‌نو پس از مواجهه با تعرفه‌های ۵۰ درصدی واشنگتن که بخشی از آن واکنشی مستقیم به ادامه خرید نفت ارزان روسیه بود، مذاکرات گسترده‌ای را برای دستیابی به یک توافق تجاری جدید آغاز کرده است که هدف آن کاهش تعرفه‌ها و مدیریت کسری تجاری آمریکا است. در همین چارچوب، هند برای ارسال پیام حسن نیت، بخشی از واردات نفت روسیه را کاهش داده و خرید ۲.۲ میلیون تن گاز مایع از ایالات متحده را پذیرفته است. افزون بر این دهلی‌نو هم‌زمان قرارداد‌های دفاعی مهمی با واشنگتن، از جمله خرید سامانه ضدتانک جاولین (Javelin) و مهمات هدایت‌شونده اکسکالیبر (Excalibur)، پیش می‌برد. امضای چارچوب همکاری دفاعی ده‌ساله در اکتبر ۲۰۲۵ که بر انتقال فناوری، تبادل اطلاعات و تقویت قابلیت‌های نظامی مشترک تأکید دارد، نشان می‌دهد که همکاری امنیتی دو کشور رو به تعمیق است.

استراتژی چندسویگی: این هم‌زمانی همکاری با آمریکا و استمرار روابط نزدیک با روسیه، نه یک تناقض، بلکه بخشی از استراتژی چندسویه هند برای حفظ تعامل با همه قدرت‌ها بدون تبعیت کامل از آنها بوده است. چنانچه در دوران ترامپ، واشنگتن تلاش کرد با مجموعه‌ای از فشار‌ها از اعمال تعرفه‌های سنگین و حذف هند از نظام ترجیحات تجاری تا تهدید‌های تحریمی  (CAATSA) و اعتراض شدید به خرید سامانه S-۴۰۰، دهلی‌نو را از مسکو دور کرده و آن را در مدار امنیتی خود قرار دهد. با این حال، هند در ادامه مسیر استقلال استراتژیک خود، همکاری‌های دفاعی، هسته‌ای و انرژی با روسیه را حفظ کرد، قرارداد S-۴۰۰  را نهایی ساخت و هم‌زمان روابط اقتصادی و فناورانه خود با آمریکا را نیز گسترش داد که نشانه‌ای روشن از پایبندی دهلی‌نو به عدم وابستگی به یک قدرت واحد بوده است. در همین زمان، آمریکا ایده استفاده از دارایی‌های مسدودشده روسیه به‌عنوان ابزار مالی برای حمایت از اوکراین را مطرح کرد، اما هند بدون همراهی با این فشار‌ها از محکوم‌کردن روسیه خودداری کرد. حضور فعال هند در اجلاس ۲۰۲۵ سازمان همکاری شانگهای در کنار چین و روسیه و استفاده از بستر‌های آسیایی برای تقویت پیوند‌های ژئوپلیتیکی و ایجاد مسیر‌های جایگزین در برابر محدودیت‌های ناشی از سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا نیز بیانگر همین استراتژی چندسویه بوده است.

هند بزرگترین دموکراسی جهان دارای سابقه طولانی در سازمان ملل متحد به عنوان صدای پیشرو در جنبش عدم تعهد نشان داده است که تحت فشار رقابت‌های ژئوپلیتیکی و ائتلاف‌های در حال تغییر می‌تواند در میان قدرت‌های بزرگ قرار گیرد بی‌آنکه به هیچ‌یک وابسته شود. دهلی‌نو با غرب همکاری می‌کند بدون آن که خود را بخشی از محور آن بداند و روابطش را با روسیه نیز حفظ می‌کند بی‌آن‌که زیر نفوذ مسکو قرار گیرد. سفر پوتین به دهلی‌نو بار دیگر تأیید کرد که سیاست خارجی هند تنها بر پایه منافع و محاسبات ملی شکل می‌گیرد.

شهره پولاب- دکتری جغرافیای سیاسی و پژوهشگر روابط بین‌الملل