دخالت آمریکا در کریدور زنگزور و پیامد‌های آن بر کریدور شمال-جنوب

مانا- در ۸ اوت ۲۰۲۵، در کاخ سفید و با میانجیگری مستقیم رئیس‌جمهور ترامپ، توافق نامه‌ای صلح‌آمیز و راهبردی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان امضا شد که شامل اعطای حقوق انحصاری به آمریکا برای توسعه کریدور زنگزور برای مدت ۹۹ سال بود. این کریدور که به اسم TRIPP (Trump Route for International Peace and Prosperity) شناخته می‌شود، قرار است خطوط ریلی، نفت، گاز، فیبر نوری و حتی برق را در منطقه اجرا نماید.

این توافق نشان‌دهنده تغییر معنادار در معادلات قدرت قفقاز جنوبی است؛ که در آن آمریکا وارد معادلات منطقه‌ای می‌شود و روسیه و ایران جایگاه سابق خود را در میان بازیگران اصلی از دست می‌دهند.

اهداف و ابعاد راهبردی آمریکا در TRIPP

تثبیت حضور ژئوپلیتیک آمریکا در قفقاز جنوبی: با این توافق، آمریکا نقش میانجیگر و ذی‌نفوذ اصلی در منطقه را تصاحب کرده و از نفوذ روسیه و ایران می‌کاهد.

گسترش راهبرد‌های اقتصادی و مسیر‌های تجاری جدید: این توافق امکان ایجاد ارتباط مستقیم میان ترکیه، آسیای میانه و چین را بدون عبور از خاک ایران یا روسیه فراهم می‌سازد.

کاهش نفوذ متحدان منطقه‌ای (ایران، روسیه، چین): تحلیل‌ها اشاره می‌کنند که هدف، کاهش نفوذ اقتصادی سیاسی این کشور‌ها در مسیر بین‌المللی حمل‌ونقل است.

نگرانی‌های امنیتی و سیاسی

پیامد مؤثر بر نفوذ ترانزیتی ایران: ایران از این توافق به‌عنوان ضربه‌ای به جایگاه خود در ترانزیت منطقه‌ای یاد می‌کند. کارشناسان هشدار می‌دهند ایران در مسیر تجارت با قفقاز، اروپا و روسیه وابسته خواهد شد.

تهدید امنیتی؛ حضور آمریکا در مرز شمالی: تهران نگران تبدیل مرز شمالی خود به یک منطقه تحت نفوذ مستقیم آمریکا یا سازمان‌های غربی است. این موضوع تهدیدی برای امنیت ملی تلقی می‌شود.

خطر رشد پان‌ترکیسم: تحلیلگران ایرانی هشدار می‌دهند که کریدور زنگزور ممکن است به گسترش ایدئولوژی‌های پان‌ترکی تبدیل شود و ارتباط مستقیم ترکیه با آسیای میانه را تقویت کند. این جریان می‌تواند در بلندمدت تهدیدی برای ایران باشد.

واکنش رسمی ایران

مسئولان جمهوری اسلامی ایران توافق اعمال شده را رد کرده‌اند و آن را «اخبار ساختگی» نامیده‌اند. وزیر خارجه ایران اعلام کرده که «مسدودسازی مرز با ارمنستان را نخواهیم پذیرفت» و مذاکراتی برای رفع این بحران آغاز شده است.

تأثیر بر کریدور شمال-جنوب ایران

کاهش نقش ترانزیتی ایران: با راه‌یابی مسیر‌های جدید تحت ارتباط مستقیم با ترکیه و آسیای میانه، جذابیت اقتصادی و استراتژیک کریدور شمال-جنوب ایران کاهش خواهد یافت.

تهدید خودکفایی اقتصادی و امنیتی: ایران در مواجهه با مسیر‌های جدید و جایگزین‌ها، به استفاده بیشتر از روسیه یا چین در مسیر‌های ترانزیتی روی خواهد آورد که در بلندمدت استقلال آن را کاهش می‌دهد.

در نهایت، توافق TRIPP نشانه‌ای از باز توزیع جدید قدرت در قفقاز جنوبی است. این اتفاق نه تنها معادلات اقتصادی را تغییر می‌دهد، بلکه چشم‌انداز امنیتی و ژئوپلیتیک منطقه را نیز دگرگون خواهد ساخت. اگر تمایل دارید، می‌توانیم به بررسی گزینه‌های راهبردی ایران، واکنش روسیه و چین یا آینده معادلات تجاری بپردازیم.

گزینه‌های راهبردی ایران

الف) دیپلماسی فعال و چندجانبه

ایران می‌تواند به‌سرعت نسبت به این موضوع واکنش دیپلماتیک نشان دهد؛ از طریق تماس با آذربایجان و ارمنستان برای یافتن راه‌هایی برای مشارکت، یا با روسیه برای هماهنگی متقابل.

ب) توسعه جایگزین اقتصادی - مسیر INSTC

تأکید بر تقویت پروژه حمل و نقل بین‌المللی «شمال-جنوب» (INSTC) که ایران در آن نقش کلیدی دارد، می‌تواند تهدید TRIPP را به فرصتی تبدیل کند. این مسیر ایران را از طریق قفقاز به آسیای میانه و فراتر متصل می‌کند.

ج) امنیت منطقه‌ای و ترکیبی

تقویت همکاری‌های امنیتی با ارمنستان یا سایر بازیگران منطقه‌ای، به‌ویژه در حوزه اطلاعاتی-نظامی، برای ایجاد بازدارندگی در مقابل تلاش‌های غرب و آمریکا ضروری است.

د) همگرایی اقتصادی با دیگر مسیر‌های جایگزین

تقویت حمل و نقل درون منطقه‌ای (مثل توسعه مسیر‌های ریلی داخل ایران و مسیر‌های عبوری از آذربایجان که ایران کنترل می‌کند) می‌تواند جایگزین‌هایی کم‌هزینه‌تر و مستقل‌تر ایجاد کند.

بی‌تردید توافق TRIPP که در ۸ اوت ۲۰۲۵ در واشنگتن به امضا رسید، نقطه عطفی در معادلات ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی است. این توافق، فضای تازه‌ای از قدرت را به نفع آمریکا، ترکیه و آذربایجان شکل داده و عمق استراتژیک ایران را با چالش روبه رو کرده است.

برای ایران، راهبردی جامع شامل دیپلماسی، همکاری منطقه‌ای، پروژه‌های اقتصادی جایگزین و تحکیم زیرساخت‌های داخلی، می‌تواند واکنش عاقلانه و مؤثری در برابر این تغییرات ژئوپلیتیک باشد.